خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-علی کریمی: باید با دیدی بسیط و دقیق به مساله انتخاب و انتخابات در حکومت و سیطره اسلام نگریست، چرا که این مهم علاوه بر تاثیر مستقیم و غیر مستقیم در سرنوشت فردی، در تحولات و سرنوشت اجتماع و عموم مسلمین نیز تاثیرات مستقیم وغیر مستقیم دارد.پس باید دید و فهیمد که آیا این امر خطیر که با انتخاب یک فرد بعنوان «امیر ، رهبر ، رییس و...» در نظام سیاسی و فقهی اسلام نامبرده می شود ، چقدر در معارف اسلام و مطالب و مواریث امامان اعلام (ع) مورد توجه ، تاکید و تبیین و تشریح بوده است !
باید گفت که در اسلام مساله ای تحت عنوان «بیعت » موجودست که شباهت بسیار زیادی به انتخابات کنونی نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران دارد که اگر تفاوت ها و شباهت های آن را با کلید واژه انتخابات بررسی کنیم به خوبی به اهمیت انتخاب فرد اصلح و اعلم برای رقم زدن قسمتی از سرنوشت مردم و سپردن زمام امور به دست وی را پی خواهیم برد.
اما قبل از این مهم به این نکته نیز بپردازیم که در تاریخ شواهد و گواهی های بسیاری وجود دراد که به خاطر بی وفایی مردم و انتخابی ناصواب گرچه بهترین انسانها قصد فروانروایی داشته اند اما مطرود و مظلوم گشته و مسلمین به روزگاری سیاه دچار شده اند.
بهترین شاهد بر این واقعیت، تجربه تاریخ ملت‌هاست. در تاریخ اسلام، امام علی (ع) و امام مجتبی (ع) به سبب بی‌وفایی مردم، در برابر دشمن، مجبور به ترک حکومت و انزوا شدند و حکومت واقعی اسلامی از بین رفت و سلطنت اُموی، جای گزین آن شد. آنان، نه‌تنها وعده پیروزی به مردم را در صورت بی‌وفایی به حکومت ندادند، بلکه از شکستی که در انتظارشان بود، بیم دادند. چنان‌که امام حسین (علیه السلام ) نیز آثار و عواقب بی‌وفایی و بیعت‌شکنی و انتخاب ناصحیح کوفیان را گوشزد کرده و در برخورد با سپاه کوفه به فرماندهی حرّ بن یزید ریاحی فرموند:
نامه‌های شما به دستم رسید و فرستاده‌های شما مرتب آمدند که «شما، با بیعت خود، مرا به دشمن نمی‌سپارید و رهایم نمی‌کنید.» اگر بر بیعت خود استوار مانید، به رشد و کمال خود می‌رسید... و اگر این کار را نکردید و پیمان شکسته، دست از بیعت خود برداشتید، به جان خودم سوگند، از شما، این رفتار، ناشناخته نیست! شما، قبلاً، با پدر و برادر و پسر عمّم، مُسلِم نیز چنین کردید! گول خورده کسی است که فریب شما را بخورد! شما «سعادت خود را نشناختید و نصیب ایمانی خود را تباه ساختید (و هر کس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان می‌شکند) و خدا نیز از شما بی‌نیاز خواهد بود».(۱)
بیعت در اسلام
معنای شایع و مصطلح بیعت در قرآن، سنّت، تاریخ، کلام و فقه سیاسی اسلام، عقد و پیمانی است که فرد بیعت کننده با امام، حاکم یا شخصی دیگر می‌بندد تا در موضوعی خاص یا به طور عام مطیع و فرمانبردار وی بوده به مفاد تعهّد خود ملتزم و وفادار بماند.
بیعت در لغت و اصطلاح
بیعت لفظ عربی از ریشه «ب ی ع» است به معنای، دست دادن، دست فشردن، دست راست خود را به دست راست دیگری زدن برای ایجاب عقد بیع است. (۲)
پیش از اسلام در میان عرب رسم بود که هنگام خرید و فروش برای منجّز و قطعی ساختن عقد بیع و تأکید بر التزام خود به مفاد آن، خریدار و فروشنده دست راستِ خود را با ضربه به دست راستِ طرف دیگر می‌زد؛ این کار را «بَیعَت» یا «صَفْقَه» می‌گفتند و با وقوع آن، معامله انجام یافته تلقّی می‌شد. همچنین برای اینکه افراد جماعت یا قبیله‌ای با حاکم یا رئیس قبیله جهت اطاعت و فرمانبری از وی پیمان بندند، عمل دست دادن (مصافحه) معمول بود؛ و به سبب مشابهت آن با عملِ بیعت در خرید و فروش، این کار نیز بیعت نام گرفت. (۳) لذا در حقیقت رای دادن افراد به فردی مشخص برای به عهده گرفتن مسوولیتی در جامعه اسلامی گویا به مثابه همان بیعت صدر اسلام می باشد.
براین اساس، بسیاری از محقّقان معنای اصطلاحی بیعت را در متون و منابع اسلامی، نهادن دست راست در دست راست کسی به نشانه پذیرش اطاعت یا ریاست وی دانسته‌اند. (۴) به تدریج، با ایجاد دگرگونی و تنوّع در شکل ظاهری بیعت، واژه بیعت علاوه بر عمل مزبور بر پیمان و تعهّدی که این کار حاکی و نشانه آن باشد نیز اطلاق شد، و در این معنای دوم، رواج و تداول یافت.
بزرگترین بیعت اسلام
داستان غدیر خم و بیعت هزاران نفری مسلمین با امیرمومنان (ع) بزرگترین و معروف ترین بیعت تاریخ اسلام است که هم از ناحیه شخص نبی اکرم(ص)و هم دیگر امامان معصوم(ع) مورد تاکید اکید و شدید مبنی بر اهمیت و جایگاه ویژه آن وجود دارد.
تفاوت بیعت و انتخابات
تفاوت اساسی میانِ «بیعت» در نظام اسلامی و «انتخابات» در نظام‌های سیاسی و همچنین انتخابات حکومت اسلامی ایران، این است که شخص منتخب، موظّف است تا خواسته‌ها و تمایلات مردم را جامه عمل بپوشاند و مردم نیز تا وقتی از او حمایت می‌کنند که به این امر ملتزم باشد؛ در حالی که در یک نظام اسلامی، همه، پیرو قوانین شریعت‌اند و حاکمِ واجدِ شرایطِ رهبری، موظَّف است تا در صورت فراهم شدن زمینه اجرای قوانین الهی، برای تحقُّق آنها اقدام کند و نیاز به توضیح ندارد که اِجرایِ اَحکامِ الهی، در این بینش، تأمین مصالحِ واقعی مردم را به‌دنبال دارد؛ هر چند، مردم آن را ندانند.
شاید به همین جهت است که بیعت مردم با رسول خدا(ص )، بیعت با خداوند خوانده شده است. قرآن کریم، بیعت مردم با رسول خدا را در ماجرای صلح حدیبیّه، این‌گونه تصویر می‌کند:
إن الذین یبایعونک إنّما یبایعون اللَّه یدُاللَّه فوق أیدیهم فمَنْ نکث فإنَّما ینکث علی نفسه و مَنْ أوفی بما عاهد علیه اللَّه فَسَیُؤتیه أجراً عظیماً؛ (۵)
(ای رسول) کسانی که با تو بیعت می‌کنند، در حقیقت، با خدا بیعت می‌کنند (و) دست خدا، بالای دست آنان است. پس هرکه پیمان و بیعت بشکند، در حقیقت، به زیان خود بیعت شکسته و هرکه به بیعتی که با خدا بسته، وفادار بماند، خداوند، به زودی، پاداش بزرگی به او عطا خواهد کرد..
نتیجه :
بنابرآنچه استدلال و بیان گردید مشخص و مبیّن شد که انتخابات در قاموس اسلام یعنی انتخاب اصلح و اعلم برای اعطا زمام امور به وی که این امر در دوران غیبت کبری بسیار بروز و ظهور دارد. و ایضا انتخابات بسیار شبیه و مثیل به موضوع بیعت در اسلام می باشد و از آنجایی که اصل مساله بیعت مورد توجه و تاکید اهل بیت حکمت (ع) بوده و همچنین اینکه با فردی که به صفت «افعل تفضیل»(اعلم، اصلح، افقه،اتقی و...) موصوف باشد باید بیعت کرد ، پس انتخابات نیز یک وظیفه ی اسلامی الهی برای مسلمین است که انتخاب فرد والا مقام از تمام جهات علمی، دینی و فهم و درک نسبت به وضع مسلمانان بر عهده آحاد مومنان است.
منابع:
- موسوعة کلمات الإمام الحسین (علیه السلام )، ص۳۶۱: «قد ءاتتنی کتبکم و قدمتْ علیَّ رسلکم ببیعتکم أنکم لاتسلّمونی و لاتخذلونی فإنْ تممتم علی بیعتکم تصیبوا رشدکم... و إنْ لمْ‌تفعلوا و نقضتم عهدکم و خلّعتم بیعتی من أعناقکم! فلعمری! ما هی لکم بنُکرٍ!، لقد فعلتموها بأبی و أخی و ابن عمی مُسلِم! و المغرور مَن اِغترّ بکم! فحظّکم اخطأتم و نصیبکم ضیّعتم «و مَن نکث فإنّما ینکُثُ علی نفسه» و سیغنی‌اللَّه عنکم.»
- مکارم، انوار الفقاهة: کتاب البیع، ج۱، ص۵۱۷
- ابن خلدون، مقدمه، ص۲۰۹
- شهرستانی، مدخل الی علم الفقه، ص۱۵۵
- فتح (۴۸) آیه ۱۰
۱۰:۳۸ - ۱۳۹۶/۰۲/۲۷
نظر شما