به گزارش خبرگزاري مهر به نقل از مؤسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها خاتمي طي سخنراني خود در كالج سنت آنتوني دانشگاه آكسفورد با يادآوري اينكه دموكراسي در جهان ما، از سوي كدام انديشه ها و نظرها تقويت و از سوي كدام انديشه ها و صاحبنظران تضعيف شده است، افزود: براي پاسخ به اين سؤال ناگزيرم در ابتدا به مقوله اي ديگر بازگرديم.
وي گفت: مي توان براي سكولاريزم معاني متعدد عام غيرتاريخي فرض كرد و آن معاني را به همه جا و همه وقت تسري داد، ولي غيرتاريخي كردن امري كه با تمام وجود تاريخي است، اشتباهي است واضح . سكولاريزم، تجربه فرهنگ و تمدن غربي است. دلايل اختصاص اين پديده به غرب را كم و بيش همه مي دانيم. اصرار بر تسري سكولاريزم به نقاطي كه فاقد زمينههاي تاريخيِ پيدايش آن و فاقد علل سياسي و اجتماعي و مذهبي سكولاريزم هستند، قبل از اينكه امري مطلوب و نامطلوب باشند، آشكارا غلط است.
وي با يادآوري اينكه گفتگو بر سر مسائلي از اين دست در جهان ما، گريزناپذير است، افزود: گفتگو ميان اسلام با غرب، وجه بارز اين ضرورت است. منظور از اسلام هم آيين اسلام و هم جهان و تمدن اسلامي است. غرب نيز عبارت از دين مسيحيت، جهان مسيحي و سكولاريزم است. منظور از به سامان رساندن گفتگو، كسب نتايج مشخص سياسي و اجتماعي است، نتايجي كه مانع بروز خشونت، جنگ و خونريزي شود. اگر اين نتايج حاصل شد، بحثهاي مفصل فلسفي و كلامي و جامعه شناختي را با فراغ بال مي توان پيگيري كرد.
خاتمي با طرح اين پرسش كه دين چگونه مي تواند به پيشبرد دموكراسي كمك كند، با تأكيد بر ضرورت تبيين نسبت ميان دين و دموكراسي و تفكيك مرزهاي آن از سكولاريسم، گفت: برخي از متون كلاسيك مربوط به سكولاريزم، با تأكيد بر تبعيد دين به عرصه خصوصي، عملاً دين را روياروي جامعه جديد و دموكراسي قرار داده اند. اين مسئله كه با بسياري از تجربيات غرب نيز ناسازگار است، در جهان غيرغربي، به ويژه در جهان اسلام، نتايج نامطلوبي درپي داشته است.
وي افزود: امروز اين ادعا كه تجربه برخي كشورهاي غربي در روند نيل به دموكراسي با برخي نظريه هاي كلاسيك تفاوت دارد، ادعاي گزافي نيست. «اصالت فرد» و «عقلانيت غربي» دو ميراث بزرگ عصر جديد، به واقع در آموزه هاي ديني ريشه دارند.
رئيس مؤسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها با يادآوري اينكه قرن بيستم نقطه عزيمتي در تغيير برداشت مغرب زمين از تجربه قرون وسطي است، گفت: بنابراين بدون تجربه هاي تاريخي و نقشي كه دين در زمينه سازي آن ها داشته است، نه دموكراسي و نه ساير تجربيات عصر جديد ممكن نبوده است. همانقدر كه دين موجب پيدايش تجربه عصر جديد و دموكراسي بوده است، مي توان نشان داد كه از عوامل بقاي آنها نيز به شمار مي آيد.
وي با اشاره به اصرار نادرست بر ناسازگاري ميان دين و دموكراسي در كشور هاي غير غربي افزود: بخواهيم يا نخواهيم عصر جديد و دموكراسي در برابر جهان اسلام، پديده و متاعي نو بوده اند. فرهنگ و سنت اسلامي، مانند هر سنت ريشه دار بشري، استعدادهايي براي همراهي با اين پديده و متاع جديد، در عين حفظ هويت و معناي خود داشته است. مي توان با اندكي تأمل به اين واقعيت رسيد كه در جوامع اسلامي، هر جا مواريث غربي كمتر با زبان هجوم و توهين و نقدهاي شالوده شكن وارد شده اند، فرصتهاي جديد و فراخ براي نوزايي سنت اسلامي و شكوفايي ظرفيت ها و استعدادهاي نهفته در آن گشوده اند، بي آنكه دين اصالت و هويت و معناي خود را از دست بدهد.
خاتمي گفت: هر جا تمدن جديد غربي بيشتر از راه و از زبان سخنگوياني عرضه شد كه شرط پيشرفت و توسعه را در مبارزه با مباني و مواريث اسلامي جستند و اسلام را مانع اصلي دموكراسي و تمدن جديد به شمار آوردند، موانع پيش روي جهان اسلام را براي همراهي با عصر جديد بيشتر كرد و نطفه هاي مقاومت در مقابل تجدد را به صورت افراطي و بنياد گرايانه بارور ساخت. در مقابل هرچه پديده هاي تمدني جديد، با زباني سازگارتر و از طريق كساني عرضه شدند كه حريم و حرمت ارزشهاي ديني را نگاهباني مي كردند، بيشتر با استعدادهاي نهفته در انديشه و جهان اسلام و نهادها و پديده هاي نويني چون دموكراسي پيوند خورده اند.
وي با اشاره به اينكه يكي از موضوعات بسيار مهمي كه مي توان در گفتگوي ميان اسلام و غرب، به ويژه در گفتگوي ميان اديان بزرگ پيشنهاد كرد، بحث در باب " اخلاق جهاني" است، افزود: اين بحث طبعاً منحصر به مباحث شناخته شده در حوزه فلسفه اخلاق نخواهد بود، بلكه لازم است بحث كنيم كه چگونه مي توان راهي به سوي مباني روشن، قابل اجرا و الزام آور احكام اخلاقي پيدا كرد؟ راهي كه در سايه احكام آن، قدرتهاي كوچك و بزرگ جهان موظف و مكلف به رعايت حقوق اساسي انساني و كرامت و احترام نسبت به آحاد بشر بشوند. در اين صورت ما به جاي پرداختن به مباحثي كه اگر حتي از معايب نظري و فلسفي بري باشد، چندان اثري در وضع اسفبار زندگي بخش بزرگي از مردمان جهان ندارد، به مباحثي پرداخته ايم كه ما را قادر خواهد ساخت قدمهايي ولو كوچك اما استوار و پر اميد در راه بهبود اوضاع سياسي و اقتصادي و اجتماعي مردم مظلوم در سراسر جهان و همچنين بسط امنيت در همه كشورها برداريم.
خاتمي گفت: دموكراسي حتي در كشورهاي غربي نيازمند دفاع اخلاقي است. تئوري پردازان و فيلسوفان غربي روايتهاي گوناگوني براي دفاع اخلاقي از دموكراسي ارائه كرده اند. اين مهم در كشورهاي اسلامي نيز به طريق اولي موضوعيت يافته است.
رئيس مؤسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها با اشاره به اينكه دموكراسي براي برخورداري از وجاهت اخلاقي در كشور هاي اسلامي نيازمند دو زمينه است، گفت: اول اينكه ما نيازمند آنيم كه نظم دموكراتيك را از نحوه ظهور و بروز آن در رفتار برخي كشورهاي غربي در عرصه بين المللي متمايز كنيم. در غرب بايد باور كنند كه اسلام صرف نظر از مباني قدسي اش، يكي از مواريث تمدني بزرگ بشري است كه بر خرد و تجربه جمعي در پاسداشت حقوق مردم استوار بوده است. در جهان اسلام نيز بپذيرند كه تمدن غربي دستاورد اخير عقلاني و تجربي بشر است كه فراتر از قدرتهاي مسلط غربي رهاوردهاي فراوان دارد. فضاي اتهام و افترا، چشم انداز گفتگو را تيره و كور مي كند. از اين فضا با هر وسيله اي بايد دور شد.
وي افزود: دوم اينكه وجاهت اخلاقي بخشيدن به هر منظومه معرفتي، تنها با تكيه بر مواريث فرهنگي و تاريخي ممكن است. بر اين مبناست كه دموكراسي براي ريشه گرفتن در جهان اسلام، نيازمند بهره گيري از وجاهت ناشي از ارزشهاي اسلامي است. همانطور كه در جهان غرب نيز دوران تجدد با وجاهت اخلاقي ناشي از آموزه هاي مسيحي رشد و نمو يافت.
رئيس مؤسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها در پايان سخنراني خود در دانشگاه آكسفورد گفت: نكته آخر اينكه نه تنها در جهان اسلام بلكه در همه جاي جهان بايد براي انزواي خشونت و خشكانيدن زمينه هاي خودكامگي و فزون خواهي و نقد مطلق بيني و خودمداري، چاره اي نو يافت. پيشبرد گفتگو در همه جا و در همه سطح و بر سر مسائل حاد و عام بشري مي تواند به اين چاره نو بينجامد. بكوشيم كه گفتگو را در جهان واقعي و در باب مسائل واقعي مطلوب تر و ممكن تر از آنچه هست كنيم.
رئيس مؤسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها همچنين روز پنجشنبه در لندن با دكتر "روآن ويليامز" اسقف اعظم كليساي انگليكن ديدار و گفتگو كرد.
خاتمي همچنين در "مؤسسه سلطنتي امور بين‌الملل" (چتم هاوس) در مركز لندن نيز سخنراني و اعلام كرد: سوء‌تفاهمهاي بسياري موجب شده تا جهان شرق و غرب و به عبارت دقيقتر اسلام و غرب از يكديگر جدا بمانند و اين پديده موجب بروز فاجعه‌هاي بسياري در تاريخ بشري شده است.
نظر شما