خبرگزاری مهر، گروه استانها- ونوس بهنود: در دوران طلایی توجه ساسانیان به فرهنگ و هنر، مشگین شهر شاهد احداث قلعه‌ای بود که در کتیبه موسوم به ساسانیان به عظمت، شکوه و بی‌نظیری آن اشاره شده است.
اینکه در گوشه‌ای از شمال غرب کشور در مشگین شهر قلعه‌ای از سوی امپراطوری ساسانیان احداث شود به واسطه تمدن دیرینه این منطقه دور از انتظار نیست. اما مطالعه علل احداث آن و تاریخی که بر آن گذشته هر چند وظیفه ما بوده اما به مانند بسیاری مواریث باستانی دیگر چندان توجهی به آن نکرده ایم.
امروز ویرانه‌های کهنه قلعه در ورودی قدیم شهر مشگین شهر خود مهر تائید قدمت باستانی این منطقه است اما آنچه دل تاریخ دوستان را به لرزه درمی‌آورد، فرسایش تدریجی بنایی است که بیش از هزار سال دوام آورده و خود را به امروز، به ما با وسعت امکانات و دانشی که بی‌شک ساسانیان بسیاری از آن را در اختیار نداشتند، رسانده است.
کهنه قلعه اثر ثبت ملی
کهنه قلعه همچنان که از نامش پیداست یکی از مواریث باستانی شهرستان مشگین شهر است. این بنا تحت شماره ۶۱۸ به ثبت آثار ملی رسیده و قلعه‌ای است به ارتفاع پنج‌متر واقع در پشته غربی سمت چپ رودخانه خیاو چای و در سمت راست ورودی شهر از طرف جاده اردبیل. سفالینه‌ها و مفرغ‌های به دست آمده، پیشینه این بنا را حتی به دوره ساسانیان می‌رساند. پلان قلعه به صورت ذوزنقه غیرمنظم در امتداد شمال غربی و جنوب غربی است.
طول ضلع آن ۹۰ متر و ضلع جنوبی آن ۲۳۷ متر و عرض این قلعه در سمت غربی ۱۱۵ متر و در شرق ۹۱ متر است.
در دو گوشه شمال غربی و جنوب آثار برج مدور به قطرهای شش متر و ۱۰ متر مشاهده می‌شود. درمنتهی‌الیه شرقی ضلع شمالی آثار دو برج به قطرهای ۵/۷ و شش متر با ضلع بهتر از برج‌های دیگر به چشم می‌خورد.
کهنه قلعه مجموعه ارزشمند تاریخی مربوط به دوره ساسانی است ولی تأسیسات فعلی آن مربوط به دوره زند استسازه‌های دیوارهای قلعه از سنگ، ملات گچ و آهک و بقیه از خشت و کنگره‌های آن از گل ساخته شده است.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل کهنه قلعه مجموعه ارزشمند تاریخی مربوط به دوره ساسانی است ولی تأسیسات فعلی آن مربوط به دوره زند است.
کریم حاجی‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: در ادوار گذشته مالکیت قلعه دست ارتش بود که بعدها به مالکیت میراث در آمده است.
شاید این قانون نوشته آثار میراثی است که بعد از ثبت ملی به جای رسیدگی ویژه گرفتار فرسایش، ریزش و خرابی تدریجی می‌شوند.
شماره ثبت ملی که به نظر می‌رسد کدی برای یک بنای تحت حفاظت و نیازمند حفاظت است در اغلب آثار میراثی اردبیل نتیجه عکس داده است.
در کهنه قلعه نیز ثبت ملی موجب مطالعه، احیا و حفاظت نبوده بطوریکه در دهه‌های اخیر برنامه مرمت و حفاظتی در این بنا اجرا نشده است.
کتیبه باستانی به یادبود داخل پارک بازی تنزل یافت
در فاصله ۱۵۰ متری قلعه سنگ نوشته مشهور «سورو شکن داشی» دیده می‌شده که در این سنگ نوشته به خط پهلوی از شخصی به نام نرسه هرمزد یاد شده که شش سال برای ساختن آن تلاش کرده است.
اینکه خشت و ملات و گل این قلعه چگونه به ساختمان‌های به اصطلاح بتنی امروز دهن‌کجی می‌کند و چه تدبیری در معماری بنا به کار رفته که تا به امروز دوام داشته خود جای تدبیر و سؤال از متولیانی است که می‌بایست تا به امروز مطالعات جامعی صورت داده و حداقل در ورودی مشگین شهر به اهمیت و عظمت این بنا در یک تابلو اشاره‌ای می‌کردند.
نه تنها خود ساکنان مشگین شهر اطلاعات جامعی از این اثر تاریخی ندارند بلکه گردشگران نیز تنها با باقی‌مانده قلعه‌ای مواجه می‌شوند که حتی به درستی نگه‌داری و محافظت نمی‌شود.
یکی از دلایل اثبات ادعای اتصال این بنا به عهد ساسانی همان کتیبه ساسانی از بین رفته است که گفته می‌شود در دهه ۴۰ شمسی یعنی ۵۰ سال قبل ترجمه شده است.
متن ترجمه از این قرار است: «به ماه مهر در سال ۲۷ شاهپور شاهان شاه. آنکه بود پسر اورمزد شاه. آنگاه من نرسه هرمزد. من گفتم که این دژ فرخ (فرهید) دخوخلی (؟) آنکه من فرکندم (ساختم) به نام آنکه یزدان دانستم و (قلعه) را شاهان شاه به ۶ سال به فرجام کردم چنین (ببین)
شهریار بزرگ آزادمرد هر که از این پس راد باشد (هر که پس از من راد مرد باشد) این دژ پسند ز دیگر (اگر این قلعه را پسندد) ... از من بر روان او آفرین باد ... پیش یک کند (بفرستد) هر که نپسندد یک دیگر دژ (یک قلعه دیگر) کند که از این بهتر بود (باشد).»
میراث داران بنایی که سازنده برای ساخت آن شش سال زمان صرف کرده امروز نه تنها حافظان این کتیبه نیستند بلکه تنها مشابه متن آن در پارکی مجاور قلعه به نمایش در آمده است.
کهنه قلعه نیازمند ۱۵ سال باستان‌شناسی است!
مدیرکل میراث فرهنگی استان در خصوص اقدامات حفاظتی این اثر باستانی به خبرنگار مهر تصریح کرد: اخیراً تهیه نقشه حریم بنا تصویب شده است.
اینکه بتوان پیکره اصلی بنا را مرمت کرد نیازمند حداقل ۱۵ سال کار باستان‌شناسی است و این فرایند هزینه زیادی نیاز داردحاجی‌زاده تأکید کرد: تاکنون هیچ اقدام مرمتی برای این اثر صورت نگرفته و متأسفانه اجرای آن زمان‌بر و هزینه‌بر است.
وی افزود: اینکه بتوان پیکره اصلی بنا را مرمت کرد نیازمند حداقل ۱۵ سال کار باستان‌شناسی است و این فرایند هزینه زیادی نیاز دارد.
وی متذکر شد: قبل از هرگونه مرمتی می‌بایست مطالعات اولیه و کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گیرد، بدنه بنا از زیرخاک بیرون کشیده شود و سپس برای مرمت اقدام کرد.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان در حال حاضر برنامه احیا نمادین در دست اقدام است تا برای مطالعات باستان‌شناسی هزینه لازم تأمین شود.
حاجی‌زاده تأکید کرد: نیمی از اعتبارات می‌بایست از سوی شهرستان تأمین شود و علت اصلی مشکل مرمت و بازسازی بناهایی همچون کهنه قلعه بوروکراسی اداری نیست بلکه کمبود مالی مانع انجام کار شده است.
در عین حال فرماندار مشگین شهر در پاسخ به برنامه حفاظت از این اثر باستانی تصریح کرد: امسال اعتبار مناسبی برای کهنه قلعه و شهریری در مشگین شهر پیش‌بینی کردیم.
میرعلی رحیمی زاد با اذعان به اهمیت این اثر باستانی ابراز امیدواری کرد این اعتبار بتواند به بهبود حفاظت و نگه‌داری و مرمت منجر شود.
هر چند رقم این اعتبار مشخص نیست اما حتی رشد اعتبارات عمرانی سال جاری استان اردبیل نیز به حدی نیست که با اعتبارات قطره‌چکانی بتوان چنین اقدام بزرگی ترتیب داد.
از سویی تاکنون هیچ اقدامی برای جلب اعتبار مجزا مرمت و احیای بناهای تاریخی از سوی مسئولان استان صورت نگرفته است و بهانه کمبود اعتبار پاسخ قطعی و نهایی بی‌توجهی به مواریث تاریخی است.
در عین حال نمی‌توان از ضعف معرفی اثری همچون کهنه قلعه چشم پوشید. هر چند هزینه کرد اندکی می‌تواند به معرفی این اثر منجر شود اما حتی در این بخش نیز میراث داران امروزی نتوانستند وظیفه خود را به صورت کامل پیاده سازند.
آثار میراثی اردبیل اغلب به بهانه کمبود اعتبار دچار فرسایش و خرابی هستند. هر چند مسئولان گوشه چشم و دلسوزی داشته باشند اما در مجموع نمی‌توان گفت باوضعیت فعلی آینده بناهای باستانی در یک یا دو دهه بعد به چه شکل خواهد بود.
نظر شما