خبرگزاری مهر - گروه استانها: دست‌ها زبان دوم انسان هستند و گاهی هم از فرهنگ و هنر یک سرزمین می‌گویند، خالقانی که با رنج و سختی عشق را به آفریده‌شان تزریق می‌کنند و این چنین است که هر آنچه خلق می‌کند چشم‌ها را به خود خیره می‌کند، هنرمندانی که با همه سختی‌هایی که متحمل می‌شوند بار انتقال میراث و فرهنگ و هنر یک کشور را بر دوش می‌کشند و آن را نسل به نسل منتقل می‌کنند.
«خرمهره»، «کوجی» و یا همان «مهره مهر» یکی از همین آفریده‌های هنری هستند که هر کدام از آن‌ها در دل خود هزاران بلور سفید را جای داده‌اند. رنگ دلنشین فیروزه‌ای‌شان آرامش خاصی به همراه دارد که امروزه در انواع زیورآلات از جمله گردنبند، گوشواره و آویز استفاده می‌شوند و در هر فروشگاهی نشانی از یک هنر و صنعت دستی قدیمی قمی بوده و حاوی فرهنگ و تاریخ اصیل قم است. هنر صنعتی که استان قم تنها تولیدکننده آن در جهان است.
ابوالقاسم سعادتمند رئیس انجمن کاشی و سرامیک استان قم نیز تنها تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان است که خبرنگار مهر با وی به گفت‌وگو نشسته است.
از ورودتان به این عرصه و شروع فعالیتتان در عرصه صنایع دستی برای خوانندگان مهر بگوید.
پدرم سید محمد سعادتمند از قدیمی‌های این عرصه بود و از همان سال‌های اولیه عمرمان کودکیم را میان کاشی و سرامیک و این مهره‌ها گذراندم، بعدها تحصیلات دانشگاهیم را در رشته فیزیک در دانشگاه مشهد به پایان رساندم اما بعد از آن وارد عرصه صنایع دستی شدم و به این فکر می‌کردم که اگر وارد این رشته نشوم و کار پدرم را ادامه ندهم چه بسا که کار تولید خرمهره به کلی منسوخ شود و در واقع با هدف ارتقای این هنر و شناساندن آن به مردم دنیا به آن ورود پیدا کردم.
شیوه شکل‌گیری این مهره‌های فیروزه‌ای رنگ به چه صورت است؟
تا سال ۱۹۹۹ میلادی اطلاعی از نحوه به دست آمدن این سنگ وجود نداشت اما بر اساس مطالعات پژوهشگران آلمانی، شیوه شکل گیری این نوع سنگ‌ها به دست آمد. بیش از ۶ هزار سال پیش در کوره‌های ذوب مس روستای اریسمان کاشان برای اولین بار این نوع از سرامیک کشف شد.
به این صورت که محلی‌ها روی دیواره کوره رنگ زیبا و سحر آمیز لاجوردی رنگی را مشاهده می‌کنند که حاصل ترکیب شدن اکسید مس، کربنات سدیم و سیلیس در این کوره‌ها بوده است.
به این صورت که کوره را با سنگ‌های سیلیسی ساخته بودند و علف اشنون که حاوی کربنات سدیم است سوخت کوره بوده و اکسید مس را هم از بالای کوره روی آن می‌ریختند که ترکیب این‌ها با هم دیواره‌ها را به این رنگ درآورده بود.
بعد از اینکه شرایط به وجود آمدن این مهره‌ها به دست آمد، سنگ‌های سیلیسی را می‌تراشیدند و در معرض اکسید مس و کربنات سدیم قرار می‌دادند و خرمهره‌های کنونی را به دست می‌آوردند، شیوه تولیدی امروزی خرمهره هم به این صورت است که قطعات سیلیسی ساخته می‌شود و در لایه‌ای از پودری که ترکیبی از اکسید مس و ترکیبات سدیم است قرار گرفته و در حرارت کوره تغییر شکل می‌دهند.
چه چیزی این محصول را خاص می‌کند و چه فواید و قابلیت‌هایی دارد؟
نقطه شروع تولید همه شیشه‌ها از همین ترکیب اکسید مس، کربنات سدیم و سیلیس است، در واقع اهمیتی که برای تاریخ و فرهنگ کشور دارد این است که مقدمه‌ای برای تکنولوژی‌های دیگر شده است، از طرف دیگر همه کشورهای اطراف به این دلیلی که این رنگ اشعه‌های منفی ر آ جذب می‌کنند اعتقاد دارند که برای چشم نظر خوب است.
در حال حاضر خرمهره ثبت ملی شده و برای ثبت جهانی یونسکو کاندید شده است
استان قم هم تنها تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان است، شیوه تولید خرمهره با کلیه سفال و سرامیک‌های دیگر متفاوت است که این شیوه در دنیا به عنوان قم تکنیک ثبت شده که از آن با عنوان خود لعاب گیری یاد می‌شود، در حال حاضر خرمهره ثبت ملی شده و برای ثبت جهانی یونسکو کاندید شده است.
فعالیت استان در عرصه تولید صنایع دستی تا چه حدی است و مزیت نسبی صنایع دستی قم را چه می‌دانید؟
در حال حاضر ۳ هزار کارگاه مجوز دار صنایع دستی اعم از هزار کارگاه منبت‌کاری، ۳۰۰ کارگاه ساخت انگشتر و تراش و حکاکی، ۱۵۰ کارگاه رودوزی، ۳۰ کارگاه چاقوسازی در استان قم فعال است.
از ۱۰ کارگاه سفال‌گریی تنها ۴ کارگاه فعال مانده است، در مورد گیوه دوزی نیز تنها دو کارگاه باقی مانده است و این رشته به طور کلی در حال فراموشی است، رشته حصیر بافی که در استان قم بسیار رونق داشته و فقط در روستای صرم ۲۰ کارگاه حصیر بافی فعال بود امروز از رونق افتاده است و به ۵ کارگاه کاهش یافته است و یک هنرمند هم در رشته کاشی هفت رنگ فعالیت می‌کند.
در رشته نقشه‌کشی فرش ۶ کارگاه در استان قم فعال است اما این رشته هم از شیوه سنتی به شیوه صنعتی در حال تغییر است، ۴ کارگاه ساخت سازهای سنتی سه تار، دو تار، تار و نی هم در استان قم فعالیت می‌کند و صنایع چوبی نیز از جمله رشته‌های معرق و منبت از صنایع دستی بسیار فعال استان محسوب می‌شود.
از سویی هم کاربردی و خانگی بودن دو ویژگی عمده صنایع دستی استان قم است که آن را منحصر می‌کند، برای مثال گلیم و گبه و منبت که از عمده صنایع دستی استان هستند قابلیت استفاده بالایی دارند و عمده آن‌ها نیز در خانه و توسط خانم‌های خانه دار تولید می‌شود که همین مسئله هزینه تولید را کاهش می‌دهد.
ظرفیت توسعه صنایع دستی در ایران و قم به چه میزان است؟
صنایع دستی به غیر از توسعه و رشد مسائل اقتصادی اوج ذوق و فرهنگ یک کشور را نشان می‌دهد، ایران با بهره‌مندی از ۲۹۰ رشته صنایع دستی بالاترین رتبه را در تنوع صنایع دستی در جهان دارد که یکی از دلایل آن تنوع آب و هوایی و جغرافیایی، وجود اقوام مختلف و بهره‌مندی از مردم هنر پرور است، اما در سال‌های گذشته بسیاری از این صنایع در حال فراموشی قرار گرفته‌اند و یا به طور کلی منسوخ شده‌اند.
کاربردی و خانگی بودن دو ویژگی عمده صنایع دستی استان قم است که آن را منحصر می‌کند
رشته زری بافی یکی از همین رشته‌هاست که در حال فراموشی بود که با اقدام به موقع این هنر صنعت به فرد دیگری انتقال داده شده و از بین رفتن آن جلوگیری شد.
اما سهم اقتصادی صنایع دستی ایران با این تنوع رشته‌ای اصلاً قابل قبول نیست، سالی ۳۰۰ میلیون دلار سهم صنایع دستی ایران است در حالی که پاکستان که خیلی دیرتر از ما وارد این عرصه شده سالی یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و ویتنام که تا دهه ۷۰ درگیر جنگ بوده است ۵۰۰ میلیون دلار درامد صنایع دستی دارد، استان قم هم از گذشته‌های دور به دلیل خاص بودن فضای قم و تردد زوار به عنوان یک قطب صنایع دستی مطرح بوده است به طوری که از استانها دیگر محصولات خود را برای فروش به قم می‌فرستادند اما امروز جایگاه اصلی خود در صنایع دستی را دارا نیست.
حال و روز صنایع دستی استان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
صنایع دستی از جمله نیازهای ضروری مردم نبوده و تقاضای آن بسیار به شرایط اقتصادی مردم وابسته است و از آن جایی که مخاطب اصلی صنایع دستی قشر متوسط جامعه هستند وقتی وضعیت اقتصادی این قشر با مشکل رو به رو می‌شود همین بضاعت پایین مالی فروش صنایع دستی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مسافران خارجی در قم ساماندهی نشده‌اند و همین سبب می‌شود که نتوانیم از ظرفیت‌های این گردشگران برای معرفی صنایع دستی قم به آن‌ها استفاده کنیم، برای نمونه می‌توان بازدیدهایی برای این گردشگران از کارگاه‌های صنایع دستی ترتیب داد که بتوانند از نزدیک با شیوه کار آشنا شده و صنایع دستی استان هم در کنار آن معرفی شود.
تعطیل شدن بسیاری از کارگاه‌ها یکی از عواملی است که سبب شده است صنایع دستی در استان قم دگر رواج گذشته را نداشته باشد، با اینکه قم از نظر حضور گردشگر پیشرفت کرده است و سالیانه ۲۰ میلیون نفر در قم تردد دارند اما به دلیل پایین رفتن ارزش کار یدی، نبود تبلیغات درباره ارزش کار در این عرصه، کمبود درآمد، به فروش نرفتن تولیدات صنایع دستی، نبود تبلیغات برای استفاده از صنایع دستی و از همه مهم‌تر عدم اشاعه صنعت توریسم و فرهنگ‌سازی، صنایع دستی در استان حال و روز خوبی ندارد.
نظر شما