گردشگری برپایه خرده فرهنگ/آیین های برکت خواهی گیلان ثبت ملی شوند

به گزارش خبرنگار مهر، سمینار پژوهشی «ورزا مشته» غروب پنج شنبه به همت موسسه آموزشی و پژوهشی گردشگران پایدار گیل و با حضور خانم Camili پژوهشگر فرانسوی بود که به عشق دیدن عروسک های آیینی ایران، به بسیاری از استان های کشور سفر کرده  و در مورد کارکرد هر کدام از این عروسک ها پژوهش کرده است، در پژوهشکده گیلان شناسی برگزار شد.

در این سمینار رئیس فراکسیون گردشگری مجلس، گفت: در افق ۱۴۰۴ باید ۲۰میلیون گردشگر خارجی را به کشور جذب کنیم.

جبار کوچکی نژاد، از تلاش فراکسیون گردشگری مجلس برای بستر سازی برای جذب بیشتر گردشگران خارجی خبر داد و تصریح کرد: برای دست یابی به چنین افقی، تنها سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نقش ندارد و از وزیر امور خارجه خواسته ایم تا با فعال کردن دیگر دستگاه های تاثیر گذار اعم از وزارت کشور، نیروی انتظامی و حتی فعالان بخش خصوصی در حوزه گردشگری، در این راستا تلاش کند.

وی تاکید کرد: امروزه گردشگری را باید یک صنعت دید و الزام پیوست گردشگری در طرح های کشور خواسته ماست.

کشت برنج بخش زیادی از فرهنگ زبانی را زنده نگه می دارد

رئیس پژوهشکده گیلان شناسی، نیز بر ضرورت حفظ و احیای آیین های بومی و محلی تاکید کرد و گفت: بسیاری از آیین های گیلان، مبتنی بر فرهنگ کشاورزی است و این آیین ها که به صورت جمعی اجرا می شد، راهی برای نظم اجتماعی و مشارکت بود.

سید هاشم موسوی، با اشاره به نقش برنج در فرهنگ معیشت گیلان تصریح کرد: هرچند امروزه برخی معقتدند کشت برنج صرفه اقتصادی ندارد ولی با کاهش سطح زیر کشت برنج در گیلان، شاهد نابودی بخش اعظمی از فرهنگ آیینی و حتی حوزه زبانی برنج در زندگی مردم خواهیم بود.

وی ضمن برشمردن برخی از ضرب المثل ها و انواع خوراک هایی که با برنج تولید می شود، به تشریح آیین «ورزا مشته» پرداخت و توضیح داد: وقتی زمان برداشت برنج فرا می رسید، کشاورزان خوشه اول را برای ماکیان خود می ریختند و آخرین خوشه های برنج را به نشانه تیمن و برکت در گوشه ای از خانه به صورت سمبلیک آویزان می کردند و زمانی که اسفند ماه گاو ورزا را برای شخم زدن زمین به بیجار می بردند، ورزا مشته را به گاو نر می خوراندند.

موسوی، همچنین گفت: خوشه های برنجی که برای ورزا مشته چیده می شد، توسط زنان به شکل زیبایی دسته بندی و تزیین می شد و نگهداری آن در خانه به عقیده مردم، موجب افزایش برکت زمین بود.

آیین های بومی، میراث معنوی کشور

معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی گیلان نیز، به شعار گردشگری جهانی امسال اشاره و تصریح کرد: سال ۲۰۱۷ گردشگری پایدار ابزاری برای توسعه نامگذاری شده است، زیرا باید سازو کاری تعریف کرد تا پایداری گردشگری حفظ شده و وسیله ای برای توسعه باشد.

حمید آذر پور، آیین ورزه مشته را ریشه در فرهنگ غنی گیلان دانست و افزود: روستاهای ما مراکز فرهنگی ما هستند و اگر این فرهنگ در روستاها درست معرفی شود، خود روستاییان مروج اینگونه آیین ها می شوند.

وی تاکید کرد: اگر آیین های بومی و محلی ما که بخشی از میراث معنوی ما هستند، ترویج شود، آن زمان است که ورزا مشته دوباره احیا شده و شاهد گردشگری پایدار خواهیم بود نه اینکه فقط بصورت سمبلیک ورزا مشته را اجرا کنیم.

احیای ورزا مشته، گردشگری پایدار و توسعه را به همراه دارد

پژوهشگر حوزه گردشگری نیز در ادامه این سمینار گفت: چنین سمینارهایی موجب شناخت آیین های بومی شده و ابزاری برای گردشگری پایدار می شود.

فرزاد رشیدی، افزود: به این دلیل سازمان جهانی جهانگردی، پایداری در گردشگری را شعار امسال قرار داده زیرا تلاش دارد فرهنگ را به گردشگری تبدیل کند و اینگونه است که یک خرده فرهنگ برای گردشگر جذاب می شود.

وی همچنین گفت: متاسفانه نادیده گرفتن خرده فرهنگ های بومی آسیب جدی به فرهنگ ملی هم زده است به نحوی که شاهدیم اگر یک گردشگری خارجی به ایران بیاید، محلی ها جذب فرهنگ خارجی می شوند و در مسافرت های ایرانیان به خارج از کشور نیز همین روند تداوم می یابد.

میراث معنوی گیلان در خطر است

میثم نواییان باستان شناس دعوت شده در این مراسم نیز در ادامه اظهار کرد: ما دچار خودباختگی فرهنگی شده ایم و دلیل آن نشناختن فرهنگ بومی است.

وی تاکید کرد: میراث معنوی و ناملموس ما به شدت در خطر است و ۲۰سال دیگر زبان گیلکی را باید در موزه ها یافت و صدای شیون فومنی و اشعار گیلکی اش را همانند صدای مظفر الدین شاه باید در موزه ها شنید.

این استاد دانشگاه ضمن تشریح کارکرد اسطوره ها در روانشاسی فرهنگی، تصریح کرد: زنده نگه داشتن اسطوره ها نه تنها موجب همبستگی قومی بلکه موجب وحدت ملی هم می شود زیرا فرهنگ ایرانی لایه پنهان مشترکی در همه اقوام دارد که این فرهنگ را بهم می چسباند.

این باستان شناس، پیشینه باستانی و تاریخی کشت برنج در گیلان را هم تشریح کرد و افزود: تحقیقات جدید نشان می دهد برنج از دوره هخامنشی در این خطه کشت می شده است و در دوره اشکانی زمانی که مالاریا جان آدم ها را می گرفت، مردم با تسطیح زمین ها، تولید برنج در گیلان را افزایش دادند.

وی به پیشینه آیین ورزا مشته اشاره کرد و یادآور شد: علت برگزاری آیین های بومی پیرامون برنج بخاطر ریشه های این محصول در فرهنگ معیشت مردم است در حالی که ما برای میوه های وارداتی مثل کیوی هیچ آیینی نداریم.

نواییان، همچنین به نقش ورزا، در زندگی کشاورزی گیلان اشاره و ابراز کرد: تا ۵۰سال پیش ورزا ارج و احترام زیادی داشت، زیرا زمین برنج را برای کشت و برداشت برنج آماده می کرد به همین دلیل ورزا در گیلان نقش «توتم» را هم ایفا می کرد و ما در حفاری های باستان شناسی «ریتون» هایی به شکل ورزا یافته ایم. 

وی از مسئول ثبت آثار میراثی گیلان خواست تا پرونده ورزا مشته را به عنوان یک میراث معنوی آماده و در فهرست آثار ناملموس کشور ثبت کند.

زنده نگه داشتن فرهنگ اقوام از طریق عروسک های آیینی

مسول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی تهران نیز در ادامه در مورد نقش عروسک های آیینی در فرهنگ جوامع روستایی ایران توضیح داد: عروسک های آیینی برخی اقوام ایرانی ثبت ملی شده است و امروز شاهدیم عروسک های خراسان، قشم، لیلی، و لاله چهارمحال بختیاری ثبت شده اند.

لیلا کفاش زاده گفت: احیای عروسک های اقوام، بخشی از فرهنگ بومی منطقه اعم از لالایی ها، پوشاک، حوزه زبانی و ... را زنده می کند.

وی خواستار ثبت عروسک های آیینی ورزا مشته و کترا گیشای گیلان شد و تصریح کرد: در استان های مرکزی که بارش باران کم است، شاهد  اجرای آیین هایی با عروسک های باران خواهی هستیم. ولی در گیلان بخاطر بارش زیاد آیین های آفتاب خواهی با عروسک های سمبلیک نظیر «کترا گیشا» اجرا می شد.

دیدگاه یک پژوهشگر فرانسوی در مورد عروسکهای آیینی

میهمان ویژه این سمینار نیز که طی یک سفر به ایران عاشق طبیعت و زبان فارسی شده و با یادگیری زبان فارسی طی پنج سال به بسیاری از نقاط کشور سفر کرده و با همنشینی با اقوام ایرانی، پیرامون عروسک های آیینی اقوام پژوهش کرده است، در ابتدای سخنان خود که به فارسی بیان می کرد، گفت: من از شهر پاریس آمده ام که همانند گیلان شما زیباست.

کَمیلی ورزه مشته را بخش مهمی از هویت فرهنگی گیلان توصیف کرد و افزود: پژوهش در مورد عروسک های آیینی اقوام ایرانی و حتی زنانی که این عروسک ها را می سازند برای من بسیار جالب توجه بود.

این پژوهشگر فرانسوی، ادامه داد: نوع پوشش لباس زنان اقوام ترکمن و ایرانشهر در عروسک های آیینی نیز تداوم دارد و زیباترین بخش این پژوهش، احساس شادی بود که می دیدم در ساخت عروسک ها به سازندگان دست می داد.

ثبت در میراث کشور، ورزا مشته را احیا نمی کند

رئیس شورای ثبت بناهای میراثی گیلان نیز در این نشست، گفت: از اواسط قرن بیستم، موج بازگشت به خویشتن آغاز شد و جوامع اروپایی هم به این نتیجه رسیدند که انواع ایسم ها نتیجه نمی دهد.

مهدی میرصالحی افزود: آیین های بومی و محلی، بخشی از میراث معنوی ما هستند که باید حفظ شوند ولی حفظ آن تنها با ثبت پرونده در فهرست میراث معنوی کشور کمکی به احیای آن نمی کند.

وی افزود: تمام تلاش ما حفظ آیین ورزا مشته است، ولی باید اجرای سمبلیک آن تبدیل به احیای آن در روستاها و به صورت مردمی باشد.

نقش زنان در سمبل های برکت خواهی

مدیر موزه عروسک های کاشان نیز در این همایش، نتیجه سال ها پژوهش در عروسک های آیینی ایران را تشریح کرد و گفت: بررسی ها نشان می دهد عروسک های آیینی مبتنی بر فرهنگ شکار نداریم و عروسک های مبتنی بر فرهنگ شبانی هم بسیار کم است و بیشترین عروسک های آیینی کشور، مبتنی بر فرهنگ کشاورزی است.

امیر سهرابی ضمن تشریح نمادهای مراسم های عروسک های آیینی گفت: بیشترین مراسم ها مربوط به آیین های زنانه و باران خواهی است.

وی در مورد آیین ورزا مشته هم گفت: نمونه ورزا مشته را در نهاوند تحت عنوان عروس گندم داریم. و در مراسم فردا بانویی مهمان سمینار خواهد بود که ۳۰ سال پیش  از نهاوند به قاسم آباد گیلان مهاجرت کرده  و عروس گندم را با خوشه های برنج درست می کند.

وی با این شاهد مثال تاکید کرد: اگرریشه ها، کارکردها و خواستگاه بسیاری از آیین های مبتنی بر کشاورزی بررسی شود، متوجه وحدت این آیین ها در سرزمین ایران شده و چه بسا موجب انسجام اقوام ایرانی می شود و این مهمترین کارکرد حفظ آیین های بومی در عصر حاضر است.

گفتنی است، دومین روز سمینار ورزا مشته، با اجرای این آیین بومی و ساخت خوشه های برنج به منظور برکت خواهی همچون گذشته، امروز ۱۴ مهر ماه در تلار خونه بردبار خمام به صورت یک جشنواره محلی ادامه می یابد.