هویت صنایع دستی کرمان در قربانگاه چینی ها/صدای چکش نمی آید

خبرگزاری مهر – گروه استان ها: صنایع دستی و گردشگری یکی از پایه های اصلی اقتصاد پایدار است که در شرایط مختلف از جمله تحریم ها می تواند موجب رونق بازار داخلی و خلق ثروت در جامع محلی شود استان کرمان با توجه به غنای تاریخی و ثبت هفت اثر ثبت جهانی که یکی از آن ها در رشته صنایع دستی است نشان داده می تواند با وجود تحریم ها همچنان با تکیه برپتانسیل های بومی زمینه توسعه و محرومیت زدایی را فراهم کند.

در این مسیر توجه به صنایع خاص و دارای ارجحیت و توانمندی می تواند موثر باشد، یکی از این داشته ها مس است، کرمان دارای ذخایر گسترده و استراتژیک مس می باشد که در زمینه صنایع مختلف این استان را از جایگاه ویژه برخوردار کرده است اما این ماده معدنی سال هاست که در زندگی مردم کرمان هم نقش موثر ایفا کرده است.

یافته های کاوشگران در تل ابلیس در شهرستان بردسیر نشان می دهد که کرمانی ها از شش هزار سال قبل تا کنون در زمینه تولید ظروف مسی فعال بوده اند و آثار فراوانی از جمله ظروف، مجسمه و کوره های مس در این منطقه یافت شده است.

کسادی بازار مسگران کرمان زیر سایه واردات صنایع دستی

اما حالا پس از گذشت هزاران سال از رونق و تجارت مس در زمینه صنایع دستی کل داشته های این رشته زیبا و البته پر درآمد به تعدادی حجره در بازار کرمان ختم می شود که به عدد انگشتان یک دست هم نمی رسند.

مهمترین عامل کاهش اقبال مردم کرمان و گردشگران به استفاده از مس وجود کالاهای مشابه ایرانی و خارجی به خصوص چینی در بازار است. اگر این روزها سری به راسته بازار مس فروشان کرمان بزنید به وضوح می بینید که اکثر مغازه های اطراف بازار مس فروشان در حال تبدیل شدن به اصناف مختلف است و دیگر صدایی از چکش استاد کارانی که عمرشان را در پستوهای این حجره های سپری کردند شنیده نمی شود.

در مقابل کمی آن طرف تر می توانید انواع کالاها و صنایع دستی چینی، پاکستانی و هندی را ببینید که توسط دست فروشان و گاه مغازه داران با قیمتهای مناسب و شکل های رنگارنگ و جذاب به گردشگران عرضه می شوند.

این روزها دیگر نه از حاج اکبر خبر است و نه از حاج امرالله، سید باقر، دکانهای سید جعفر و سید باقر هم تعیطل شده اند این ها جزو استادکاران شهره کرمانی هستند که برخی فوت کرده اند و برخی خانه نشین شده اند اما حجره هایشان تا چند سال قبل توسط شاگردان و فرزندانشان باز می شد و حالا دیگر اثری از رونق در این راسته بازار نیست.

مسئولان بگویند چه حمایتی از مسگران کرده اند

بارها از حمایت از مسئولان میراث فرهنگی از صنعتگران قدیمی شهر کرمان سخن گفته شده است اما وقتی در زیر طاقهای بازار مسگران قرار می گیریم سکوتی محض این بازار را فراگرفته است، رفته رفته عطارها از بازار عطاران، نقره کاران از سردر بازار، پته فروشان از حجره های میدان گنجعلیخان و طلافروشان از بازار طلا فروشان حجره های بازار مسگران را گرفته اند و حالا امثال حاج اکبرها که در کنار مجسمه گنجعلیخان نشسته و به درب بسته شده مغازه اش نگاه می کند بغضی در گلویشان مانده است.

چون قیمت مس بالا رفته است مردم ترجیح می دهند ظروف سنگین مس را استفاده نکنند و سراغ نمونه های وارداتی ارزان بروند

کنارش می نشینم و از اوضاعش می پرسم، مانند کرمانیهای قدیم، سلام و احوال پرسی پر و پیمانی می کند و آهی می کشد و می گوید: روزگاری این بازار مملو از دیگ و ظروف مختلف مسی بود و صدای چکش مسگران در هم آمیخته می شد و نوایی بسیار زیبا را ایجاد می کرد که زیر طاق های بازار منعکس می شد و همه میدان را فرا می گرفت اما حالا دیگر خبری از استادکاران نیست.

وی توجه ام را به سمت مغازه های باقیمانده جلب کرد و گفت: در هیچ یکی از این مغازه ها دیگر کوره مسگری و قلاگری وجود ندارد همه به فروشنده تبدیل شده اند که البته تعدادشان به اندازه انگشتان دست هم نمی شود، زمانی من جوان بودم درب این مغازه ها ساعت شش صبح باز می شد و برخی از حجره داران نماز صبحشان را اینجا می خواندند، در این کارگاه ها حداقل نان 10 خانواده تامین می شد و کسب و کار رواج داشت. شاگردان از طفولیت برای آموزش به حجره های مسگری آورده و دست استاد کاران سپرده می شدند و اینجا در کنار مسگری رسم و آداب زندگی را می آموختند.

حاج اکبر می گوید: حالا این چند مغازه به مکانی برای فروش ظروف مس تبدیل شده اند و کسی مسگر نیست حتی نیکل و صنایع دستی چینی فروخته می شود. چون قیمت مس بالا رفته است مردم ترجیح می دهند ظروف سنگین مس را استفاده نکنند و سراغ نمونه های وارداتی ارزان بروند و وقتی قیمت یک مجسمه و یا ظرف چینی را با مس مقایسه می کنند به سمت کالای کم ارزش اما خوش آب و رنگ تر متمایل می شوند.

وی گفت: این برای یک مس گر کرمانی و مسئول کرمانی جای گریه دارد که یک گردشگر تهرانی در میدان گنجعلیخان کرمان به جای خرید ظروف مسی کالاهای تولید شده اصفهان را می خرد و به شهرش می برد مگر ما خودمان هویتی هزاران ساله پشت سر نداریم که به یک نفر اجازه داده می شود کالاهای چینی و اصفهانی را در مرکز صنایع دستی شهر کرمان عرضه کند؟

حاج اکبر می گوید: مسگر به کسی می گویند که دستانش از ضرب چکش و حرارت کوره پینه بسته باشد چرا کسی سراغی از استاد کاران قدیمی مس نمی گیرد، بسیاری از استاد کاران فوت کرده اند و کسی سراغی از زنده ها هم نمی گیرد، یک مجسمه مسگر سردر بازار گذاشته اند که برای مسگران قدیمی آینه دق شده است، ما که زنده ایم مورد توجه نیستیم اما مردم و گردشگران از سر و کله این مجسمه بالا می روند و مسئولان فخر می فروشند که اینجا بازار مسگران است!

هویت بازار مسگران کرمان زیر سوال رفته است

یکی از قدیمی های بازار کرمان نیز در گفتگو با مهر می گوید: آنقدر به هویت بازار کرمان بی توجه بوده اند که حالا بازار اکثرا دست بیرجندی ها و زاهدانی هاست تا مردم کرمان، در گذشته این بازار حرمت داشت و اجازه عرضه هر کالایی در بازار مسگران داده نمی شود اما وقتی با قیمت های اندک کالاهای چینی وارد استان می شود مشخص است دیگر کسی برای کار دست استادکاران ارزش قائل نیست.

حاج محمد ایرانمنش گفت: وقتی گفتند طبخ غذا در ظروف مسی موجب بهبود سلامت می شود علاقه مردم به خرید ظروف کوچک مسی افزایش یافت اما در گذشته یک دست کامل انواع مس جزو جهیزیه دختران کرمانی بود و عیار جهیزیه به وجود همین ظروف بود.

وی می گوید: یک مسگر که نمی تواند جلوی ورود کالای چینی را به بازار بگیرد، این مشکل را باید از لب مرز حل کرد، حالا دیگر خبری از شاگردهای مسگر کرمانی نیست چون کسی نمی خواهد دستش سیاه شود به سادگی همین کالاهای چینی را از دلالان می خرد و بدون اینکه دستش سیاه شود در ویترین های رنگارنگ می فروشد.

حاج محمد می گوید: استادکاران قدیمی دیگر رغبتی به ادامه کار ندارند و کسی هم به عنوان شاگرد هم به کارگاه های اندکی که وجود دارد مراجعه نمی کند.

در همین مغازه های انگشت شماری هم که وجود دارد می توانید هم جنس چینی پیدا کنید و هم اجناسی که هیچ ربطی به مس کرمان ندارد

وی می گوید: در همین مغازه های انگشت شماری هم که وجود دارد می توانید هم جنس چینی پیدا کنید و هم اجناسی که هیچ ربطی به مس کرمان ندارد. کرمان در کنار زنجان، اصفهان مهمترین مرکز تولید ظروف مسی است و طرح ها و ظروف خاص و سبک های قدیمی را دارد اما هیچ دستگاهی این ها را مستند نکرده است متاسفانه صنایع دستی را در فرش و گلیم خلاصه کرده اند که البته همانها هم وضع خوبی ندارند.

وی ادامه داد: آخر به که بگوییم که افغان ها به کارگران مس کار تبدیل شده اند اگر اینها بروند این هنر چگونه به نسل های بعد منتقل شود، ما که بمیریم 100 سال بعد این هنر را دیگر کسی به یاد هم نخواهد داشت.

الهام اکبری یکی از گردشگران شیرازی است که در بازار کرمان قدم می زند و با علاقه ظروف مسی را می بیند، وی می گوید: من از چند نفر از مس فروشان در خصوص طرح ها و کارگاههای تولید این ظروف سوال پرسیدم اما هیچ اطلاعات دقیقی نداشتند.

وی گفت: ظروف موجود در کرمان از کیفیت مطلوبی برخوردارند اما تصور من این بود که وقتی وارد بازار مسگرها می شوم به جای مغازه هایی که اجناس چینی و کالاهای متفرقه را می فروشند چند کارگاه مسگری ببینم.

این گردشگر بیان کرد: متاسفانه من هیچ استادکاری ندیدم و این نشان می دهد صنعت مسگری کرمان نیاز به حمایت جدی میراث فرهنگی دارد در غیر این صورت مطمئنا در سفرهای بعدی دیگر نشانی از همین چند مغازه مس گری هم نخواهد بود.

از مسئولان میراث فرهنگی کرمان انتظار می رود با برگزاری کارگاه های آموزش مسگری با استفاده از استادکاران قدیمی و مستند سازی مس گری زمینه احیاء این هنر بی نظیر مردم کرمان را فراهم کنند.