به گزارش خبرگزاری مهر، اولین نشست از نخستین مدرسه تخصصی حدیث با عنوان چالش‌های نظریه سنت در فریقین با ارائه حجت الاسلام و المسلمین مجتبی الهی خراسانی برگزار و در ابتدا تعریف و تبیین این نظریه بیان شد.
مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد گفت: باید قبل از پرداختن به نظریه سنت، مفهوم نظریه را واکاوی و نقش آن را در فرآیند تولید علم تبیین کرد. مفهوم نظریه فراتر از آن چیزی است که ما در مکالمات روزمره استفاده می‌کنیم. نظریه یک اصطلاح علمی است که بیشتر در دانش مدرن استفاده می‌شود و به معنای هر نظر، دیدگاه و رأی نیست. نظریه بخشی از ساختار علم و مرحله‌ای از فرآیند تولید علم است.
وی با اشاره به معنای علم در فضای جدید افزود: علم مجموعه‌ای از قضایا یا گزاره‌هایی سازمان یافته است که بر اساس یک روش منظم و عقلایی و قابل تعمیم استخراج شده و حول یک محور معین گرد هم آمده است.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی پس از اشاره به مفهوم علم بیان داشت: این معنا از علم، نه در مقابل فلسفه و نه در مقابل مطالعات تاریخی و نه در مقابل مطالعات دین شناسی و دین پژوهی بلکه شامل تمام اینهاست و هریک از اینها یک شاخه علم ی (Discipline) محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: علم وقتی به این معنا باشد مثل هر مجموعه دیگری اجزایی دارد و این اجزا را می‌توان در کنار هم طبقه بندی کرد. پس بخشی از نظام واره علم شامل نظریه می‌شود. نظریات در حکم تفسیرهای عمومی هستند که در یک علم از موضوع مطالعات آن علم به دست می‌آید و در پرتو این تفسیرها و تبیین‌های فراگیر، اصول و قواعدی خلق می‌شود، سپس مفاهیم جزئی‌تری به علم افزوده می‌شود و برخی از مسائل جدید پدید می‌آید یا صورت بندی تازه ای پیدا می‌کند.
این پژوهشگر فلسفه علوم اسلامی پس از واکاوی مفهوم نظریه به تبیین مراحل آن پرداخت و گفت: وقتی یک ایده یا حدس علمی داریم این حدس را با یک شواهدی قرین می‌کنیم و وقتی این قرائن آماده شد آن گزاره محتمل را می بریم در علم مدنظر و بر اساس اصول معتبر آن علم را ارزیابی می‌کنیم.
وی ادامه داد: باید بررسی کرد که آیا می‌شود این گزاره را اثبات کرد یا نه؟ آیا ابطال پذیر هست یا نه؟ مثلاً اگر این گزاره در علم تجربی باشد آیا با گزارش‌های تجربی سازگار هست یا نه؟
مدرس خارج فقه و اصول ومدرّس خاطرنشان کرد: پس فرضیه فقط یک ایده خام علمی نیست، بلکه فرضیه در حدی است که بتواند وارد یک جریان علمی آزمون پذیر شود. اگر اثبات شود، می‌شود یک قضیه علمی.
وی با اشاره به اشتباهات رایج در تعاریف علمی زمانهای گذشته، گفت: بر خلاف سابق، در حال حاضر یک قضیه اثبات شده همان نظریه نیست. به عبارتی ما در عصر جدید علمی، دیگر تبدیل فرضیه به نظریه نداریم بلکه تبدیل فرضیه به قضیه داریم.
وی در ادامه مراحل تولید نظریه توضیح داد: حال اگر قضایای مختلفی را کنار هم گذاشتیم و با بعضی فرضیه‌های دیگر هم همراه شد این منظومه به ما یک دیدگاه تازه می‌دهد و می‌بینیم با یک قضیه بزرگ‌تر در حد یک نظریه مواجهیم. یعنی اگر بتوانیم قضایایی را باهم گره بزنیم و بر اساس شواهد، به یک بنیاد تازه ای برسیم تا این قضایا با هم یک ارتباط تصدیقی کاملاً جدید پیدا کنند و بعد در پرتو آن، قضایا هم اصلاح شوند آن وقت ما به نظریه دست پیدا کرده‌ایم. پس نظریه، وسعت بیشتر و دید بالاتری از قضیه دارد.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی در پایان به نقش مهم نظریه پرداخت و گفت: نظریه به ما قدرت تبیین قضایا را می‌دهد. یک نظریه باید بتواند برای قضایای اثبات شده در یک علم، توضیح مناسبی بدهد. از این رو مفهوم «نظریه سنت» بر اساس مفاهیم علم مدرن و با فروکاستن «سنت» از یک «واقعیت مسلّم تاریخی» به «نظریه علمی» است و لذا یک مفهوم التقاطی وارداتی است که با آموزه‌های علوم اسلامی و باورهای دینی، سازگاری ندارد و قابل پذیرش نیست.
نظر شما