به گزارش خبرنگار مهر، کتاب گفتمانهای تمدن اسلامی در ترکیه معاصر تلاشی است در معرفی اندیشه هایی که در جهان اسلام برای پاسخ به مسائلی نظیر نحوه مواجهه با تمدن غرب و فرایند ساخت تمدن اسلامی در دوره معاصر ارائه شده است.
این کتاب بر چند متفکر معاصر از سرزمین آناتولی متمرکز شده است؛ سرزمینی که میراث دار تجربه ای خاص از اسلام گرایی زیر بیرق خلافت عثمانی است. در این اثر تلاش شده است ضمن بیان اندیشه ها، زمینه تولید و بازتولید اندیشه ها ترسیم شود تا مخاطب تصویری روشن تر از فرایند تحولات فکری در کنار تحولات عملی دریافت نماید. شباهت در شوق و انگیزه دو کشور ایران و ترکیه در احیای تمدن اسلامی، رونق مباحث علمی مرتبط با تمدن اندیشی را افزایش داده است و به نظر می رسد تولید آثاری برای معرفی آنچه که در عرصه دانشی و عملی دو کشور اسلامی می گذرد، تضارب و تفاهم فکری و عملی در پی خواهد داشت.
پژوهش حاضر با یک مقدمه که شامل بخشی از مباحث نظری است آغاز میشد. در ادامه در فصل نخست به بررسی تحولات ترکیه معاصر پرداخته شده است تا مخاطب تصویری روشن از تحولات دو قرن اخیر عثمانی ـ ترکیه داشته باشد. در فصل دوم به بررسی اندیشههای علامه بدیع الزمان سعید نورسی پرداخته میشود. در فصل سوم به اندیشههای نجم الدین اربکان اشاره میشود. لازم به ذکر است، که نجمالدین اربکان بیش از آنکه یک اندیشمند تمدنی باشد، یک اندیشمند سیاسی و یک فعال سیاسی است. اختصاص فصلی نسبتا کوتاه به نجم الدین اربکان به منظور روشن شدن تفاوت دو رویکرد اسلامی درترکیه نسبت به نحوه مواجهه با مدرنیته، و همچنین نشان دادن قرابتهای آن با سایر رویکردهای موجود در جهان اسلام است. در فصل چهارم اندیشههای فتحالله گولن پرداخته میشود و در نهایت در یک جمعبندی مباحث کتاب به پایان برده میشود.
در بخشی از سخن با خواننده که توسط مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آمده است: پژوهش پیشرو تمدناندیشی اسلامی در ترکیه معاصر را به عنوان موضوع اصلی مورد تأکید و تمرکز قرار داده است. نوروزی در این پژوهش پس از ارائه تصویری کوتاه از تحولات تاریخ معاصر ترکیه، به معرفی و بررسی اندیشه تمدنی بدیعالزمان سعید نورسی، رویکردهای مبتنی بر اسلام سیاسی نجمالدین اربکان، و اندیشه تمدنی محمد فتحالله گولن پرداخته است.
در این اثر تلاش شده است ضمن نشان دادن فراز و فرود اسلامگرایی در ترکیه معاصر، تمدناندیشی به صورت مشخص استخراج و بررسی شود، فرایندی که با بدیعالزمان سعید نورسی آغاز شد و سپس توانست به مجادله جدی با لائیسم برخاسته و بسط پیدا کند و آنگاه در دورههای بعد در ابعاد سیاسی تجلی یافته و در گام دیگر در اندیشههای محمد فتحالله گولن تفسیری دیگر و سرنوشتی متفاوت بیابد. روشن است که این اثر نماینده تام تمدناندیشی در ترکیه معاصر نیست، اما سرآغازی است بر تدوین اندیشههایی که برای مخاطب ایرانی در هالهای از ابهام قرار دارد.
نوروزی در بخشی از مقدمه این کتاب نوشته است: پژوهش پیشرو محدوده زمانی نیم قرن پایانی حکومت عثمانی، و دوره ترکیه مدرن را در بر میگیرد. در این دوره هم رویکردهای غربگرایِ محض نظیر رویکرد ترکان جوان و پانترکیستها، جمهوریخواهان و... به غرب رشد و نمو کردهاند و در کنار آنها نیز رویکردهای اسلامگرایِ محضی وجودداشتند که با تمام مظاهرِ غربی مخالف بودند. هر یک از این رویکردها از منظر خاص خود به چگونگی مواجهه با غرب و ایجاد موازنه در برابر آن پرداختهاند. رویکرد اسلامگرای محض و نفی تمامی مظاهرِ غربی از سوی شیخالاسلامها پیگیری میشد. در حوزه غربگرایی نیز میتوان به کسانی همچون ضیا گوکالپ اشاره کرد که ورود آنها از دریچه علوم مدرن بوده و به مسئله تمدن با ترسیم راهی که از غرب میگذشت پاسخ گفتند.
وی افزوده است: اما در نحله سوم که سعی در سازواری میان اسلام و مدرنیته داشتند میتوان به افرادی نظیربدیعالزمان سعید نورسی و محمد فتحالله گولن اشاره کرد که از منظر اسلامی به شناخت پدیده مدرنیته ورود پیدا کردند و درصددایجاد یک مدرنیته اسلامی برآمدند. این گروه که به اسلامگرایان میانهرو، یا اسلامگرایان اجتماعی موسوم شدند، راه حل عبور از بحران را ایجاد یک جامعه اسلامی پیشرفته از طریق تربیت افراد دانستهاند. جامعهای که از معایب مادیگرایانه غرب مبرا و از مزایای توحیدی اسلامی برخوردار باشد. از این منظر هم پالایش جوامع اسلامی ضرورت دارد و هم نقد جهانِ غرب، تا در پرتو آن زمینههای داخلی بحران از بین رفته و در برابر عوامل بیرونی ایجاد بحران در جهان اسلام مقاومتی آگاهانه شکل بگیرد. در این میان میتوان به رویکرد اسلامی دیگری همچون اسلام سیاسی مدل نجمالدین اربکان اشاره کرد که راه حل عبور از بحران در جهان اسلام را ایجاد یک دولت اسلامی برای اسلامیسازی جامعه میدانست که با مقاومت شدید جریانهای لائیک مواجه شد و ناچار به تغییر رویه شد، و در قالب حزب عدالت و توسعه خود را بازسازی کرد تا بتواند در عرصه قدرت سیاسی باقی بماند.
کتاب گفتمانهای تمدن اسلامی در ترکیه معاصر تألیف رسول نوروزی فیروز مدیر گروه مطالعات تمدنی مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به بهای ۴۵ هزارتومان منتشر شد.
نظر شما