مجموعه شعر «نام دیگر دوزخ»، انقلابی و ساختارشکن

به گزارش خبرگزاری مهر، پنجمین نشست انتشارات سیب سرخ با عنوان آفتابی از فلق سرخ به نقد و بررسی کتاب نام دیگر دوزخ سروده شاپور جورکش اختصاص داشت که دراین نشست حجت بداغی، فرشید فرهمندنیا و علیرضا بهنام درباره این اثر سخن گفتند.

حجت بداغی با اشاره به پیشینه منظومه نویسی در ادبیات جهان و ایران گفت: پس از مشروطه منظومه سرایی دوباره مورد توجه شاعران قرار گرفت و بدون اغراق هر یک از منظومه‌هایی که در زبان فارسی سروده شدهاند، دارای اهمیت و ارزش ویژهای هستند.

او افزود: شاعرانی چون نیما، سیاوش کسرایی، سهراب سپهری، محمدمختاری، محمد علی سپانلو و شاپورجورکش از شاعرانی هستند که منظومه های ارزشمندی سروده اند و با هر منظومه خشتی به خشت های ادبیات معاصر ما افزوده اند.

بداغی ادامه داد: امروزه تعداد کتاب هایی که منتشر می شوند آن قدر زیاد است که همین موضوع موجب می شود کتاب های خوب در میان کتاب های متوسط و ضعیف گاه دیده نشوند. کتاب «نام دیگر دوزخ» از جمله کتاب هایی است که مخاطب در مواجهه با آن باید با متون کهن آشنایی داشته باشد. این کتاب مخاطبان جدی شعر را به وجد می آورد.

فرشید فرهمندنیا دراین نشست گفت: در بررسی و تحلیل ژانر شعری منظومه به عنوان اشعاری بلند و عموما چندبخشی که به کشف و شهود در جنبههای تاریخی، اسطورهای، حماسی و تغزلی از جهان و سرنوشت انسان میپردازند، بایستی توجه داشت که عموما موتور محرکه و عامل پیش برنده منظومه عنصر روایت است. اما تفاوتی که میان منظومه های کلاسیک از قبیل بهشت گمشده میلتون، منظومههای چاوسر و منظومههای نظامی و جامی در ادبیات کلاسیک فارسی و منظومههای مدرن وجود دارد این است که در منظومههای کلاسیک روایت، بیرون از شعر شکل گرفته و پرداخته شده است و سپس به شعر تزریق میشود.

او افزود: اما در منظومه های مدرن از قبیل سنگ آفتاب اکتاویو پاز یا سرزمین هرز الیوت یا صدای پای آب سهراب سپهری، روایت در درون خود شعر شکل می گیرد و تکوین مییابد و به صورت بلاواسطه از بیرون به شعر تزریق نمیشود بلکه اساسا خود منظومه مدرن به بستری برای کشف و شهود و شکل دادن به روایتی جدید از انسان و جهان تبدیل می شود. از این منظر منظومه نام دیگر دوزخ سروده شاپور جورکش نیز در دسته دوم و در زمره منظومه های مدرن موفق در شعر معاصر فارسی قرار می گیرد.  

یه گفته فرهمندنیا؛ شاعر در این منظومه با خلق فضاهایی اسطوره ای و تاریخی و با ارجاعات متعدد به متون کهن دینی و اساطیری و افسانه ضمن احضار آن ها به افق فکری امروز، از طریق ایجاد ارتباطات بینامتنی در هم تنیده، اتصال کوتاهی میان گذشته و امروز برقرار می کند که در نوع خود قابل تامل است.  

 او افزود: این منظومه پیرامون سرگذشت جنگجویی کشته شده به نام ار (ER) شکل می گیرد که از جهان مردگان بازگشته است و اکنون ضمن به دست دادن روایتی تطبیقی از آنچه که بود و آنچه که هست، روایتی جدید از ستیزه جویی و آنتاگونیسم به دست می دهد. جالب این که خود واژه آنتاگونیسم متشکل از دو جزء آنتی (ضد) و اگونی(احتضار) است و به معنای ضد احتضار، ضد مردن می باشد و به نوبه خود باز هم به همین مضمون بازگشت از جهان مردگان و مقابله با مرگ اشاره دارد.  

این منتقد ادامه داد: از سوی دیگر باید توجه داشت که منظومه نام دیگر دوزخ در موقعیت مرزی و در آستانه دو شیوه متمایز در تاریخ سرایش شعر قرار گرفته است و می توان آن را تحت عنوان نام دیگر برزخ نیز قرائت کرد. برزخی حاصل از آن که کتاب از یک سو به لحاظ ذهنیت انتقادی و مضمون پردازی، شعری انقلابی و ساختارشکن است اما از بعد زبان و فرم سرایش و استفاده از زبانی آرکائیک که به شدت وامدار متون کهن از قبیل کتاب مقدس و تفاسیر آنهاست، همچنان محدود و مقید به رویکردی استعلایی باقی می ماند.  

 او افزود: با این حال جورکش در بخش های مختلف منظومه با استفاده از تکنیک های شاعرانه و روزآمدی چون ایجاد پیچش های معنایی در مفاهیم  ودرونی کردن وقایع و رخدادها کوشیده است که بر غلبه نگاه کلاسیک و صرف ارجاع به متون کهن غلبه کند و نگارشی جدید حتی از اشخاص تاریخی ارائه نماید. برای مثال در جایی که با اشاره به ماجرای اصحاب کهف و سگشان، نشان می دهد که آن سگ درونی یملیخا شده است و از درون او به سخن در می آید که چنین تصاویر تکان دهنده و ابداعات این چنینی جزو نقاط قوت ارزشمند این کتاب هستند.

علیرضا بهنام هم گفت: کتاب نام دیگر دوزخ در ادامه سنت سمبولیسم فرانسوی شکل گرفته است و از این نظر می توان گفت شاپور جورکش ادامه دهنده راه نیما یوشیج است.

او افزود: جورکش در این کتاب به نوعی ارجاع می دهد به گذشته فرهنگی ما. همان گونه که سمبولیست های فرانسوی با متون کهن خود برخورد می کردند. سمبولیست ها معتقدند فرهنگ واقیعتی است که ریشه در گذشته دارد و با هر اثری که می آفرینیم باید به ریشه ها ارجاع بدهیم  و ریشه ها را به امروز احضار کنیم.

به گفته این شاعرو مترجم، رویکرد  زبانی شاپور جورکش در مجموعه نام دیگر دوزخ به زبان خطابی و توصیفی متون مقدس نزدیک می شود و جورکش حتی توانسته به خوبی زبان این متون را بازتولید کند.