به گزارش خبرگزاری مهر، نشست نقد و بررسی کتاب «تأملات» نوشته مارکوس اورلیوس با ترجمه عرفان ثابتی با عنوان «ما و اندیشه رواقی» عصر سه‌شنبه ۲۶ آذر با حضور و سخنرانی مصطفی ملکیان و محمدمهدی اردبیلی در کافه‌کتاب ققنوس برگزار شد.
در ابتدای جلسه ملکیان گفت: اگر در طول تاریخ فرهنگ بشری، ۲۰ کتاب عالی درباره زندگی خوب و ارزشمند نوشته شده باشد، مسلماً یکی از آنان، کتاب تأملات مارکوس اورلیوس فیلسوف و امپراطور رومی است. من گمان می‌کنم کسی که این کتاب را نخوانده چیز بسیار مهمی را از دست داده است. اگر این کتاب را با دقت مطالعه نکرده و به آن عمل نکنیم، به‌معنای واقعی در زندگی لنگ می‌مانیم.
مارکوس اورلیوس در این کتاب ۳ دسته گزاره اخلاقی را طرح کرده است: اولاً سلسله گزاره‌هایی ناظر به‌واقع، ثانیاً گزاره‌هایی ناظر به ارزش و ثالثاً گزاره‌هایی ناظر به تکلیف و وظیفه. اگر گزاره‌های ناظر به واقع، ارزش، تکلیف و وظیفه را از هم تفکیک کنیم می‌توانیم با بصیرت بهتری کتاب را مطالعه کنیم. مارکوس اورلیوس در این کتاب ۲۸ گزاره ناظر به واقع بیان می‌کند و چیزی نزدیک به ۱۲۰ گزاره ناظر به تکلیف.
وی در ادامه ۲۸ گزاره ناظر به واقع و ۴ گزاره ناظر به ارزش را بیان کرده و درباره هرکدام توضیح داد.
این‌پژوهشگر فلسفه در ادامه گفت: گزاره‌های ناظر به‌واقع همچنان که از اسمشان پیداست، یعنی گزاره‌هایی که هیچ‌گونه ارزش داوری از هیچ سخنی درباره جهان نمی‌کنند و فقط می‌گویند جهان این‌گونه است یا این‌گونه نیست و هیچ‌گونه موضع ارزشی نمی‌گیرند. بنابر ادعای نویسنده در این گزاره‌ها چه ارزش‌های اخلاقی و چه ارزش‌های حقوقی و چه ارزش‌های زیبایی‌شناختی و دینی و مذهبی در بیان این گزاره‌ها دخالتی ندارند و هدف صرفاً بیان واقعیت است.
ملکیان در پایان به تناقض میان فعالیت اخلاقی و پذیرش تقدیر اشاره کرد و با تکیه به نظرات مارکوس اورلیوس یک صورتبندی از این تناقض به دست داد.
سخنران بعدی این‌مراسم اردبیلی پژوهشگر فلسفه غرب بود که کتاب «تاملات» را کتابی منحصر به فرد در تاریخ فلسفه دانست و گفت: بسیاری از آثار فلسفی به‌ویژه درباره زندگی روزمره، وام‌دار این کتاب هستند مانند کتاب‌های تسلی بخشی‌های فلسفه و فلسفه‌ای برای زندگی. اما کتاب تأملات دارای اصالت و ژرفنایی است که در کتاب‌های دیگر نیست.
وی افزود: هدف و آرمان اندیشه رواقی، آرامش یا تاثرناپذیری است. استدلال کلی این است که بر جهان ضرورتی حاکم است که نام آن را سرنوشت یا به تعبیری دینی مشیت می‌گذاریم. می‌توان آن را به طبیعت نسبت داد و می‌توان آن را به خدا و خدایان نیز نسبت داد؛ چنان که خود مارکوس اورلیوس بارها و بارها در کتاب این اصطلاح را به کار می‌برد. پس نوعی جبر مطلق وجود دارد و در کنارش نیز نوعی خیر مطلق که رواقیان آن را پیش فرض می‌گیرند. پس اگر بخواهیم از آزادی یا اخلاق صحبت کنیم، اخلاق و ضرورت با هم تناقض دارند. شرط اخلاق این است که ما حق انتخاب داشته باشیم وقتی ما حق انتخاب نداریم و ضرورت در جهان حاکم است، پس ما چگونه می‌توانیم اخلاقی زندگی کنیم؟ برای رواقیان این اخلاق با شکلی از آزادی پیوند می‌خورد که شخصی است.
این‌نویسنده در ادامه گفت: باید بدانیم هر گزاره‌ای در فلسفه در چه تاریخی در کجا و خطاب به چه مخاطبی گفته شده و ما گزاره فرازمانی نداریم. به همین دلیل کتاب تأملات مارکوس اورلیوس که تجلی جهان روم قرن ۲ میلادی است و امروز برای ما جذاب است، مثلاً اگر در دوران طلایی آتن منتشر می‌شد کتابی جذاب نبود و خوانده نمی‌شد. زیرا این جهان‌بینی در آنجا جواب نمی‌دهد به این دلیل که رویکرد فردگرایی رواقی در جامعه و فرهنگ یونانی جایگاهی نداشت زیرا در یونان باستان فرد در رابطه‌ای ارگانیگ با شهر به سر می‌برده است.
اردبیلی در پایان گفت: این‌کتاب یک درمان است برای دورشدن از تنش‌های روانی و عاطفی کاذب روزمره و نیز رها کردن دغدغه‌های بی‌ارزش. اما نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که این آرامش تازه اولین‌قدم در عمل اخلاقی و سیاسی است و نه غایت آن.
نظر شما