به گزارش خبرنگار مهر، جرایم سایبری، نوعی از جرایم اینترنتی را می‌گویند و شامل مواردی هستند که در محیط سایبر و فضای مجازی به وجود می‌آیند، این فضا به صورتی است که کاربران می‌توانند به راحتی به هر نوع خدمات اطلاعاتی الکترونیکی دسترسی پیدا کنند، حتی اگر این اطلاعات و خدمات در نقطه دیگری از هر جای دنیا واقع شده باشند. با گسترش فناوری‌های جدید و پیشرفت در زمینه اطلاعات نیاز به روش‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطات بیش از پیش در میان جوامع احساس می‌شود.
با توسعه قابلیت‌های فضای مجازی، به‌خصوص نرم‌افزارها و امکانات موجود در تلفن‌های همراه، تحولاتی در زمینه انتقال اطلاعات به وجود آمد. در تعریف جرایم سایبری باید گفت هر فعل یا ترک فعلی که به وسیله سیستم‌های رایانه رخ می‌دهد جرم رایانه‌ای محسوب می‌شود، که به سه دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول از جرایم رایانه‌ای و تجهیزات رایانه نظیر سرقت، تخریب و…، دسته دوم رایانه وسیله و ابزار ارتکاب جرم باشد و از آن برای اعمالی نظیر جعل اسناد و مدارک و… استفاده شود و دسته آخر جرایم محض، جرایمی مثل هک یا ویروسی کردن که صرفاً در فضای سایبر (مجازی) اتفاق می‌افتد. فراگیر شدن استفاده از فضای مجازی و راه‌های ارتباطی نوین سبب از بین رفتن فاصله‌های جغرافیایی و برقراری ارتباط با سایر نقاط جهان، هم فرصت‌هایی را برای نسل امروز به وجود آورده و هم تهدیدهایی را برای امنیت اقتصادی، فرهنگی، سیاسی جوامع بشری فراهم آورده است. از جدی‌ترین این تهدیدات به وجود آمدن و گسترش پدیده‌ای به نام جرایم سایبری است که در مقایسه با جرایم سنتی، هر روز بزه‌دیدگان بیشتری را درگیر نموده و همچنین روش‌های سنتی و دیرینه مقابله با این جرایم چندان مفید و چاره‌ساز نیست.
از نظر حقوقی جرایم سایبری این‌گونه تعریف شده است: «هر اقدامی که از طریق فضای مجازی و با بهره‌گیری از ابزارهای اتصال به فضای مجازی صورت گرفته و حقوق شناسایی شده برای افراد را نقض می‌کند»، به همین خاطر تنها جرایمی را شامل می‌شود که در فضای مجازی و با استفاده از ابزارهای اتصال به این فضا ارتکاب یافته‌اند.
جرایم سایبری دارای ویژگی‌هایی هستند که آن‌ها را از جرایم دیگر متمایز کرده است:
۱- سرعت بسیار بالای مجرم در ارتکاب فعل مجرمانه در فضای مجازی که سبب به وجود آمدن صرفه‌جویی در هزینه‌های زمانی ارتکاب این نوع جرایم شده است.
۲- ناشناخته بودن شخصی که عمل مجرمانه را انجام می‌دهد زیرا به سختی می‌توان فهمید که مرتکب این جرایم چه کسی بوده و از کدام نقطه دنیا مرتکب جرم شده است.
۳- حجم بالای جرایم در فضای سایبری، به گونه‌ای که ممکن است این جرایم به اشخاص متعددی خسارت وارد نموده و بزه‌دیدگان زیادی را شامل شود، نظیر هک حساب‌های بانکی.
۴- گسترش این جرایم به صورت فراملی، به‌گونه‌ای که افراد مختلفی از نقاط مختلف جهان می‌توانند جرایمی را در فضای مجازی مرتکب شوند.
۵- جرایم سایبری با توجه به غیرملموس و نامحسوس بودن آن‌ها قبح اخلاقی کمتری نسبت به جرایم سنتی نظیر دزدی و… در میان افراد دارند، زیرا جرایمی نظیر دزدی، چاقوکشی، قتل و… با توجه به جریحه‌دار کردن احساسات و عواطف مردم، سبب می‌شود تا انسان‌ها خواهانِ مجازات و برخورد شدید با عاملان آن‌ها باشند.
قانون‌گذار ایران قوانینی را در مورد جرایم رایانه‌ای و مسئولیت کیفری ارتکاب آن اختصاص داده و تغییری که این قانون ایجاد کرده است، مسئولیت کیفری در فضای مجازی به معنای قبول آثار ناشی از ارتکاب افعال مجرمانه فرد است که در محیط اینترنت مرتکب شده، بنابراین مسئولیت در فضای سایبر معنایی جدا از سایر موارد مسئولیت ندارد.
با توجه به آمار پلیس فتا بیش از ۶۰ درصد جرایم سایبری مربوط به برداشت اینترنتی وجه از حساب‌های بانکی و همچنین کلاهبرداری اینترنتی است، به همین خاطر توصیه می‌شود کاربران فضای مجازی مخصوصاً در موارد اقتصادی دقت بسیار نموده و در استفاده از سایت‌ها برای خدمات بانکداری الکترونیکی و همچنین فروشگاه‌های مجازی خرید اینترنتی جهت امنیت خاطر در خرید از اصالت سایت‌ها اطمینان حاصل کنند. علاوه بر کلاهبرداری اینترنتی، مزاحمت اینترنتی، دسترسی غیرمجاز به اطلاعات افراد، هتک حیثیت و نشر اکاذیب جزو جرایم برتر در حوزه فضای مجازی و سایبری است. گاهی ممکن است مجازات جرایم سایبری نسبت به انواع جرایم دیگر، بازدارندگی لازم را نداشته نباشد، اما برای تکمیل آن از قانون مجازات اسلامی و قوانین مرتبط با آن استفاده می‌کنند و در مواقعی که جرایمی نظیر هتک حیثیت و فراتر از آن باشد مقام قضائی به قوانین دیگر که با جرم مورد نظر مشابه است رجوع کرده و در قانون دادرسی کیفری این موضوع در نظر گرفته شده است.
مجرمان فضای مجازی نسبت به مرتکبین جرایم فیزیکی از هوش و خلاقیت برخوردار هستند و همین خصوصیات موجب شده تا از تکرار جرم خودداری کنند، بسیاری از مرتکبین جرایم سایبری به دلیل اینکه حرفه‌ای هستند، وقتی یک بار توجیه می‌شوند برای بار دیگر جرم را تکرار نمی‌کنند و همین سبب شده تا تعدد و تکرار جرم در مجرمان فضای مجازی خیلی کمتر از مرتکبین جرایم فیزیکی باشد. آمارهای رسمی حاکی از آن است که در هر ۱۲ ثانیه یک نفر در دنیا قربانی جرایم سایبری می‌شود و ضررهای مالی ۲ تریلیون دلاری به خاطر جرایم سایبری رخ می‌دهد. مرتکبین جرایم رایانه‌ای تنها در سال ۲۰۱۳ توانستند ۳۸۸ میلیارد دلار درآمد برای خودشان کسب نمایند که همین امر سبب شده تا تقریباً تمام کشورها در صدد تشکیل پلیس سایبری باشند تا با مجرمان این قبیل جرایم مقابله کنند.
در آخر به چند توصیه جهت در امان ماندن از جرایم سایبری توجه کنید:
۱. از اماکن عمومی مثل کافی‌نت‌ها یا اماکنی که دارای اینترنت رایگان هستند وارد حساب بانکی خود نشوید.
۲. هنگام خرید حتی‌الامکان خودتان از دستگاه کارت خوان بانکی استفاده کنید.
۳. هنگام دریافت پول از دستگاه‌های خودپرداز، مراقب باشید کسی رمز وارد شده توسط شما را نبیند.
۴. خریدهای اینترنتی خود را از سایت‌های معتبر و دارای نماد اعتماد الکترونیکی از وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام دهید، ضمناً درگاه‌های معتبر بانکی همگی با عبارت https شروع می‌شوند.
۵. پیامک حساب بانکی خود را فعال نمائید تا در مواقع برداشت پول از حسابتان فوراً متوجه شوید.
۶. فیلم و عکس‌های خانوادگی‌تان را در رایانه، موبایل، لپ‌تاپ و… نگهداری نکنید تا در صورت هک، سرقت یا گم‌شدن، به غیر از ضرر مالی، متوجه خسارت‌های معنوی و حیثیتی نشوید.
۷. به پیام‌هایی که با محتوای شما برنده شده‌اید و… توجه نکنید؛ بیشتر آن‌ها فقط برای دسترسی به حساب‌های بانکی ارسال می‌شوند.
اگر روزی طعمه مرتکبین جرایم سایبری یا اسیر موضوعات حیثیتی در فضای مجازی شدید می‌توانید از طریق قانون اقدام و پیگیری کرده تا مجرم را پیدا کنید. پلیس فتا، پس از ارائه شکایت از سوی شاکی این امکان را خواهد یافت تا به درخواست شما مبنی بر پیگیری، تعقیب و مجازاتِ مرتکبین جرایم رسیدگی کند، بهترین مسیر و قانونی‌ترین روش برای رسیدن به حق در موارد جرایم فضای مجازی، مراجعه به دادسرای جرایم رایانه‌ای می‌باشد.
*سید امیرحسین حسینی پژوهشگر و نویسنده سواد رسانه‌ای
نظر شما