حجت الاسلام سید محمد علی ابطحی رئیس مؤسسه گفتگوی ادیان با تأکید بر اینکه به منظور درک و گفتگوی ادیان باید به فرهنگ پیروان ادیان طرف گفتگو آشنایی داشته باشیم، تصریح کرد: زمانی که عنصر دین گفتگو را پذیرفته و امکان گفتگوی ادیان به وجود می آید به این مفهوم است که تمام عناصر بین تمدنی برای گفتگو آماده هستند .ادیان بخش مهم هر فرهنگی بوده و یکی از عناصر جدی فرهنگساز هستند، به طوری که هیچ فرهنگی بدون دین نمی تواند به یک تمدن بزرگ تبدیل شود، به ویژه آن که ادیان پایه و اساس هر تمدنی محسوب می شوند.
گفتگوی دینی نشانه آمادگی برای گفتگوی فرهنگی
وی تأکید کرد: زمانی که ادیان به عنوان سخت ترین عنصر میان عناصر تمدن ساز و فرهنگ ساز حاضر به گفتگو با یکدیگر می شوند، گفتگو میان فرهنگها نیز صورت می گیرد. دین تقدسی برای خود قائل است و هر دینی در نگاه افراطی خواستار گفتگوی دیگران با خود است و خود برای گفتگو پیش قدم نمی شود. به همین دلیل زمانی که عنصر دین گفتگو را می پذیرد و امکان گفتگوی دینی بین ادیان جهان به وجود می آید به این مفهوم است که همه عناصر بین تمدنی آمادگی گفتگو دارند.
وی افزود: تنوع فرهنگی دربرگیرنده تنوع دینی نیز فرهنگهای مختلف باید از عناصر خود که یکی از آنها دین محسوب می شود برای ارتباط با یکدیگر استفاده کنند. هر فرهنگی به تناسب نیاز فرهنگی خود برداشت متفاوتی از دین دارد، بنابراین نوع نگاه فرهنگهای مختلف حتی نسبت به یک دین واحد نیز مختلف است. از این رو برای درک ادیان و گفتگو با پیروان آنها باید به فرهنگ آنها آشنایی داشته باشیم.
گفتگوی ادیان مقدمه ای ضروری برای گفتگوی فرهنگها
حجت الاسلام ابوالحسن نواب رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم با تصریح اینکه ادیان قلب تمدنها هستند و نمی توان برهه ای از تاریخ بشر را بدون دین متصور شد، گفت: گفتگوی ادیان مقدم و مقدمه گفتگوی فرهنگها و تمدنها است.
وی افزود: دین پایه تمدن است و نمی توان تمدنی متصور شد که دین در زیرساخت آن نقش اساسی برعهده نداشته باشد، گفت: برای مثال تمدن هند بدون نگاه به دین هندو قابل بررسی نیست، تمام آثاری که در آن تمدن مشاهده می شود، متأثر از دین است. اگر اساس تمدن دین نباشد، اولویت با ادیان است. دکتر نصر نیز طی سخنرانی که درباره گفتگوی ادیان بر فرهنگها و تقدم گفتگوی فرهنگها بر گفتگوی ادیان تصریح کرده است که دین قلب تمدن است.
حجت الاسلام نواب با اشاره به این که بررسی نسبت دین و فرهنگ یا دین و تمدن پیش از وارد شدن به گفتگوی فرهنگها وتمدنها ضروری است گفت: هیچ فردی به به عدم رابطه این دو معتقد نیست اما درجه این رابطه مورد بحث است. برخی معتقدند پایه تمدنها براساس ادیان شالوده ریزی می شود برخی دیگر اظهار می دارند که دین جزئی از تمدنها است. اما حتی اگر دین را جزئی از تمدن محسوب کنیم، جزئی مهم و اصلی تمدن محسوب می شود، چرا که بشریت دورانی را بدون تمدن گذرانده اما بدون دین نبوده است.
حجت الاسلام نواب گفت: تمدن در سایه دین مطرح است بنابراین اول باید اصل را شناخت تا بتوان سایه را بررسی کرد. ادیان شرق آسیا عرفانی است و مردم آن اخلاقی بوده و به ارزشهای انسانی، اخلاقی توجه می کنند و این ارزشها را وامدار آئین و یا دین واره های خود هستند.
گفتگوی ادیان و گفتگوی فرهنگها دو رکن جدائی ناپذیر هستند
حمید ملک مکان عضو هیئت علمی مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم گفت: هنگام بررسی رابطه گفتگوی فرهنگها و گفتگوی ادیان می توان به دو مبنا اشاره کرد، یکی اینکه فرهنگ با دین و تمدن متفاوت است، فرهنگ عمومیت بیشتری نسبت به تمدن داشته و مسائل معنوی را نیز دربرمی گیرد اما تمدن با آداب و رسوم در ارتباط است.
وی افزود: برخی اظهار می دارند که فرهنگ و تمدن با دین یکی هستند و تفاوتی میان این مفاهیم وحود ندارد. اگر این مفاهیم را جدا تصور کردیم و فرهنگ را عام تراز دین دانستیم که مفاهیم دینی و غیر دینی را شامل می شود بحث سکولار شدن پیش می آید. در آن هنگام برخی مدعی می شوند که اگر گفتگوی دینی به نتیجه نرسید گفتگوی فرهنگی را در پیش بگیریم.
مکان با اشاره به دیدگاه دوم یادآور شد: نگاه دیگر این است که دین همان فرهنگ و فرهنگ همان دین است و نیازی به تعیین پیش شرط برای گفتگو وجود دارد. در این حالت گفتگوی تمدنها همان گفتگوی ادیان است و این دو مفهوم با یکدیگر مترادف می شوند به طوری که تمام مواردی که برای دین صدق می کند در مورد فرهنگ نیز مصداق دارد.
وی تصریح کرد: طبق مبنای اول که فرهنگ را عام تر از دین محسوب می کند، گفتگو درباره دین را به عنوان زیر مجموعه فرهنگ می داند که می تواند در بافت فرهنگ درباره دین گفتگو و بر مشترکات تأکید کرد.
تأکید اسلام به احترام به تنوع فرهنگی ملل مختلف
حجت الاسلام عباسعلی براتی مدیر کل اداره اروپا و آمریکا در مجمع جهانی اهل بیت(ع) با اشاره به ارتباط تنگاتنگ گفتگوی فرهنگها و ادیان با یکدیگر، یادآور شد: ضرورت احترام به تنوع فرهنگی از سوی ادیان به رسمیت شناخته شده، به طوری که اسلام به کرات به رسمیت شناختن سنتها و فرهنگهای مختلف که با ارزشهای اسلامی منافات ندارند را مورد تأکید قرار داده است .
مدیر کل اداره اروپا و آمریکا در مجمع جهانی اهل بیت (ع) در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: اگر برای تمدن و فرهنگ معنی عام و گسترده ای در نظر بگیریم، دین نیز جزئی از آن و یکی از مظاهر تمدن محسوب می شود. اگر برگزار کنندگان نشستها و همایشهای گفتگوی فرهنگها و تمدنها به این امر که دین یکی از مظاهر فرهنگ و تمدن است اعتقاد داشته باشند به طبع باید از گفتگوی ادیان نیز حمایت کنند.
حجت الاسلام براتی با اشاره به فعالیت سازمانها و نهادهای بین المللی در رابطه با گفتگوی فرهنگها و ادیان اظهار داشت: ادیان نمی توانند یکدیگر را نفی کرده و یا نادیده بگیرند و عواملی که نفرت را ترویج می کند در اساسنامه های حقوق بشر تقبیح شده اند. اما متأسفانه کشورهای غربی تمام این مسائل نادیده می گیرند .
وی در این ارتباط یادآور شد: یونسکو دو سال پیش کنفوانسیونی در رابطه با تنوع فرهنگی تصویب کرد . سازمان ملل نیز چند سالی است بخشی را به گفتگوی ادیان اختصاص داده است. توجه به این امر نشان دهنده این است که جامعه بشریت و خانواده 6 میلیارد نفری بشری به گفتگو ، تبادل و تنوع نیاز دارند.
مدیر کل اداره اروپا و آمریکا در مجمع جهانی اهل بیت(ع) تصریح کرد: گفتگوی فرهنگها و گفتگوی ادیان به قدری با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند که توجه به یکی بدون توجه به دیگری میسر نیست. این دو مفهوم از یکدیگر جدائی ناپذیر هستند. ادیان با فرهنگها و تمدنها و فرهنگها و تمدنها با ادیان آمیخته شده اند.
حجت الاسلام عباسعلی براتی تأکید کرد: ضرورت احترام به تنوع فرهنگی از سوی ادیان به رسمیت شناخته شده است . اسلام سفارش کرده در هر کشوری و هر منطقه ای فرهنگ و سنتهای آن منطقه را تا جایی که با ارزشهای اسلامی منافات ندارند به رسمیت بشناسید. به همین دلیل است که اسلام توانسته پیروان بسیاری را از ملتها و فرهنگهای بسیار متنوع سراسر جهان به خود جذب کند .
دین و فرهنگ لازم و ملزوم یکدیگر هستند
قدرت الله علیزاده معاون دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به اینکه نمی توان اولویتی برای گفتگوی دینی و گفتگوی فرهنگی تعیین کرد یادآور شد: دین و فرهنگ لازم و ملزوم یکدیگر بوده و رابطه ای تنگاتنگ با یکدیگر دارند. دین یکی از شاخه های فرهنگ و تمدن محسوب می شود، در بسیاری از کشورها ، ملیتها و فرهنگها دین نقش اساسی را ایفا کرده و با فرهنگ آن عجین شده است.
وی با اشاره به اینکه دین به فرهنگ رنگ می دهد فرهنگ ایرانی ما را به عنوان نمونه ذکر کرد و یادآورد شد که این فرهنگ در حال حاضر رنگ دینی دارد، همچنین بسیاری از کشورها رنگ دینی فرهنگ آنها بسیار مشهود است.
علیزاده افزود: فرهنگ ایرانی – دینی بعد از ورود اسلام کاملا با فرهنگ ایرانی قبل از اسلام متفاوت است. در بسیاری از موارد می توان این مقوله را به عنوان شاهد مثال ذکر کرد، بنابراین دین و فرهنگ رابطه ای بسیاری نزدیک دارند. هرگاه صحبت دین به میان می آید صحبت فرهنگ نیز کنار آن قرار می گیرد و این رابطه به صورت عکس نیز صادق است.
معاون پشتیبانی و امور مجلس شورای اسلامی در مجمع تقریب مذاهب اسلامی تصریح کرد: رابطه فرهنگ و دین عموم و خصوص بوده و علاوه بر اینکه هیچ تضادی میان این دو مفهوم وجود ندارد، در شرایطی که دین فرهنگ عین دیگری نیست اما نمی توان این دو را فارغ از یکدیگر دانست.
قدرت الله علیزاده اظهار داشت: به منظور نزدیک کردن ادیان و مذاهب باید یکی از مقوله هایی که باید بدان توجه کرد مقوله فرهنگی است. می توان از بابهای دیگری نیز وارد شد و به فرهنگ و تمدن نیز توجه چندانی نکرد. اما نمی توان صحبت از دین و مذهب را بدون توجه به فرهنگ و تمدن آغاز کرد.
وی نتیجه گیری کرد که دین و فرهنگ لازم و ملزوم یکدیگر هستند، نمی توان تعیین کرد که یکی بر دیگری اولویت دارد با این تفاوت که دایره فرهنگ و تمدن وسیع تر بوده و دربرگیرنده دایره ادیان است. گسترده دینمداری خاص تر از گسترده فرهنگمداری و تمدنی است.
توجه منصفانه به فرهنگهای مختلف در گفتگوهای دینی ضروری است
منیره نوبخت عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اینکه فرهنگ به عنوان عاملی برای شکل دادن به فضای فکری و اندیشه ای گفتگو بسیار حائز اهمیت است، توجه منصفانه به فرهنگهای مختلف را در گفتگوهای دینی مورد تأکید قرار داد.
نوبخت گفت: مهمترین مسئله ای که در گفتگوهای دینی ، فرهنگی، کشورها و جوامع و حتی جریانها و تفکرات مختلف وجود دارد لحاظ کردن عوامل شکل دهنده جریان، جامعه، فکر و اعتقاد است.
وی فرهنگ را به عنوان یکی از مهمترین این عوامل شکل دهنده گفتگو به عنوان یک فضای فکری و اندیشه ای دانست و استدلال کرد: طبیعی است به تعداد گروه های انسانی و جوامع مختلف با تنوع فرهنگی مواجه هستیم.
نوبخت ضرورت توجه به فرهنگ را به عنوان یک عامل مهم مورد تأکید قرار داد و افزود: فرهنگ می تواند معلول بسیاری از علتها باشد که باید آن را به صورت منصفانه مورد توجه قرار داد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در رابطه با ضرورت احترام به تنوع فرهنگی تصریح کرد: اگر بتوانیم فضای مفاهمه را با درک متقابل از شرایط افراد در گفتگوها ایجاد کنیم، می توان فضای مناسبی برای گفتگوهای علمی، صحیح، بدون پیشداوری و در نتیجه رسیدن به نتایج فراهم کرد. امروز در دنیا قالبهای مختلفی از گفتگوها متداول است. اگر فراتر از معنای لغوی گفتگو را به معنای مواجهه افکار درنظر بگیریم، این گفتگو گاهی با محوریت فرهنگ و گاهی با محوریت آموزه های دینی صورت می گیرد.
نوبخت یادآور شد: فرهنگ به معنای وسیع برای هر کشور، جامعه و گروهی متصور و به طور قطع قابل توجه واحترام است. شاید نوعی تعارض میان این دو مقوله به ذهن برسد، اما باید تأکید کرد که گفتگوی دینی با هدف یکسان سازی فرهنگی شکل نگرفته بلکه گفتگوی دینی با حفظ جایگاه و تنوع فرهنگها صورت می پذیرد.
نظر شما