کامران فانی در گفتگو با خبرنگار مهر ، تاریخ ترجمه آثار فلسفی غرب به زبان فارسی را شامل دو مرحله متفاوت دانست و گفت : اولین تجربه در این زمینه به حدود 1200 سال پیش بر می گردد که آثار مهم فلسفه غرب ( آثار یونانی ) توسط ایرانیها به زبان عربی ترجمه شد. این کار در زمان مأمون و خلفای عباسی در مؤسسه ای به نام "بیت الحکمه" انجام شد که وظیفه اش ترجمه آثار علمی بود و البته در آن زمان علم همان فلسفه بود . این برنامه خیلی منظم و جدی بود که همین امرباعث شد طی مدت کوتاهی عمده کتابهای فلسفی و علمی ترجمه شوند.
این مترجم و محقق برجسته افزود: بعد از این دوران که تجربه اول ما در زمینه ترجمه و بسیار هم موفق بود ارتباط ما با جهان غرب قطع می شود و غرب در قرون وسطی به سر می برد که در این دوران آثار مهمی هم پدید نیامد که به زبان پارسی یا عربی ترجمه شود.
فانی در ادامه مرحله دوم ترجمه آثار فلسفی را حدود 150 سال پیش عنوان کرد و افزود: مرحله دوم ترجمه از حدود 150 سال پیش آغاز شد که در این دوره تمدن مدرن (جدید) در غرب پدید آمده و فلاسفه بسیار برجسته ای ظهور کرده بودند.
وی تأکید کرد: تجربه دوم ما در ترجمه بر خلاف بار اول فاقد هر نوع برنامه ریزی بود که هنوز هم همین گونه است. اولین کتاب فلسفی جدید که به زبان فارسی ترجمه شد کتاب حکمت ناصری، رساله ای از رنه دکارت فیلسوف بزرگ فرانسوی بود که در زمان ناصرالدین شاه به همت یک مترجم فرانسوی و نویسنده ایرانی این کتاب از فرانسه به فارسی برگردانده شد. این کتاب که عنوان اصلی اش " گفتار در روش به کار بردن عقل" است یکی از مهمترین آثار فلسفه جدید غرب است که در قرن شانزدهم میلادی تألیف شد.
فانی افزود: این شروع خوبی از ترجمه یک کتاب مهم فلسفی بود ولی بعد از این کتاب دیگر این کار تکرار نشد و سالها کتاب فلسفی ترجمه نشد و این امر تا حدود 70 یا 80 سال پیش، یعنی تا دوره پهلوی ادامه داشت که بعد از آن کم و بیش ترجمه آثار فلسفی غرب به زبان پارسی آغاز شد.
وی یادآور شد: تعداد این ترجمه ها بسیار کم بود و بهترین مترجم این دوره محمد علی فروغی است که چند اثر مهم فلسفی به زبان فارسی ترجمه کرد و به دنبال آن خود کتاب "سیر حکمت در اروپا" را نوشت که در آن تاریخ فلسفه غرب را به زبان فارسی شرح داد. چون او فکر می کرد قبل از اینکه متون اصلی را به زبان فارسی ترجمه کنیم بهتر است کتابی در مورد فلسفه غرب در زبان فارسی داشته باشیم که تفکر درستی هم بود.
فانی در ادامه با اشاره به مرحله دیگری از ترجمه آثار فلسفه غرب به زبان فارسی تصریح کرد: بعد از این دوره در فاصله قبل از انقلاب (1357-1316) یعنی حدود چهل سال کتابهای فلسفی که به زبان فارسی ترجمه شد از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کرد که می توان در این میان از کتاب" فلسفه اخلاق" اثر "اسپینوزا" (فیلسوف هلندی) نام برد. چند کتاب دیگر که در آن دوره ترجمه شد آثار فلسفی بود از ژان پل سارتر ، هانری برکسون و یک اثر مهم دیگر به نام "رساله ای درباره فهم بشری" از جان لاک که به زبان فارسی ترجمه شدند. همچنین برخی از آثار فلسفی برتراند راسل هم در آن دوره ترجمه شد. همانطور که می بینیم در آن دوره آثار مهم فلاسفه بزرگ به زبان فارسی بسیار کم ترجمه شده است.
فانی در ادامه در مورد وضعیت ترجمه آثار بعد از انقلاب اظهار داشت : بعد از انقلاب دوران شکوفایی ترجمه آثار فلسفی به زبان فارسی آغاز شد و طی 25 سال اخیر کتابهای مهمی به زبان فارسی درآمدند. بنابراین دوره اخیر دوره پربار و شکوفایی است توجه به فلسفه بیشتر شده و مترجمان ما به ترجمه آثار فلسفی توجه و اشتیاق بیشتری نشان داده اند که در درجه اول باید به ترجمه آثار ایمانوئل کانت اشاره کنم که برخی او را بزرگترین فیلسوف غرب می دانند که بیشتر آثار او اکنون به زبان فارسی ترجمه شده است. دومین فیلسوف مهمی که آثارش در دوران اخیر به زبان فارسی ترجمه شده هگل است .
وی افزود: در این دوران توجه به فیلسوفان معاصر هم بیشتر شده است. بنابراین شمار زیادی از آثار فلاسفه پست مدرن که طی 30 سال اخیر در اروپا مطرح شده اند هم به فارسی ترجمه شده است. بنابراین ما اکنون در ترجمه آثار فلسفی کمابیش روزآمد شده ایم. از این دسته از فیلسوفان می توان به فوکو، ژاک دریدا، ویگتنشتاین ، پوپر و هابرماس اشاره کرد. در کنار اینها به یک فیلسوف بزرگ قرن بیستم هم بسیار توجه شده که "مارتین هیدگر" است. بسیاری او را بزرگترین فیلسوف قرن بیستم می دانند.
فانی در ادامه به ضعف های ترجمه آثار فلسفی در ایران اشاره کرد و گفت : ما هنوز خلاء های زیادی در ترجمه داریم. چون ترجمه در ایران هیچ گاه تابع برنامه منظمی نبوده و هنوز بسیاری از آثار فلاسفه را به فارسی ترجمه نکرده ایم و حتی به برخی از مکتب های مهم فلسفی اصلا توجه نداشته ایم .
وی درباره پیگیری دولت در این زمینه گفت : چند سال پیش به وزارت ارشاد که متولی فرهنگ در جامعه است پیشنهاد دادم که فهرست یا لیستی از آثار مهم فلسفی را تهیه کنیم و ببینیم کدام به زبان فارسی ترجمه نشده ، بعد اولویت آنها را با توجه به ضرورت تعیین کنیم و به دنبال آن با یک برنامه مدون به ترجمه آثاری که هنوز به زبان فارسی ترجمه نشده اند یا ترجمه های ناقص و مغلوطی به فارسی دارند، اقدام کنیم. من خود لیست اولیه و ابتدایی در این خصوص تهیه کردم که این لیست را با همکاری دوستان و برخی از علاقمندان فلسفه نه تنها در اختیار وزارت ارشاد بلکه به برخی از ناشران دادم که به ترجمه آثار فلسفی علاقمند بودند. ولی برای اجرای این برنامه احتیاج به پشتیبانی مالی دولت داشتیم. چون ناشران خصوصی از عهده آن بر نمی آمدند و این کار برایشان مشکل بود.
وی در توضیح بیشتر این مطلب گفت: در واقع این کار عبارت از این بود که بعد از انتخاب کتاب مترجم شایسته ای برای آن پیدا و از نظر مالی او را تأمین کنیم تا کتاب ترجمه شود. بعد کتاب در اختیار ناشرین مختلف قرار گیرد تا آنها کتاب را چاپ کنند. این برنامه متأسفانه عملی نشد ولی اگر روزی بخواهیم مطمئن شویم که آثار مهم فلسفه غرب به فارسی ترجمه شده اند حتما باید در یک برنامه مدون این کار انجام شود. چون در غیر این صورت ترجمه ها تصادفی خواهند بود وبسیاری از آثار مهم فلسفی از قلم خواهند افتاد.
کامران فانی در مورد ضعفهای اساسی عرصه فلسفه گفت: از جمله آثاری که به اعتقاد من باید به زبان فارسی ترجمه شود و توجه کمی به آن شده آثار دوران روشنگری اروپا است. همچنین آثار فیلسوفانی مثل لایت نیلکزکه به فارسی کمتر ترجمه شده اند و آثار برخی از فیلسوفان قرن نوزدهم انگلستان و آلمان را نیز باید مورد توجه قرار داد.
این محقق برجسته در پایان به اهمیت توجه به فلسفه های غیر غربی نیز اشاره کرد و گفت : آثار فلسفه غیر غربی را نیز باید به فارسی ترجمه کنیم ما فلسفه های مهم دیگری هم در جهان شرق داریم. از جمله آثار مهم فلسفی چین و هند که خیلی کم از آنها به فارسی ترجمه شده است. به جز فلسفه غرب باید به فلسفه کشورهای دیگر نیز توجه داشت.
نظر شما