خبرگزاری مهر - گروه استانها - مهدی دهقان منشادی *: یزد از آن جهت شهر دوچرخه‌ها نام گرفته بود که شکل فشرده شهر و به اصطلاح جمع و جور بودن شهر و عناصر آن باعث شده بود تا اغلب رفت و آمدهای مردم در سطح شهر با پای پیاده یا دوچرخه انجام شود. زنبیلِ دست مردم یا خورجین ترکِ دوچرخه وسیله‌ای بود برای حمل کالاهای مصرفی مردم در آن روزها. مردم آهسته در شهر رفت و آمد می‌کردند و توسعه پیوسته شهر جریان داشت.
ورود اولین اتومبیل در سال‌های ابتدایی ۱۳۰۰ به شهر یزد، مقدمه‌ای شد برای ایجاد آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی و بصری و بیماری‌های ناشی از آن. افزایش استفاده از اتومبیل به احداث خیابان‌ها و معابرِ عریض کمک کرد و گستردگی روز افزون شهر، نیاز به استفاده از اتومبیل را برای شهروندان ضروری ساخت.
نیاز به مصرف سوخت برای حرکت خودروهای روان در سطح شهر، حجم روزافزونی از گازهای سمی را به هوا روانه کرد تا در کنار آلودگی ناشی از فعالیت کارخانه‌های صنعتی شهر و اطراف آن، کام شهروندان تلخ و زندگی آنها به مخاطره بیفتد.
صداهای ناهنجار حاصل از کارکردن موتور و بوق خودروها، در کنار بی تحرکیِ بدنی حاصل از استفاده از خودرو، عامل دیگری در به خطر افتادن سلامت شهروندان بود. اتومبیل‌ها به خدمات پشتیبانی نیاز داشتند و دارند که همین، باعث پدید آمدن گاراژهای مکانیکی و دکان‌های خدماتی شده و به تبع آن سیمای بصری شهر با آلودگی مواجه شد و این آلودگی در تضعیف سلامت روانیِ شهروندان بی تأثیر نبوده است.
سلطه روزافزون خودرو در سطح شهر، ایمنی دوچرخه سواران را با تهدید مواجه کرد و دوچرخه به عنوان وسیله مفید برای سلامت شهروندان، سهم خود را در حمل و نقل‌های شهری، ناخواسته کاهش داد. در عوض، وسیله نقلیه ای به نام موتور سیکلت توانست خود را جایگزین دوچرخه‌های مرعوب کند.
موتورسیکلت هرچند که دارای دوچرخ بود و از حیث ایمنی زیاد قابل اعتماد نبود اما سریع‌تر می‌توانست سطح شهر را طی کند و متقاضیان خاص خود را پیدا کرد. ظهور فزاینده این وسیله کوچک نقلیه، از یک سو به آلودگی بیشتر هوا و آلودگی صوتی و بصری شهر کمک کرد و از سوی دیگر به تصادفات زیاد و خسارات جانی و مالی منجر شد همچنین باعث شد شهرِ ملقب به «شهرِ دوچرخه ها»، در برهه‌ای از زمان، عنوانِ «شهرِ موتورسیکلت ها» را به خود اختصاص دهد.
حمل و نقل عمومی در سطح شهر نیز در گذر زمان دچار تغییر و دگردیسی‌هایی شده است. اتوبوس‌های عمومی موسوم به «خط واحد» پس از شروع به کار تاکسی‌ها در دهه ۱۳۳۰، به خدمت رسانی به شهروندان مشغول به کار شدند و در جابجایی آنها در مسافت‌هایی نسبتاً طولانی یاری رساندند. در سال ۱۳۳۳ یک دستگاه تاکسی وارد شهر یزد شد تا به عنوان جایگزینی برای کالسکه‌های کرایه‌ای شهر یزد عمل کند. در پایان همان سال تعداد تاکسی‌های شهر به هفت دستگاه رسید و ماشین‌های گوناگونی چون آستین آمریکایی، مسکُوِج روسی، فورد آلمانی و هیلمند انگلیسی برای جابجایی مسافران در شهر به تردد پرداختند.
با رونق صنعت خودروی ایران و تولید محصولی به نام پیکان در دهه ۵۰، ناوگان تاکسیرانی کشور مجهز به این خودروی ایرانی شد و به تبع آن، پیکان‌های نارنجی رنگ، یزد را عرصه تردد خود یافتند. این تاکسی‌ها که در انتخاب مسیر آزاد بودند می‌توانستند در هر سمت و سویی از شهر حرکت کنند. سازمان تاکسیرانی یزد در اواخر دهه ۶۰ مبادرت به راه اندازی تاکسی‌هایی موسوم به «خط ویژه» کرد که به موجب آن، پیکان‌های سفید رنگ با نوار آبی، ملزم به خدمات رسانی به مسافران یزدی در مسیرهای خاصی بودند: مانند مسیر میدان شهید بهشتی- آزادشهر یا میدان شهید بهشتی- ابوذر.
وانت‌های باری نیز به مرور زمان توانستند جای گاری های نفرکش و حیوان کش را بگیرند. طی روزگاران متمادی حمل کالاهای سنگین و انبوه به وسیله گاری‌هایی انجام می‌شد که موتور محرک آن انرژی ماهیچه بود و توسط حمالانِ بعضاً پابرهنه یا به وسیله اسب و الاغ و قاطر کشیده می‌شدند.
همزمان با فعالیت تاکسی‌ها و وانت بارها، تاکسی تلفنی‌ها و پس از آن وانت تلفنی‌ها هم در شهر یزد به فعالیت پرداختند که اولین نمونه تلفیق فناوری‌های نو (خودرو به اضافه ی تلفن) برای خدمت به شهروندان محسوب می‌شوند. با گسترش این واحدهای خدماتی و ظهور فناوری جدیدتر، تاکسی‌های بی سیم نیز پا به عرصه ناوگان حمل و نقل شهری گذاشتند تا ارائه خدمات سریع‌تر و بهتر صورت پذیرد.
به دنبال تحولات روزافزون در عرصه فناوری و رونق اینترنت و گوشی‌های تلفن همراه و تلفیق آن در ناوگان حمل و نقل شهری، پدیده‌ای به نام اسنپ ظهور کرد که عامل مؤثری در صرفه جویی زمان و هزینه برای شهروندان بود، ضمن اینکه در اشتغالزایی نیز کمک کرد.
یزد طی یک قرن گذشته، شتابان به حرکت خود در طول روزگاران ادامه داده و در این صد سال، تحولی عظیم در جابجایی شهروندان در عرصه شهر صورت گرفته است. آنچه در این تحولات واضح است حرکتِ کلیت شهر و شهروندانِ آن از پایداری گذشته به ناپایداری معاصر است. نیروی عضلانی که آن روزها محرک مردم برای جابجایی در شهر بوده، کم کم رنگ باخته و با اتکا به حمل نقل مبتنی بر سوخت‌های فسیلی، سلامت همه به خطر افتاده است. تکنولوژی‌های عرضه شده، رفاه و راحتی را پدید آوردند اما ناخواسته باعث به تحلیل رفتن سلامت شهر و شهروندانش شده اند. کمترین و ساده‌ترین کاری که برای بهره برداری از محاسن تکنولوژی و تعدیل پیامدهای منفی آن در زمینه حمل و نقل شهری وجود دارد احیای فرهنگ استفاده از دوچرخه به کمک ایمن سازی مسیرهایی برای آن است تا ضمن کمک به ارتقای سلامت شهروندان، پایداری محیط زیست را نیز تسهیل کرد.
*فعال اجتماعی
نظر شما