تمرکز جهانی بر اجلاس خزر در تهران/ اختلاف سیاسی بر سر جغرافیای واحد!

به گزارش خبرگزاری مهر، با توجه به برگزاری اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در تهران و تلاش برخی کشورهای غربی برای تعمیق شکاف های این 5 کشور بر سر مسائل حقوقی دریای خزر، بررسی اجمالی مشخصات و برخی وِیژگی های این دریا که در مواردی مورد اختلاف این کشورها نیز قرار داشته، لازم به نظر می رسد.
به گزارش خبرگزاری مهر، در خصوص ابعاد دریای خزر با در نظر گرفتن عوامل متغیر از جمله نوسانات آب و نقشه های مبنا آمار و ارقام متفاوتی ارائه شده است.

اما در اغلب منابع موثق، متوسط طول دریای خزر 1200 کیلومتر ، متوسط عرض 320 کیلومتر ، عمق از 5 متر در مناطق شمالی تا حدود 1000 متر در مناطق جنوبی و مساحت آن با توجه به عوامل متغیر از حدود 370 هزار کیلومتر تا 420 هزار کیلومتر عنوان شده است.

مجموع خطوط ساحلی دریای خزر حدود 6500 کیلومتر است و در مورد خط ساحلی هر یک از کشورهای ساحلی نیز به دلایل فنی آمار متفاوتی ارائه شده که در شیوه های تحدید حدود دریایی منشا اختلافاتی بوده است و در نتیجه هر کشور برای کسب سهم بیشتر آمار خودش را ارائه می دهد.

 مسئله دیگر که در این چارچوب حائز اهمیت است، شکل ساحل است که در برخی کشورهای ساحلی به صورت محدب و در برخی به شکل مقعر بوده است. مجموع سواحل جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر، شکل مقعر داشته که این شکل در برخی شیوه های تحدید حدود دریایی سهم منصفانه ای را برای کشورمان در بر نخواهد داشت و لذا ایران معتقد است با استفاده از الگوهای بین المللی باید تقعر ساحل کشورمان به نحوی جبران گردد.

حدود 100 رودخانه به دریای خزر می ریزند که مهمترین آنها رودخانه ولگا در روسیه است. گونه های جانوری و گیاهی بسیار متعددی از موجودات میکروسکوپی مانند نانوپلانگتون ها تا ماهیانی به وزن 1300 کیلوگرم در دریای خزر زندگی می کنند و در این میان ماهیان خاویاری به دلیل جنبه های کیفی و کمی ( حدود 90 درصد جهان ) آن از جایگاه خاصی برخوردارند.

به لحاظ میزان ذخایر هیدروکربور در دریای خزر نیز آمارها متفاوت است و از 17 تا 44 میلیارد بشکه نفت و حدود 232 تریلیون فوت مکعب گاز ( به جز ذخایر احتمالی روسیه و ایران ) عنوان شده است.

از جمله نکات قابل توجه درباره مسائل و مذاکرات 5 کشور ساحلی این دریا آن است که عمدتا کشورهای غربی به ویژه آمریکا با هدف دخالت در منطقه و پیگیری اهداف خود، به بزرگ نمایی برخی اختلافت مذکور مبادرت کرده اند.

 تاریخچه جلسات سران خزر

به گزارش خبرگزاری مهر، اولین تلاش برای برگزاری اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر، به ابتکار جمهوری اسلامی ایران و در حاشیه نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاریهای اقتصادی ( اکو ) در تاریخ 17 فوریه 1992 برابر با 28 بهمن 1371 در تهران صورت گرفت.

در حاشیه این اجلاس، روسای جمهور ایران، ترکمنستان، کفیل موقت ریاست جمهوری آذربایجان، معاون نخست وزیر قزاقستان و سفیر روسیه طی نشستی مشکلات دریای خزر را بررسی و نحوه همکاریهای چند جانبه را مورد بحث قرار دادند اما به دلیل عدم حضور روسای جمهور آذربایجان، قزاقستان و روسیه در این نشست، نمی توان آن را به معنای واقعی کلمه نشست سران محسوب کرد.

اولین اجلاس رسمی سران کشورهای ساحلی دریای خزر به پیشنهاد نیازاف، رئیس جمهور فقید ترکمنستان و موافقت سایر کشورها در اردیبهشت 1381 با حضور کلیه روسای جمهور کشورهای ساحلی در عشق آباد پایتخت کشور ترکمنستان برگزار شد.

گروه های کاری ویژه جهت تدوین بیانیه پایانی سران عشق آباد نشستهای بسیاری برگزار کردند اما در خصوص برخی اختلافات به توافق نرسیدند و در مذاکرات کارشناسی و اجلاس 5 ساعته وزرای امور خارجه که در حاشیه نشست سران در عشق آباد برگزار شد هم در خصوص این اختلافات توافقی حاصل نشد و تصمیم گیری در این زمینه به روسای جمهور کشورها محول گردید.

روسای جمهور کشورهای حاشیه دریای خزر نیز در مذاکرات خود علیرغم برخی توافقات قبلی نتوانستند نسبت به برخی موارد به توافق برسند و این اجلاس بدون صدور بیانیه خاتمه یافت و به این دلیل، اجلاس مذکور نیز شکست خورده تلقی شد هر چند که به واسطه اولی گردهمایی روسای جمهور این کشورها از اهمیت خاصی برخوردار بود. در این نشست جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد برگزاری دومین نشست سران در تهران را مطرح کرد که مورد استقبال سایر کشورها واقع شد و قرار بر آن گشت که در متن اعلامیه آن اجلاس قید گردد اما به علت عدم صدور بیانیه در اجلاس مذکور، این امر هم مسکوت ماند.

در دومین اجلاس وزرای خارجه که 18 فروردین ماه سال 1383 در مسکو برگزار شد، کشورها توافق کردند تا دومین اجلاس سران در نیمه دوم سال 2004 میلادی در تهران برگزار شود که برگزاری این نشست به عللی چون بیماری و فوت حیدر علی اف و سپس فوت نیازاف به تعویق افتاد.

در ادامه رایزنی ها، سه نشست گروه کاری ویژه در مهرماه، آذر و اسفند 1385 به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار و طرفها نسبت به عمده موارد اختلافی اعلامیه دومین نشست سران به توافق رسیدند و تصمیم گیری راجع به اختلافات باقی مانده به وزرای امور خارجه کشورها واگذار شد.

در اجلاس وزرای خارجه کشورهای ساحلی که به منظور بررسی این اختلافات در تاریخ 30 خرداد 86 در تهران برگزار شد نیز کلیه موارد اختلافی برطرف و کشورها آمادگی خود را برای شرکت در اجلاس سران اعلام نمودند و از کشورمان درخواست کردند تا از طریق رایزنی با سایر کشورها تاریخ دقیق این نشست را تعیین کند که پس از رایزنی های گسترده، 24 مهرماه 86 برای این نشست مورد توافق کلیه طرفها قرار گرفت.

در پی دستیابی کشورها به این توافق، نمایندگان کشورهای ساحلی یک بار دیگر در تاریخ 5 مهرماه سال جاری در تهران گرد هم آمده و پس از بحث و بررسی نسبت به دستور کار اجلاس سران با یکدیگر به توافق رسیدند و به این ترتیب مقدمات کار برای برگزاری اجلاس سران در تهران فراهم گشت.

با توجه به جوسازی های چند کشور غربی و تلاش آن ها برای منزوی نشان دادن تهران، برگزاری اجلاس سران خزر پس از برگزاری نشست کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در ایران، علاوه بر آن که دروغ بودن ادعای آمریکا و چند کشور دیگر غربی مبنی بر انزوای تهران در جامعه جهانی را اثبات می کند، بر نقش فعال و موثر جمهوری اسلامی ایران در معادلات منطقه ای و بین المللی نیز صحه می گذارد.