اخلاق سیاسی ما با نگرش ماکیاولیستی در چالش است

دکتر عماد افروغ در گفتگو با خبرنگار مهر درباره جایگاه اخلاق در سیاست گفت : در اهمیت و فضیلت سیاست اخلاقی و جایگاه اخلاق در سیاست می شود جمهوری اسلامی را به گونه ای جمهوری اخلاقی نامید. اگر جمهوریت گرایی را تجلی نوعی سیاست ورزی بنامیم، این سیاست ورزی باید از یک جهت و غایت خاصی تبعیت کند که جهت و غایت جمهوریت گرایی را می توان توجه به اخلاق و اصول پذیرفته شده یک جامعه دانست.

وی عامل پررنگ کننده پیوند رابطه اخلاق و سیاست را چالش سیاست اخلاقی با نگرش ماکیاولیستی دانست و گفت : شاید بشر غربی از یک مقطعی به این نتیجه رسید که باید بین سیاست و اخلاق جدایی ایجاد کند و اجازه دهد سیاستمردان، اصحاب سیاست و قدرت برای حفظ ، تحکیم، دستیابی و به رخ کشیدن شکوه و جبروت خود به هر کاری دست بزنند، با هر هدفی که این کار را انجام داده باشند مهم انگیخته قضیه است نه انگیزه آن، چرا که انگیخته این بوده است که حکومت باید استوار باشد. اما انگیزه های متفاوتی در این میان وجود دارد که حتی می توان آن را در قالب نجات اخلاق و حتی رفتارهایی تعبیر کرد که اصحاب سیاست از سوی اصحاب کلیسا مشاهده کردند. به هر حال صرف نظر از انگیزه، انگیخته چندان قابل قبول نیست و همان توجیه وسیله به واسطه هدف است.

افروغ تصریح کرد : جدایی بین هدف و وسیله و تصریح اینکه برای رسیدن به هدف می توان به هر وسیله ای دست زد ایده و نگاهی تنگ و سخیفی به نظر می رسد. به دلیل پیچیدگی و ارتباط تودر توی پدیده ها با یکدیگر نمی توان بحث وسیله و هدف را دو بحث جداگانه دانست.

اگر قرار است انسان زندگی اخلاقی داشته باشد این زندگی اخلاقی باید بر تمام عرصه های فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی او حاکم باشد. نمی توان در برخی ابعاد اخلاقی بود و در برخی دیگر اخلاق را کنار گذاشت.

این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس تأکید کرد : اگر قرار است انسان زندگی اخلاقی داشته باشد این زندگی اخلاقی باید بر تمام عرصه های فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی او حاکم باشد. نمی توان در برخی ابعاد اخلاقی بود و در برخی دیگر اخلاق را کنار گذاشت. به طور کل جدایی بین عرصه ها به لحاظ معرفت شناسی و مفهوم شناسی بحث قابل قبولی نیست. با هر توجیهی که سیاست از اخلاق جدا شده و فلسفه سیاسی غرب را رقم زده ما مجاز به این جدایی نیستیم. چرا که ما دارای انگیزه و گذشته غرب نیستیم و آموزه های ما جدایی بین اخلاق و سیاست را نمی پذیرد.

نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی با اشاره به نکته ظریفی که در این رابطه درباره وجه ممیز ما با غرب  به ویژه در دوران جدید وجود دارد، گفت : آنها سیاست را عرفی و ما سیاست را اخلاقی می خواهیم. ما آمده ایم تا برخلاف ماکیاولیسم سکولار و ابزارگرایی سکولار بین سیاست و اخلاق پیوند برقرار کنیم اما اگر مراقبت نکنیم ممکن این انگیزه ما نقض غرض شود و به جای این که سیاست ما اخلاقی شود، اخلاق ما سیاسی شود و پدیده ماکیاولیسم مذهبی ایجاد شود. یعنی ارزشها و هنجارها و اخلاق، دین، مطلوبهای دینی فرهنگی و تاریخی ما خرج قدرت ورزی عده ای شوند.

وی یادآور شد : به رغم آنکه می توان وسیله و هدف را از هم جدا کرد اما باید به اولویت بندی توجه داشت.  باید دید که اولویت اول قدرت است یا نشر اخلاق و نشر این فضائل نیاز به ابزاری چون قدرت دارد. بنابراین قدرت به عنوان مقدمه ای برای رسیدن به این زیرمقدمه نباید جای هدف یا ارزش اول را بگیرد باید اخلاقی باشد و نگاه ما به این ارزش ثانویه نباید نگاه ما به ارزش اولیه باشد.

افروغ با مطرح کردن این پرسش که آیا برای ما اخلاق، معنا و معنویت، فضیلت و فرهنگ اولویت اولیه دارد یا قدرت و اقتصاد؟ اظهار داشت : اگر می خواهیم حافظ سیاست اخلاقی باشیم باید متوجه باشیم که سود و اقتدار ابزار آن هستند و در غیر این صورت شاهد نشر ماکیاولیسم مذهبی خواهیم بود . امری که جمهوری اسلامی را تهدید کرده و در مقاطعی از عمر شریف جمهوری اسلامی شاهد  این خطر به صورت بالفعل بوده ایم که به نام حفظ حکومت و مصلحت نظام بسیاری از حقایق ما نادیده انگاشته شده و در برخی حقایق ما اسیر نگاه ابزارگرا یا پراگماتیستی شده و باعث فاصله گیری از ارزشها و فضائل اخلاقی جمهوری اسلامی شده است.