خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: یکی از مهم‌ترین مسائل پیرامون جنگ اخیر غزه، موضوع حقوق بشر و جنایت‌های رژیم صهیونیستی علیه مردم است. به رغم اینکه نهادهای بین‌المللی حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل، کمیساریای عالی حقوق بشر، دیده‌بان حقوق بشر و … در چند دهه اخیر گزارش‌های بسیاری از اقدامات این رژیم در نقض حقوق مردم فلسطین از قبیل رفتارهای وحشیانه، غیرانسانی، موهن، شکنجه، آوارگی، بی‌خانمانی، کودک‌کشی، اعدام بدون محاکمه غیرنظامیان و… ثبت نموده‌اند، اما یکی از دلایل کم‌توجهی به حقوق اساسی و اولیه مردم فلسطین و غزه، عدم بازنمایی واقعی آن توسط رسانه‌های غربی به نظر می‌رسد.
رسانه و حقوق بشر
تأثیر بالقوه رسانه بر مساله حقوق بشر را می‌توان در چندین حوزه بررسی کرد. گزارش‌های خبری اغلب اولین نشانگر وقوع رفتارهای ناقض حقوق بشر و از این رو ابزار غیررسمی برای ارائه اسنادی در مورد خشونت‌های صورت گرفته هستند. یکی از این نمونه‌ها استفاده سازمان عفو بین‌الملل از برنامه‌های رادیویی و گزارش‌های روزنامه‌ها برای تأیید اتهام‌های مربوط به خشونت‌ها و شکنجه‌های صورت گرفته است. رسانه‌ها در موارد متعدد این گزارش‌ها را با ارائه اسناد و تصویر بازتاب جهانی دادند که مورد توجه گسترده قرار گرفت. یکی از مشهورترین موارد این موضوع گزارش خبری از رفتارهای خشونت‌آمیز در زندان‌های اشغالگران آمریکایی به خصوص زندان ابوغریب در عراق بود. جهان وقتی به این مساله حساس شد که تصاویر آن در رسانه‌های مکتوب و تصویری به نمایش درآمد و باعث ایجاد نگرانی در سطح بین‌المللی شد.
این گزارش‌ها موارد عینی نقض حقوق بشر را نشان می‌دهند. اگر چه بیشتر مردم از مفاد اعلامیه حقوق بشر اطلاع چندانی ندارند، اما این گزارش‌ها با تصویرسازی این موارد و ذکر موارد تخلف در واقع به نوعی نقش آموزشی ایفا می‌کنند. این امر نوعی کارگاه آموزشی است که مخاطبان و اعضای شرکت‌کننده آن کل جامعه جهانی هستند. افکار عمومی در مقابل این رفتارها شکل می‌گیرند و به آن واکنش نشان می‌دهند. بدین ترتیب آنها موجب تحریک قانون‌گذاران و تصمیم‌گیران سیاسی در مورد مسائل حقوق بشر و روابط خارجی خواهد شد. حمایت رسانه‌ها می‌تواند موجب برجستگی و تشریح موضوعات حقوق بشر در سطح جامعه شود. بدون پشتوانه رسانه‌ای از موضوعات حقوق بشر، طرح این مباحث در مجالس قانون‌گذاری اغلب کشورها حاصلی نخواهد داشت. موفقیت این مسائل در گرو حمایت همه‌جانبه از آن در رسانه‌های گروهی است.
نظریه‌پردازان سه نقش را برای رسانه در نظر می‌گیرند: ۱- دیده‌بانی وقایع جهانی ۲- تفسیر معنای این وقایع و ۳- جامعه‌پذیری افراد در محیط خود. این سه ویژگی به طور مشخص با کارکردهای رسانه در حوزه حقوق بشر مطابقت دارد. هر واقعه تنها در شرایطی حائز اهمیت می‌شود که گزارش‌های خبری بر اقدامات سیاسی تأثیرگذار باشد، گر چه نمی‌توان با دقت میزان این نفوذ را سنجید. به رغم این برخی چنین برآورد کرده‌اند که رسانه‌ها تأثیری چشمگیر و دقیق بر مسائل سیاسی و سیاست‌گذاری دارند. اغلب کمک‌های بشردوستانه و تصویب آن در مجالس قانون‌گذاری با حمایت رسانه‌ها انجام می‌گیرد؛ یعنی رسانه‌ها با فضاسازی سیاسی و ترغیب اجتماع و قانون‌گذاران در تصویب کمک‌های بشردوستانه تأثیرگذار واقع می‌شوند.
هراس صهیونیست‌ها از رسانه‌ای شدن جنایت‌ها
مثال بارز نقش رسانه‌ها در متوجه کردن افکار عمومی به جنایت‌های رژیم، در جریان جنگ سال ۲۰۰۹ بود. توجه افکار عمومی دنیا به وضعیت کودکان فلسطینی در تهاجم اسرائیل به غزه زمانی شدت گرفت که رسانه‌های گروهی از هدف قرار گرفتن مدارس در نوار غزه گزارش‌هایی ارائه دادند. در مقابل این اقدامات، رژیم صهیونیستی نیز با شناخت از تأثیر اخبار و گزارش‌های جهانی در مورد نقض حقوق بشر در سرزمین‌های اشغالی، تلاش خود را برای جلوگیری از ورود خبرنگاران به این مناطق و تهیه گزارش از رفتارهای غیرانسانی صهیونیست‌ها به کار گرفت. هر چند رژیم در تهاجم سال ۲۰۰۹ از ورود بسیاری از خبرنگاران جلوگیری کرد، اما گزارش‌ها در این زمینه توانستند زنجیره‌ای از رسانه‌ها، فلسطینی‌ها، سایر جهانیان و بینندگان تلویزیونی ایجاد کنند و رفتار خاصی را در سطح جهان موجب شوند.
اقدامات ضدحقوق بشری رژیم صهیونیستی در غزه
رژیم صهیونیستی از سابقه دیرینه‌ای در اقدامات ضدحقوق بشری برخوردار است. گزارش‌های نهادهای حقوق بشری در طول این سال‌ها موارد نقض حقوق بشر از سوی رژیم را شامل بررسی اشغال فلسطین، تخریب خانه‌های مردم، دیوار و شهرک‌سازی، جدایی کودکان از خانواده، ایجاد پست‌های بازرسی، بحران انسانی، نبود منابع مالی، کمبود مواد غذایی، ترورهای هدفمند، بمباران توپخانه سنگین و حملات موشکی هوا به زمین که باعث ویران شدن یا آسیب دیدن مدارس، بیمارستان‌ها، مساجد، ساختمان‌های عمومی، پل‌ها، خطوط لوله آب و شبکه‌های برق شده و … عنوان نموده‌اند.
گزارشگر حقوق بشر شورای حقوق بشر سازمان ملل در جولای ۲۰۲۳ اعلام کرد که «اسرائیل با غزه مانند یک زندان باز رفتار می‌کند. تحت اشغال اسرائیل، نسل‌هایی از فلسطینی‌ها از محرومیت از آزادی در مقیاس گسترده و سیستماتیک رنج می‌برند. خشونت احتمالی از طرف فلسطینی را نمی‌پذیرد؛ اما روشن کرد که بیشتر فلسطینی‌ها آن را به دلیل نقض قوانین بین‌المللی از طرف اسرائیل می‌دانند. بیش از ۸۰۰ هزار فلسطینی از آغاز اشغال فلسطین در سال ۱۹۶۷ بازداشت شده‌اند که از جمله آنها کودکان زیر ۱۲ سال بودند.»
با این حال در جنگ اکتبر ۲۰۲۳ موارد جدیدی از نقض فاحش حقوق بشر از سوی رژیم مشاهده شد. تجاوز رژیم صهیونیستی به نوار غزه از ۷ اکتبر که با بمباران شدید جنگنده‌ها و هدف قرار دادن خانه‌ها و ساختمان‌های مسکونی آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، باعث کشتار بسیاری از کودکان و زنان شد. طبق آمارها بیش از ۶۰ درصد کشته‌شدگان حملات رژیم اشغالگر، کودکان و زنان هستند. به گونه‌ای که در ۱۰ روز ابتدای جنگ، ۳۵۰۰ فلسطینی کشته و بیش از ۱۲ هزار نفر زخمی شدند. نکته قابل تأمل کشته شدن ۱۰۰۰ کودک در مناطق مختلف غزه در حملات رژیم صهیونیستی تاکنون است. مهم‌ترین جنایت این رژیم در جنگ غزه که به عبارتی می‌توان آن را نسل‌کشی توصیف کرد، هدف قرار دادن بیمارستان المعمدانی غزه در ۱۷ اکتبر بود که بیش از ۸۰۰ نفر اعم از زنان و کودکان کشته شدند.
عملکرد حقوق بشری رسانه‌های غربی
با آنکه حقوق بشر مطابق اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین‌المللی از ویژگی‌های مشترکی همچون جهان‌شمولی، غیرقابل سلب بودن، تبعیض‌ناپذیری و برابری برخوردار است، اما به نظر می‌رسد که آنچه که از منظر رسانه‌های جریان اصلی غربی از آن به عنوان حقوق بشر یاد می‌شود در واقع نکاتی است که در فرایند ایجاد یک بستر برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی استفاده می‌شود. هدف این امر نیز عوض کردن جای مفاهیم در ذهن مخاطب و جا زدن مصادیق و مفاهیم تحریف شده به جای آن است. تعریف مردم نیز از منظر این رسانه‌ها در کشورهای خود آنانی است که همسو با حاکمیت هستند؛ اما در سایر کشورها مردمی را مشمول حقوق بشر قرار می‌دهند که در مقابل حکومت‌های خود قرار بگیرند. در جنایت‌های اخیر رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه نیز رسانه‌های غربی همین استاندارد دوگانه در مورد حقوق بشر نشان دادند.
- تبدیل حقوق بشر به سندی علیه فلسطین
نمونه بارز این موضوع، بازنمایی خبر جعلی قتل و کشتار کودکان در سرزمین‌های اشغالی در روز اول عملیات طوفان الاقصی علیه حماس بود. این خبر که از سوی رسانه‌های صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی منعکس شد، بلافاصله در صدر اخبار شبکه‌های مختلف غربی و شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت. حال آنکه چند روز بعد اعلام شد که هیچ سند معتبری وجود ندارد که نشان دهد حماس، سر کودکی را در بریده‌اند.
- سفید کردن خود
رسانه‌های جریان اصلی غربی در درجه بعدی در مواقعی که خود با اتهام‌های حقوق بشری مواجه هستند، در اصطلاح رسانه‌ای از تکنیک بازنمایی صفر استفاده می‌کنند. به این معنا که تلاش خود را به کار می‌بندند تا در مورد نقض حقوق بشر در درون خودشان، هیچ ذهنیتی در افکار عمومی جهانی و مخاطبین باقی نگذارند. یک نمونه از این رویکرد در جریان وقایع اخیر، کم توجهی یا بی‌توجهی این رسانه‌ها به قتل کودک شش ساله فلسطینی در آمریکا با ۲۶ ضربه چاقو از سوی یک صهیونیست بود.
نتیجه
رسانه‌ها نقش بارزی در پوشش اقدامات ضد حقوق بشری و در نتیجه ایجاد الزام برای رعایت معیارهای حقوق بشر ایفا می‌کنند. در عین حال هم این قدرت را دارند که بازنمایی‌های مختلفی از اقدامات ضد حقوق بشری که در اعلامیه‌ها و اسناد بین‌المللی از ویژگی‌های یکسانی برخوردار هستند، ارائه نمایند. این موضوع در جنگ اخیر غزه از سوی رسانه‌های جریان اصلی غرب در برخورد با جنایت‌های رژیم صهیونیستی در حق مردم این منطقه و همچنین پوشش اخبار جعلی در مورد نقض حقوق بشر از سوی حماس نشان داده شد. این اقدام‌ها نشان داد که این رسانه‌ها امر واحدی به نام حقوق بشر را به فراخور منافع صاحبان خود پوشش می‌دهند. به عبارتی می‌توان گفت که این رسانه‌ها با نادیده گرفتن وظیفه خود در دیده‌بانی وقایع جنگ، تنها تفاسیر مورد نظر خود را به مخاطبان ارائه نمودند.
سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر حوزه بین‌الملل
نظر شما