به گزارش خبرنگار مهر، دکتر شیده احمدزاده، استاد دانشگاه شهید بهشتی، در نشست عصر دیروز شهر کتاب با موضوع "ژاک لاکان و نقد روانکاوی معاصر " سخنرانی کرد.
وی در آغاز با مقدمه‌ای بر نقد روانکاوی سخن خود را آغاز کرد و در ادامه مبانی روان کاوی لاکان را در سه دسته نظم خیالی، نظم سمبولیک و نظم واقعی مورد بررسی قرار داد.
دکتر احمد زاده در ادامه با ذکر این مطلب که آغازگر نقد روانکاوی پیروان فروید بودند که اساس کار خود را رابطه نویسنده و متن ادبی قرار دادند گفت: آنها همواره در نقد خود رابطه نویسنده و متن ادبی را ملاک قرار داده و بر آن مبنا کار خود را پیش برده‌اند. اما بعد از چند دهه نظریه پردازانی همچون هالن جهت این نقد را عوض کردند و رابطه متن و خواننده را بسیار مهم دانستند. در مرحله سوم نقد روان کاوانه لاکان بود که در آن از متن استفاده ای برای روان کاوی ناخودآگاه یا درون کاوی خواننده نشد.
وی نقد روانکاوی را دو ویژگی منحصر به فرد دانست و گفت : نخست اینکه ابژه باور است که در آن سوژه را زیر سؤال می‌برد. در درجه دوم اینکه این نقد مرکززدا است. به این معنا که در آن هیچ مرکز مشخصی وجود ندارد. فروید سوژه را دارای اصالت می‌داند و سوژه در حکم قوه فاهمه است. لاکان به عنوان یک اندیشمند پساساختارگرای سوژه را زیر سوال می‌برد. در بحث از رابطه حود و دیگری لاکان به هیچ کدام اصالت نمی‌دهد و انسان را به عنوان انسان برزخی معرفی می‌کند.
وی افزود: نظم خیالی، نظم واقعی، و نظم سمبولیک سه لایه‌ای هستند که در کنار یکدیگر حیات نفسانی انسان را شکل می‌دهند. در اینجا البته توالی مستقیمی وجود ندارد و این سه زمان در یک زمان واحد اتفاق می‌افتند. نظم خیالی در مرحله آیینه‌ای که سنین بین 6 تا 18 ماهگی انسان است رخ می‌دهد که در آن انسان برای اولین بار قدرت تشخیص دیدن خود را در آیینه پیدا می‌کند. در این دوره است خود کودک شکل می‌گیرد.
دکتر احمد زاده تصریح کرد: لاکان می‌گوید که در این شکل‌گیری هر انعکاسی می‌تواند این ارتباط را ایجاد کند و در آن کودک احساس جدایی از مادر می‌کند. به این ترتیب انسان در اولین قدم می‌فهمد که می‌تواند بر خودش کنترل داشته باشد و کودک قادر است که با تصویر خود همانندسازی کند. از نظر لاکان این همانندسازی منفی است، رابطه‌ای توهمی که کودک فکر می‌کند خودش را شناخته درحالی‌که این تنها یک توهم است.
وی همچنین بر این نکته تأکید کرد که نظم دوم نظم سمبولیک یا نمادین است. از نظر لاکان زبان تنها یک وسیله ارتباطی نیست بلکه وسیله‌ای برای شناخت خود به دیگری است. ما قدرت بیان خودمان را خواهیم داشت. سوسور به عنوان یک ساختارگرا معتقد است که در سیستم دال و مدلولی هماره تقدم بر مدلول است. اما پساساختارگرایانی همچون لاکان بر تقدم دال باور دارند. درحالی‌که نظم خیالی نظم پیشازبانی است نظم نمادین را می‌توان نظم زبانی دانست. به اعتقاد لاکان این مرحله مهمی است که باعث شکل‌گیری سوژه می‌شود و به انسان هویت فردی می‌دهد.
دکتر احمد زاده افزود: نظم واقعی نظمی است که در مرز نظم خیالی و نمادین واقع می‌شود. از نظم نمادین و خیالی است که این نظم سوم شکل می‌گیرد. نظم واقعی از طرفی هیچ رابطه توهمی ایجاد نمی‌کند و از طرف دیگر از رابطه نمادین نیز فرار می‌کند. در واقع این نظم بر خلاف جهت دو نظم دیگر حرکت می‌کند. آن را واقعی می‌نامند اما آن را از واقعیت جدا می‌دانند.
دکتر احمد زاده در پایان سخنرانی خود به عنوان نمونه عملی ابتدا نقد روانکاوی را در داستان " نامه گمشده ادگار آلن پو " به عنوان یک نمونه ادبی پیاده کرد و شاخصه‌های این نقد را در این داستان مورد بررسی قرار داد. بعد از آن با پخش قطعه‌های از یک فیلم، این گونه نقد را در آن فیلم نیز به عنوان یک نمونه سینمایی پیاده کرد.
نظر شما