کلمه اعتکاف از ریشه عکف است. اهل لغت برای این ریشه، معانی مختلفی ذکر کرده اند. از جمله رویکرد به چیزی با توجه و مواظبت، اقبال به چیزی بی آن که روی از آن برگردد، محبوس و متوقف کردن چیزی، اقبال و ملازمت بر چیزی از روی تعظیم و بزرگداشت آن، التزام به یک مکان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف.
در واقع اعتکاف به معنی اقامت گزیدن در جایی است به طوری که فرد معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و این التزام ناشی از اهمیت و عظمت آن موضع باشد.
بنابراین آنچه باعث تفاوت میان اعتکاف و سایر اقامتها می شود این است که در اعتکاف، یک نحوه توجه و رویکردی وجود دارد که مانع اشتغال فرد به امور دیگر، غیر از آنچه که به او روی کرده می شود.
ارکان اعتکاف
ارکان عبادت یعنی اجزایی که اگر عمداً ترک شوند، آن عبادت باطل می شود. اعتکاف نیز ارکانی دارد که عبارت اند از نیت، توقف در مسجد جامع شهر یا مساجد چهار گانه معروف، کمتر از سه روز نبودن اعتکاف و روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف.
اعتکاف در ادیان دیگر
خداوند در قرآن به پیامبر بزرگ خود ابراهیم خلیل الله و پسرش اسماعیل دستور می دهد که خانه مرا پاک کنید از برای طواف کنندگان و معتکفان و نمازگزاران. پس به طور قطع این عبادت در آن زمان وجود داشته و مورد رضایت خداوند نیز بوده است.
با توجه به آیه 125 سوره بقره، در می یابیم اعتکاف عملی بوده که در شریعت ابراهیم از مناسک و عبادات الهی محسوب می شده است.
علامه مجلسی به نقل از مرحوم طبرسی می نویسد: سلیمان (ع) در مسجد بیت المقدس اعتکاف می کرد. آب و خوراک برای آن حضرت فراهم می شد و او در آن جا به عبادت می پرداخت.
حضرت موسی (ع) با آن که مسئولیت سنگین رهبری و هدایت امت را به دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را ترک و برای خلوت با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور می شتافت.
بیت المقدس از مکانهایی بود که همواره عده زیادی از انسانها، برای اعتکاف در آن گرد می آمدند و به راز و نیاز با پروردگار خویش مشغول می شدند. بزرگ این گروه، حضرت زکریا (ع) بود و از جمله کسانی که در امر اعتکاف سرپرستی می کرد حضرت مریم (ع) است.
قبل از بعثت حضرت محمد (ص) نیز غار حراء محل عبادت و راز و نیاز آن حضرت بود، رسول اکرم نیز به اعتکاف در آن مکان مشغول می شد و در اندیشه سرنوشت بشریت فرو می رفت.
اعتکاف در ایران
سنت اعتکاف در طول تاریخ کم و بیش در ایران اسلامی برپا می شده ولی از پیشینه آن در ایران قبل از دوران صفویه، چیز زیادی در دست نیست . آنچه به صورت مستند وجود دارد برپایی این سنت الهی در دوران صفویه است که به همت بلند شیخ لطف الله میسی و شیخ بهائی، در دو پایتخت صفویه یعنی قزوین و اصفهان صورت گرفته است.
پس از آمدن آیت الله عبد الکریم حائری به شهر مقدس قم و تأسیس حوزه علمیه قم در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (ع)، سنت الهی اعتکاف، رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. این سنت الهی که طی چند قرن، بعد از دوران شیخ لطف الله و شیخ بهائی، با فراز و نشیبهای همراه بود، تولدی دوباره یافت.
عالم ربانی میرزا مهدی بروجردی در سده اخیر پایه گذار این سنت حسنه در شهر قم بود. رفته رفته این سنت محمدی به دیگر شهرهای ایران کشیده شد. او از ملازمان و کارپردازان و مشاوران آیت الله شیخ عبدالکریم حائری بود. وی به علت جو خفقان رضاخانی به تنهایی در مسجد امام حسن عسکری (ع) معتکف می شد و هیچ کس همراه او نبود. بعدها یکی دیگر از علما به او ملحق شد و پس از چندی، دیگران نیز به این سنت متمایل شدند. به طوری که آیت الله بروجردی درسهای حوزه علمیه را جهت شرکت طلاب در مراسم اعتکاف تعطیل می کرد .
اهداف اعتکاف
اعتکاف عملی است مرکب از چند عبادت، پس در یک نگاه اهداف این عبادات در اعتکاف هم منظور شده، بنابراین در اعتکاف اهدافی چون رسیدن به آرامش روحی، دستیابی به صبر، حضور در مسجد، دعا و توبه و استغفار همه و همه در این عمل، مورد توجه قرار گرفته است.
معتکف در مدت اعتکاف از همه تعلقات دنیایی بریده و تمام وقت، به حالت عبادت در آمده، از مسجد که خانه خداست به خانه خود و دیگران نمی رود. کلامی غیر از قرآن و دعا و نماز که کلام خداست بر زبان جاری نمی کند. معتکف اراده خود را در مسیر اراده خدا قرار داده در طول روز به خاطر او، دست از خوردن و آشامیدن کشیده و به روزه داری قیام می کند
آثار اعتکاف
توبه در حال اعتکاف موجب جلب رضا و غفران الهی و ورود در صف نیکان است، اعتکاف موجب نیل به قرب الهی است، یعنی همان فلاح و رستگاری که انسان به وسیله عبادت آن را می جوید. یکی دیگر از آثار برجسته اعتکاف حب خداوند تبارک تعالی است .
بی شک اگر معتکف، بتواند در ایام اعتکاف آن طور که باید و شاید رفتار نماید و رضایت حق تعالی را جلب کند به درجاتی که برای مؤمنان در نظر گرفته شده، خواهد رسید.
از آثار حتمی اعتکاف در زندگی فردی انسان، تقویت اراده آدمی است. در پرتو اعمالی چون اعتکاف، کم کم ارتباط روانی خاصی بین انسان و مسجد، قرآن، نماز، نماز شب و ادعیه به وجود می آید. به نحوی که انسان مشتاق ارتباط با این امور شده دوری از آنها برایش سخت می شود .
نظر شما