* خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و هنر: به نظر می‌رسد نگاه حاکم بر "دیوار" کاملا حرفه‌ای است و با فیلم‌های قبلی شما فرق دارد. اینجا با قصهای کلاسیک رو به رو هستیم، بازیگر حرفه‌ای و عوامل حرفه‌ای کنارتان بوده‌اند و از فضای تجربی فیلم‌های قبلی فاصله گرفته‌اید.
ـ محمدعلی طالبی، کارگردان فیلم سینمایی "دیوار": بخشی از این مسئله به امکاناتی برمی‌گردد که برای تولید "دیوار" داشتم. اگر در فیلم‌های قبلی هم چنین شرایطی فراهم می‌شد، حتما استفاده می‌کردم. البته در فیلم‌های قبلی عوامل فنی همیشه حرفه‌ای و درجه یک بودند، اما به دلیل نوع قصه‌ها و فضای فیلم‌ها از نابازیگر استفاده می‌کردم.
هر چه امکانات بهتر داشته باشید ظاهر فیلم‌تان حرفه‌ای‌تر می‌شود. در سینمای ایران 80 درصد کارگردان‌ها با امکانات مالی و تکنیکی محدود کار می‌کنند. عمده امکانات در بخش دولتی محدود شده و دست بخش خصوصی خالی است. فیلمسازانی که فیلم‌هایشان کمتر سر و شکل حرفه‌ای دارد لزوما ضعیف نیستند. گاهی امکانات کمتر در اختیار آنها قرار گرفته و نتوانسته‌اند آنطور که می‌خواهند کار کنند.
گلشیفته فراهانی در "دیوار"
* پس شرایط تولید "دیوار" بهتر از فیلم‌های قبلی شما بوده؟
ـ کمی بهتر بود. اگر در فیلم‌های قبلی باید با سرعت کار می‌کردیم تا مدت فیلمبرداری پائین بیاید، اینجا این حساسیت کمتر شده بود. هر چند باید در کوتاهترین زمان فیلمبرداری تمام می‌شد و به همین دلیل بعضی سکانس‌ها را نگرفتیم، اما امکان استفاده از بازیگر و عوامل حرفه‌ای را داشتیم.
* و اگر امکانات نبود، "دیوار" شبیه فیلم‌های قبلی می‌شد؟
ـ دقیقا. در فیلم بعدی اگر امکانات بهتر از "دیوار" باشد، می‌بینید حاصل کار ضعف‌های کمتری خواهد داشت. وقتی کارگردان فرصت این را داشته باشد که چند ماه روی متن کار کند، سر صحنه دکور را عوض کند، در لباس بازیگر تغییر بدهد و ... نتیجه کار شسته رفته و حرفه‌ای می‌شود.
* فیلمنامه کامل را به تهیه‌کننده دادید؟
ـ فیلمنامه‌ای را که چند بار بازنویسی شده بود به تهیه‌کننده دادم. حدود سه سال روی آن کار کرده بودم. تهیه‌کننده وقتی فیلمنامه را خواند، پیشنهادهایی داشت که بر مبنای آن یکبار دیگر فیلمنامه بازنویسی شد. قبل از شروع فیلمبرداری همراه گلشیفته فراهانی و حسن حسندوست یکبار دیگر فیلمنامه را بازنویسی کردیم.
* از ابتدا قصه درباره دختری جوان بود که تصمیم می‌گیرد حرفه مردانه پدرش را دنبال کند؟
ـ از ابتدا همین خط را داشتیم.
* گفتید سه سال روی فیلمنامه کار کردید. روی مواردی خاص تحقیق کردید؟
ـ با تعدادی از دخترانی که مثل شخصیت ستاره (گلشیفته فراهانی) از طریق حرفه‌های مردانه کسب درآمد می‌کردند، گفتگو کردم. بعضی از این دخترها در پارک ارم و چند پارک دیگر و پیست‌ها به موتورسواری مشغول بودند. ماهها حرف‌هایشان را می‌شنیدم، ضبط و در نگارش فیلمنامه از آنها استفاده می‌کردم.
* از میان این دخترها کسی مثل ستاره در دیوار مرگ موتورسواری می‌کرد؟
ـ بله. اما مشکل آنها این است که بعد از مدتی نمی‌توانند حرفه خود را ادامه دهند. دختری 10 ساله در پارک ارم کار می‌کرد که دو خواهرش قبلا از این طریق امرار معاش می‌کردند و حالا نوبت او بود و آخرین سال‌های کارش را می‌گذراند. دختری 16 ساله هم بود که در پیست موتورسواری می‌کرد و خیلی مهارت داشت. حتی در مقطعی فکر کردم نقش اصلی فیلم را به او بسپارم. چیزی که در فیلم درباره ستاره و دنیای او می‌بینید به واقعیت نزدیک است.
* گروهی این انتقاد را به فیلم دارند که با توجه به تفریح‌های امروزی، دیگر تماشای موتورسواری روی دیوار مرگ برای کسی جذاب نیست. نمونه‌های واقعی که از نزدیک دیدید، تماشاگر داشتند؟
ـ همان دختر 10 ساله که در پارک ارم این کار را انجام می‌دهد، تماشاگران زیادی دارد که اغلب آنها خانم‌ها هستند. خانم‌ها از این جسارت و هیجان خوششان می‌آید. گویی بخشی از آرزوهایشان را در این حرکت می‌بینند. من به جاهای مختلف سر زدم و هر جا چنین اتفاقی می‌افتاد مردم استقبال می‌کردند.
* با توجه به سوژه فیلم می‌شد نگاهی قهرمانپرورانه و هیجانی به آن داشته باشید و جنبه ورزشی را تقویت کنید، مثل تجربه‌ای که در "خط پایان" داشتید. اما شما سعی کرده‌اید قصه را در بستری اجتماعی روایت کنید. در فیلم‌های قبلی هم به مسائل اجتماعی ارجاع داده‌اید. نمی‌خواستید "دیوار" یک درام پرهیجان و پرتعلیق باشد؟
ـ من چندان به ساخت فیلم‌هایی که جنبه تجاری در آن پررنگ است، علاقه ندارم. ترجیح می‌دهم فیلم قصهای را روایت کند که جنبه اجتماعی دارد. زمانی که جوانتر بودم "خط پایان" را ساختم که پرفروش هم بود، اما آن نوع سینما را دوست ندارم و دنبال نکردم. آن زمان هم تهیه‌کننده در فیلمنامه مداخله کرد و مسیری را رفت که من نمی‌خواستم. شانس آوردم در "تیک تاک"، "چکمه"، "کیسه برنج" و "تو آزادی" به فضای مورد علاقه‌ام برگشتم.
هر چقدر بشود عمیق‌تر به مسائل اجتماعی نگاه و آنها را در قالب قصهای جذاب مطرح کرد، برایم دوست‌داشتنی‌تر است. "دیوار" کوششی است در این مسیر. ضعف‌هایی دارد و فکر می‌کنم می‌شد ابعاد اجتماعی‌اش را تقویت کرد. طرح یک قصه تجاری ورزشی برایم جذابیتی نداشت و از رفتن به این سمت پرهیز کردم.
* اشاره کردید به جنبه تجاری فیلم توجه ندارید. فکر نمی‌کنم از توفیق فیلم در گیشه ناراحت شوید. "دیوار" این قابلیت را دارد که یکی از فیلم‌های پرفروش کارنامه‌تان باشد.
ـ هر فیلمساز دوست دارد فیلمش بیشتر مخاطب داشته باشد، اما این به معنای فروش بیشتر نیست. اصلا سینمای ایران جز برای عده‌ای کم از تهیه‌کننده‌ها و کارگردان‌ها حرفه سودآور نیست. در شرایطی که من کار می‌کنم و با توجه به فاصله بین فیلم‌هایم، اگر بخواهم به جنبه تجاری توجه کنم باید سراغ حرفه‌ای دیگر بروم.
* از اینکه کم‌کاری‌تان در سینما باعث شود از یاد بروید یا فرصت کارکردن را از دست بدهید نگران نیستید؟
ـ همه چیز در دنیا فراموش می‌شود. بابت این ماجرا نگران نیستم. سعی می‌کنم پله پله حرکت کنم، موانع را از سر راه بردارم و شرایط کار را به وجود بیاورم. چون از فیلمسازی لذت می‌برم، حواشی‌اش برایم مهم نیست.
* دو شخصیت مکمل در فیلم دارید که شخصیت‌هایی مهم هستند. دوست ستاره و خبرنگار. دوست ستاره نمونه‌ای از دخترانی است که در فضای سنتی زندگی می‌کنند و قابل قبول هم هست. اما شخصیت خبرنگار سطحی است و از کنارش رد شده‌اید. می‌شد بین ستاره و خبرنگار رابطه عاطفی گذاشت که برای مخاطب هم جذاب باشد.
ـ من شخصیت دوست ستاره را خیلی دوست دارم. حرفی که او درباره دور دیوار زدن به ستاره می‌گوید، نگاه او را تغییر می‌دهد و ستاره را به فکر راه چاره می‌اندازد. این دختر از رسیدن به آرزوهای خود محروم و تسلیم سرنوشت شده است. در دنیای واقعی شرایطی که بعضی از دخترها دارند خیلی تلخ و تراژیک است، اما من در فیلم این مسائل را تلطیف کردم. دوست ستاره است که او را کامل کرده و اگر در پایان ستاره تصمیم می‌گیرد دوباره شروع کند، تحت تاثیر حضور اوست.
* مضمون فیلم یعنی مبارزه برای رسیدن به هدف، سال‌هاست در سینمای ایران غیبت دارد.
ـ بله. او به ستاره یاد می‌دهد دلسرد نشود. هر چند خودش نمی‌تواند به آرزوهایش برسد، اما می‌داند ستاره این قدرت را دارد. پس به او یاد می‌دهد موانع را از سر راهش بردارد.
* به ماجرای خبرنگار و ارتباط عاطفی هم اشاره کنید.
ـ در فیلمنامه اولیه ستاره برادر نداشت. پسری در دیوار مرگ با او کار می‌کرد و رقیب او بود، اما عاشقش می‌شد. در جلسات بازنویسی به نتیجه رسیدیم این قصه فرعی و خیلی تکراری است و فیلم را شبیه فیلم‌های دختر پسری می‌کند و من این را دوست ندارم.
شخصیت خبرنگار را وارد قصه کردیم که فقط به بعضی تغییرهای ستاره در مواجهه با او اشاره کنیم. ستاره به هر حال یک زن است و عاطفه دارد، خبرنگار و توجهی که به ستاره نشان می‌دهد باعث می شود او از فضای مردانه حرفه‌اش فاصله بگیرد. بیش از این نمی‌خواستیم به این شخصیت نزدیک شویم. سکانس‌های مشترک هم با حضور آنها گرفتیم، اما در نسخه نهایی حذف شد.
* و البته خبرنگار در نهایت به ستاره کمک نمی‌کند.
ـ نمی تواند. اگر کمک کند کارش را از دست می‌دهد. او هم تابع شرایط است و نمی‌تواند آنطور که می‌خواهد رفتار کند.
* شما دهه 60 برای بچه‌ها فیلم می‌ساختید، شخصیت اصلی "دیوار"دختری جوان است. به نظر می‌رسد قصد دارید به دنیای بزرگترها وارد شوید و برای آنها فیلم بسازید.
ـ من فیلمنامه‌های زیادی دارم که شخصیت‌های اصلی‌اش زنان هستند. تحقیقات زیادی هم درباره مسائل اجتماعی زنان داشته‌ایم و علاقمندم درباره این قشر فیلم بسازم، اما شرایط تولید فیلم‌ها پیش نیامده است. با توجه به مسائلی که برای "دیوار" پیش آمد احساس می‌کنم حتی نمی‌توانم از مقابل بنیاد فارابی رد شوم. آنها با "دیوار" مشکل داشتند و قطعا فیلمنامه‌ای از من را تایید نمی‌کنند.
* با توجه به اکران محدود "تو آزادی"، چرا فیلم از تلویزیون پخش نشده است؟ با توجه به فضای فیلم قطعا مخاطب تلویزیون با آن ارتباط برقرار می‌کند.
ـ من این فیلم را برای بچه‌های کانون ساختم و دوست داشتم توجه جامعه را به وضعیت این بچه‌ها جلب کنم. یکسال با این بچه‌ها زندگی کردم و با توجه به واقعیت زندگی آنها فیلمنامه را نوشتم. وقتی فیلم تمام شد احساس کردم بنیاد فارابی که در فیلم شریک بود، این نگاه را به فیلم ندارد و شرایطی پیش آوردند که تولید "دیوار" هم متوقف شد.
من خیلی دوست دارم مردم فیلم را ببینند و به هدفی که داشتم برسم، اما "تو آزادی" در فارابی مانده و کسی به پخش تلویزیونی‌اش فکر نمی‌کند. حتی فیلم وارد شبکه ویدئویی هم نشده است. من که علاقمند به ساخت فیلم کودک و نوجوان بودم با این اتفاق‌ها، فلج شدم.
* انگیزه‌ای باقی مانده که روزی برای مخاطب کودک و نوجوان فیلم بسازید؟
ـ این نوع نگاه که در مدیریت سینمایی وجود دارد باعث از بین رفتن سینمای کودک و بی‌انگیزه شدن کارگردان‌های این سینما شده است. البته این مسیر متوقف نمی‌شود و کارگردان‌هایی هستند که با وجود مشکلات باز هم برای بچه‌ها فیلم می‌سازند، اما مشکلات کار، هر کارگردانی را بی‌انگیزه می‌کند.
* * *
"دیوار" داستان تلاش دختری به نام ستاره است که می‌خواهد حرفه پدرش را که در دیوار مرگ یک شهربازی موتورسواری می‌کرده، پس از مرگ او ادامه دهد. گلشیفته فراهانی، مهرداد صدیقیان، آزیتا حاجیان، محمد کاسبی، معصومه میرحسینی و منوچهر آذری بازیگران فیلم هستند.
طالبی و شیرین بینا فیلمنامه‌نویسان، حسین جعفریان مدیر فیلمبرداری، بهمن اردلان صدابردار، عبدالله اسکندری طراح چهره پردازی، محسن آهنگری طراح صحنه و لباس، محمد علینقی کنی مدیر تولید، میترا محاسنی عکاس و هارون یشایایی تهیه‌کننده "دیوار" هستند.
فیلم سینمایی "دیوار" در بخش مسابقه بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و از چهارشنبه دوم مردادماه در گروه سینمایی آفریقا جایگزین "زن‌ها فرشته‌اند" شده است.
* * * * *
گفتگو: محدثه واعظی‌پور
نظر شما