اخوان شاعر ایران، ایرانی و فرهنگ ایرانی است

به گزارش خبرنگار مهر، صد و سی و ششمین جلسه کانون ادبی گروه شعر معاصر ویژه سالگرد در گذشت مهدی اخوان ثالث(م.امید) در مجتمع فرهنگی تهران برگزار شد.

این نشست با شعر خوانی غلامحسین سالمی (مترجم و ویراستار) و خواندن شعری از مهدی اخوان ثالث آغاز شد. سپس اسدلله امرایی که مدیریت جلسه را بر عهده داشت از مرتضی کاخی برای سخنرانی دعوت کرد.

مرتضی کاخی صحبتهای خود را اینگونه آغاز کرد: امروز حدود 150 تا 200 هزار شاعر جدید الاحداث داریم. در زندگی این شاعران لحظاتی بوده است که از آثار یا اشعار آنها چیزی در اذهان دیگران  برای مدتی باقیمانده است اما در این میان شاعرانی هستند که شعرشان با زمان ازدواج می کند و به زمانهای بعد هم می روند؛. تعدادی برای 10 سال یا 20 سال، اما تعدادی به قرنهای بعد هم راه پیدا می کنند.

وی ادامه داد : از میان شاعران فارسی زبان تعداد 83 هزار دیوان شعر مربوط به قبل از شعر معاصر در کتابخانه ها موجود است اما شاید ادبا هم بیش از 83 دیوان را به یاد نداشته باشند. من آثاری از شعر اخوان می بینم که کاملا با زندگی او شباهت داشت. او از شاعرانی است که به قرنهای بعد خواهد رفت و اشعاری از او اگر بر سر زبانها نباشد در یادها خواهد بود.

کاخی ضمن اشاره به بخشهایی از زندگینامه اخوان ثالث داستانی از دیدار اخوان با ملک الشعرای بهار نقل کرد و گفت: در سال 1324 زمانی که اخوان 17 ،18 سال بیشتر نداشته با محمد قهرمان به دیدار ملک الشعرای بهار یکی از بزرگترین چهره های شعر و استادان معتبر دانشگاه می رود و در آنجا قصیده ای می خواند که مهرداد بهار در باره این دیدار می نویسد "زمانی که اخوان شعر خود را می خواند پدرم دستانش را روی زانوانش گذاشته بود و به دقت به شعر او گوش می داد و بعد از رفتن اخوان نیز درباره او گفت این جوان روزی شاعر بزرگی خواهد شد". اخوان درآن جلسه قصیده اردیبهشت را خوانده بود.

وی درباره شعر اخوان نیز گفت:  شعر اخوان در سالهای 25 تا 32 شکل می گیرد، زمانی که او وارد مسائل سیاسی نیز می شود. شعر سیاسی گفتن کار را به جایی می رساند که اخوان به عنوان بهترین شاعر سال 32 قبل از کودتای 28 مرداد شناخته می شود. اما نیما را که در این مراسم داور بوده است را به ساواک می برند و او در این بازجوییها "اخوان" و "شاملو" را لو می دهد و اخوان از این داستان در اشعارش بسیار یاد می کند: " با دخترم لاله و وخواجه نیما که بود" که بعدها نیما را به خواجه نینا تبدیل کرد. او چندین ماه با شاملو در زندان بود و شاملو در خاطراتش نیز آورده است که اخوان را  در زندان بسیار شکنجه می دادند. بعد از خارج شدن اخوان از زندان او را  نه تنها از وزارت فرهنگ اخراج کردند بلکه ممنوع الاستخدام نیز شد و تا آخر عمر ممنوع الاستخدام ماند.

 مرتضی کاخی ضمن بیان این مطلب که بالاترین حرکت شعری اخوان در دفتر شعری "از این اوستا" است او را بهترین و کاملترین پیرو نیما خواند و گفت : اخوان بهترین و کاملترین پیرو نیما است چون تمام راهی را که نیما رفته او نیز رعایت کرده  است.

وی در پایان تصریح کرد: اگر کسی بخواهد شعر او را دقیق و علمی نقد کند دو نکته دراشعار او برجسته خواهد بود یکی تضاد و دیگری کلمه "باغ". اخوان مثل هر هنرمند والایی هر گز به یک نتیجه نهایی نمی رسید و همیشه این پارادوکس در او بود.اخوان شاعر اینجا و اکنون بود؛ اینجا یعنی ایران، اکنون یعنی زمان. اگر هم از گذشته چیزی می گفت به زمان اکنون می گفت. باغ در ذهن اخوان یعنی ایران .اخوان شاعر ایران، ایرانی و فرهنگ ایرانی است . اخوان اواخر عمرش به خانه پدری برگشت و همان اخوانیات و غزل و قصیده از همین جا هم شروع کرده بود.

کامیار عابدی سخنران بعدی این مراسم درباره زمینه های کاری اخوان صحبت کرد و گفت: دوره اول کاری اخوان مجموعه "ارغنون" حاصل چند سال ممارست و حضور او در انجمنهای ادبی بود. این دوره محصول ذوق اخوان بود که در شیوه سنتی بروز می کرد و حاصل شوق جوانی و تجربه های اولیه و دانش اندوزیهای او در حوزه های ادبی.

وی ادامه داد: اما حاصل دوره دوم شعرگویی اخوان دفاتر "زمستان"، "آخر شاهنامه" و "از این اوستا" بود. دوره ای که دیگر ذوق ادبی و شوق جوانی به حاشیه رفت و به جای آن بینش و مجموعه ای از جهان نگری و اندیشه نشست. همچنین ایده و ایدئولوژی ای که همراه با آرمان جهانی یعنی سوسیالیسم و کمی بعد با کمرنگ شدن آرمان جهانی با  آرمان ملی یعنی ناسیونالیسم بود.اخوان با عنصر نوآوری و دانش مجموعه ای آفرید که ما امروز اخوان را با آن می شناسیم  و آن محصول این دوره و حاصل تکاپوهای اخوان است .

 عابدی همچنین در ادامه صحبتهای خود از دوره سوم شاعری اخوان یاد کرد و گفت : در دوره سوم که بلافاصله پس از دوره دوم نشانه هایش در شعر او بروز کرد اخوان در ابتدا فروکش کردن بینش و نوآوری خود را باور نکرد و سعی کرد  با همان نوآوری در شعر نیمایی ایستادگی کند اما درخششی که  او در دوره دوم شعری خود و در آن سه دفتر داشت در این دوره که از نیمه دهه 40 شروع شد و تا سال 57 ادامه داشت نمایان نشد.

 وی ادامه داد : در دوره  سوم اخوان به دوره اول باز گشت اما با دانش گسترده زبانی که بسیار گسترده تر شده بود و بخشهایی از بینشی که چه ازآرمان جهانی سوسیالیستی و چه از آرمان ملی ناسیونالسیتی در وی باقی مانده بود بینشی که حتی در اشعار سنتی او هم نشانه هایی از آن را می بینیم.

عابدی همچنین از دیدگاههای مختلف نسبت به اخوان صبت کرد و اظهار داشت : گروهی که نسبت به اخوان نگاه منفی دارند  بازگشت اخوان به سنتهای ادبی را به پیری و محافظه کاری او در این دوره نسبت دادند اما گروهی که به او با دید مثبت نگاه می کردند اخوان را بیشتر در حوزه شعر سنتی تعریف می کنند و می گویند اخوان در اصل و ذات کار شاعری سنتگرا بود و این نکته باعث می شد که در پایان کار دوباره به آغوش سنت بازگشت و دیگر علاقه یا به نوآوری نداشت من با نظر دوم مخالفم چون فکر نمی کنم اخوان ذاتی شاعر سنتگرایی بود هرچند که نوگرایی او به نسبت شاعران دیگر اندک بود. 

وی در پایان ادامه داد:  وقتی شاعر از ایدئولوژی که برای شعر او چون باروت می ماند نومید شود به شاعر تحمیل می شود تا از نوآوریهای خود دست بکشد در این حالت اگر شاعر بخواهد ایستادگی کند و خودش را در شعر مدرن، نیمایی و نو محصور کند خیلی زود لو می رود چون عنصر سخنوری در شعر نو سقفی دارد و از آن بالاتر نمی رود و اگر شاعر بخواهد بدون بینش در شعر نو باقی بماند زود لو می رود و اخوان نیز خوداگاه یا ناخوداگاه به این نتیحه رسید که اگر در شعر مدرن باقی بماند شعرش با تصنع روبرو می شود اما او ترجیح داد تا دل دوستدارانش را بشکند به جای آنکه شعری آمیخته با تصنع بگوید.

بعد از اتمام صحبتهای کامیار عابدی نیز جلسه ادامه با شعرخوانی زهرا شهدی و بیان خاطره ای از جانب حسن اربابی دنبال شد  و در بخش دوم جلسه که بعد از تنفسی کوتاه آغاز شد شاعران حاضر به شعر خوانی پرداختند.

 در پایان جلسه نیز شعری از اخوان توسط غلامحسین سالمی خوانده شد.