گزارشي از سمينار خزر ، چالش ها و فرصت ها

مهدي صفري  نماينده ايران در امور درياي خزر روز گذشته در  گفتگو با خبرنگار سياسي "مهر" اعلام كرده بود:  تاريخ پيشنهادي ايران براي اجلاس سران كشورهاي حاشيه درياي خزر آذرماه 1383 است اما هنوز ساير كشورها نظر خود را در اين خصوص قطعي اعلام نكرده اند.
مهدي صفري  با اشاره به اعلام آمادگي جمهوري اسلامي ايران براي برگزاري اجلاس سران كشور هاي ساحلي درياي خزر در تهران عنوان كرد : مقدمات برگزاري اين اجلاس و هماهنگيهاي لازم با كشورهاي ساحلي خزر درحال انجام است .
اين درحاليست كه دراواخر ارديبهشت ماه پارسال درنشست كاري خزر درآلماتي، سه كشور قزاقستان، آذربايجان و روسيه از انعقاد توافقنامه اي خبر دادند كه براساس آن سهم روسيه و آذربايجان هركدام 19 درصد و سهم قزاقستان 29 درصد از زير بستر بخشهاي شمالي و مركزي درياي خزر تعيين شده بود . 
نشست آتي سران كشورهاي ساحلي درياي خزر در تهران دومين اجلاس سران اين 5 كشور خواهد بود كه انتظار ميرود در آن  پيش نويس رژيم حقوقي درياي خزر به مرحله نهايي برسد . 
در نخستين اجلاس سران 5 كشور ساحلي خزر در ارديبهشت ماه سال 81 درعشق آباد مقرر شد متن پيش نويس كنوانسيون رژيم حقوقي درياي خزر تهيه و ارائه شود. در پي اين تصميم دستوركار13 نشست كاري در باكو ، آلماتي ، مسكو، عشق آباد وتهران، به تدوين متن كنوانسيون اختصاص يافت اما اختلافات بر سر چگونگي تقسيم دريايي كه تا پيش از فروپاشي شوروي 50 در صد آن دراختيار ايران بود ادامه دارد .
در همين حال روز گذشته كارشناسان مسائل خزر و نماينده كشورمان در امور خزر در ميزگرد ي با عنوان درياي خزر: چالشها و فرصتها ديدگاههاي خود رادر اين خصوص  بيان كردند. 
دكتر الهه كولايي استاد دانشگاه و عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس ششم گفت : متاسفانه در سياست خارجي ايران چه در حوزه خزر و چه بسياري حوزه هاي ديگر  آرمان ها به جاي واقعيت قرار گرفته و لذا شناخت و درك درستي از ماهيت بازيگران و قواعد بازي وجود ندارد .
كولايي با بيان امتيازات ايران در منطقه خواستار واقع بيني بيشتر مسئولين در حوره سياست خارجي شد .
وي با انتقاد از اشتباهات ايران در ايجاد روابط با قدرتهاي فرا منطقه اي گفت : از دست دادن فرصتهاي ارتباطي،  ايران را به كارت بازي براي ساير كشورها منطقه تبديل كرده و اين كشورها  با استفاده از اين سياست ايران ، قدرت چانه زني خود را افزايش داده اند .
نماينده سابق مجلس شوراى اسلامي گفت : جمهورى اسلامي ايران بايد نسبت به مسائل درياى خزر و محيط پيراموني خود نگاه واقع بينانه اى داشته باشد تا بتواند به حداكثر منافع ملي برسدو تا زماني كه سياست خارجي ايران نتواند به محيط پيراموني خود نگاه كلان و واقع بينانه اى داشته باشد، نمي تواند به نتايج شايسته و مناسبي دست پيدا كند. 
عضو سابق كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراى اسلامي گفت : ايران به دليل عدم شناخت از محيط پيراموني همچون بسيارى از موارد ديگر فقط هزينه پرداخته است و فقط به ديگران اجازه داده است كه با برگ ايران در منطقه ، منافع جمهورى اسلامي ايران را ناديده بگيرند. فرصت بزرگي فراروى ايران قرار دارد كه بايد از آن بهره جست و منافع ملت را تامين ساخت .
مهدي صفري نماينده كشورمان در خزر نيز در اين ميزگرد به ذكر قردادهاي منعقده بين ايران و شوروي سابق در گذشته اشاره كرد و ديدگاههاي متفائت كشورهاي ساحلي را بيان كرد .
وي با تاكيد بر اينكه ازمجموعه چند كشور ساحلي تنها روسيه ديد امنيتي به اين درياچه دارد گفت : روسيه به سبب اينكه نياز چنداني به بهره برداري از منابع خزر و يا تقسيم آن ندارد سعي مي كنند تا نفوذ نظامي خود را در اين درياچه حفظ كند .
وي سياستهاي اتخاذ شده از سوي ايران در مسئله خزر را منطقي خواند و گفت : اينكه اعلام ميشود سهم ايران از 50 درصد كاهش يافته درست نيست چرا كه با محاسبات متفاوت هم سهم ايران از 20 درصد افزايش نخواهد يافت .
سفير سابق ايران در روسيه از مشكلات فني در استخراج منابع اين دريا به عنوان مانع اصلي تاخير در فعاليت ايران نام برد و اظهار اميدواري كرد تا پايان سال نقش ايران در اين درياچه فعالتر شود .
نماينده ويژه ايران در امور درياى خزر، به تشريح وضعيت گذشته و حال مسائل خزر پرداخت و گفت : بعداز فروپاشي شوروى ، نگاه كشورهاى پيراموني اين دريا به سه دسته امنيتي ،اقتصادى و امنيتي اقتصادى تقسيم شد و هركدام از جمهوريهاى استقلال يافته براساس شرايط سياسي اقتصادى خود نگرشي جديد را در قبال درياى خزر در پيش گرفتند.
وى افزود : بعد از فروپاشي شوروى و توجه جدى كشورهاى ساحلي به درياى خزركه بطور عمده ناشي از محدوديتهاى اقتصادى بود، بتدريج موضوعاتي مانند تقسيم سطح ، بستر و زيربستر، نظامي شدن ، احداث خط لوله ، حضور كشورهاى ثالث در درياى خزر مطرح شد. 
وى با اشاره به محدوديتهاى جغرافياى ، امنيتي ، اقتصادى و تاريخي كشور گفت : ايران برغم اين محدوديتها سعي كرده است با واقع بيني و براساس مستندات خود و چانه زني با ديگر كشورهاى ساحلي ، به يك راه حل مناسب جهت تقسيم درياى خزر به شيوه مشاع ، دست يابد.
جواد وعيدي كارشناس ارشد مركز مطالعات و تحقيقات استراتژيك نيز در اين ميزگرد  با انتقاد از كساني كه مردم را به سهم 20 درصدي از اين درياچه اميدوار مي كنند گفت : زماني كه ما چنين وعده اي مي دهيم مردم انتظار دارند كه اين حداقل را حفظ كنيم در صورتي كه اگر بتوانيم سهم ايران را افزايش دهيم هيچ كس خوشحال نخواهد شد .
وي هم چنين از ديدگاههاي روسيه در قبال ايران ابراز تاسف كرد و گفت : متاسفانه روسيه براي ايران حتي نقش قدرت دوم را قائل نيست چرا كه نمي خواهد با بها دادن  ايران به قدرت قابل توجه اي در منطقه خزر  تبديل شود .
اين كارشناس  مسئله ترانزيت نفت را از جمله مهمترين ابزارهاي ايران در رسيدن به اهداف منطقه اي در خزر عنوان كرد و هم چنين به كارشكني هاي آمريكا در ايجاد اين ترانزيت اشاره كرد .
وي افزود : آمريكا در منطقه تلاش داشته است با جهت گيرى خاص سياست خارجي خود نسبت به ايران ، باعث عدم تحرك ايران در حوزه پيراموني گردد و به طرح بي كفايتي سياسي ايران بپردازد.
وعيدى گفت : جلوگيرى از عبور خط لوله نفت از ايران ، كارشكني در برخي قراردادهاى اقتصادى منطقه اى ايران از جمله مواردى است كه آمريكا تلاش كرده است تا ايران را در انزواى اقتصادى قرار دهد
 وعيدى  افزود : برغم شايع بودن اين ديدگاه ، بنظر مي رسد موقعيت جغرافيايي ايران با توجه به تحولات حادث شده در منطقه از اهميت بيشترى برخوردار شده است . 
گفتني است ويكتور كاليوژني نماينده ويژه رييس جمهور فدراسيون روسيه در امور خزر روز دوشنبه در گفتگوي تلفني با شبكه تلويزيوني جمهوري آذربايجان ATV تاريخ برگزاري اين نشست را ژانويه 2005 اعلام كرده بود .
كاليوژني با تاكيد براينكه روسيه طرفدار دست يابي به توافق پنج جانبه درحل مساله رژيم حقوقي درياي خزر است خواستار نرمتر شدن موضع ايران درتعيين اين رژيم شد و افزود : خوب بود اگر تهران رسما در حل و فصل مناقشات فعالتر شده و بدنبال موارد مثبت باشد .
وي همچنين با مثبت خواندن موضع جمهوري تركمنستان مبني بر تقسيم بستردريا براساس اصل خط مياني امكان تصويب توافقنامه چهارجانبه بين روسيه ، آذر بايجان ، قزاقستان و تركمنستان را در نتيجه مذاكرات دو جانبه را بعيد ندانست . 
در همين حال سرمايه گذاران نفتي و وزراي كشورهاي خارجي براي شركت در يك كنفرانس بين المللي درباره نفت درياي خزر در شهر باكو، پايتخت جمهوري آذربايجان، گرد آمده اند.
سرمايه گذاران اميدوارند درياي خزر كه داراي سومين ذخائر بزرگ نفتي جهان است، به منبع تازه و مطمئني براي تامين نفت بدل شود، چرا كه منطقه خليج فارس بيش از پيش بي ثبات به نظر مي رسد.
هدف كنفرانس باكو كه روز سه شنبه آغاز شد تشويق سرمايه گذاري در ذخاير عظيم نفتي خزر است.احداث يك خط لوله چند ميليارد دلاري كه نفت خزر را از طريق آذربايجان، گرجستان و تركيه به پايانه هاي نفتي مديترانه مي رساند قبلا آغاز شده است.
قرار است صدور روزانه يك ميليون بشكه نفت از طريق اين خط لوله از اواسط سال آينده آغاز شود.دولت هاي غربي با توجه به تشديد بي ثباتي در منطقه خليج فارس كه حاوي بزرگ ترين ذخاير نفتي جهان است، مشتاق هستند نيازهاي خود را از ساير منابع تامين كنند.
برايان ويلسون، وزير بريتانيا در امور تجارت خارجي، بر اهميت تنوع بخشيدن به منابع نفتي تاكيد كرد و گفت: "هويداست كه رويدادهاي جهان، به خصوص در مناطق توليد كننده نفت، در مقطع حاضر كاملا بي ثبات است. رويدادهاي جاري در خليج فارس نياز به ايجاد تنوع (در منابع انرژي) را پررنگ مي كند.
"طي روزهاي گذشته 22 كارگر خارجي در يكي از مركز توليد نفت عربستان سعودي به دست مهاجماني كه تصور مي شود با القاعده ارتباط داشته باشند كشته شدند.اين حوادث باعث جهش بهاي نفت شده و سرمايه گذاران را به يافتن منابع تازه نفت ترغيب كرده است.آنها اميدوارند درياي خزر يكي از اين منابع باشد.