دکتر محمد خوش چهره در گفتگو با خبرنگار مهر درباره نامگذاری سال 88 از سوی رهبری معظم انقلاب تحت عنوان "اصلاح الگوی مصرف" با بیان اینکه توجه به این موضوع یک بحث حیاتی و جدی برای ایران با توجه به درک صحیح از شرایط اقصادی ایران و جهان است، گفت: سال اقتصادی سختی پیش رو داریم. استمرار این شرایط سخت با توجه به رکود اقتصادی جهانی و وابستگی های کشور به اقتصاد نفتی ضرورت بازبینی در رفتار اقتصادی مسئولان و تصمیم گیران و رفتار اقتصادی مردم را ایجاب می کند.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در تشریح شرایط سخت اقتصادی پیش روی کشور افزود: منابعمان به شدت محدود است و حتی نمی توانیم حفظ وضع موجود کنیم. این درحالیست که معمولا تلاش دولتها برای ارتقای سطح رفاه، بهبود عمومی سطح زندگی و افزایش چشمگیر تولید ناخالص ملی است اما کشور در سال جاری به دلیل شرایط سخت اقتصادی قطعا نمی تواند به سادگی به این هدفها دست یابد.
در چند سال گذشته یک سوم درآمدهای نفتی 30 سال اخیر را مصرف کرده ایم
وی در بیان علل سختی اقتصادی مذکور خاطرنشان کرد: بخش زیادی از این سختی اقتصادی به رویه های مصرفی که در داخل داشته ایم بازمی گردد. در سه یا چهار سال گذشته نزدیک 280 میلیارد دلار یعنی یک سوم درآمدهای نفتی 30 سال اخیر را کسب و عمدتا مصرف کرده ایم. امکان داشتن چنین درآمدهایی با توجه به افت معنی دار قیمت نفت که کاهش 100 دلاری در هر بشکه داشته و از طرفی استمرار رکود جهانی برای یک دوره بیش از یکسال و با توجه به عوامل دیگر امکان پذیر نیست. قطعا سطح رفتار اقتصادی دولت و مردم در شرایط کنونی به سطح بالایی رفته و واردات بی رویه کالا و خدمات نیز که رکورد واردات را با رقم بالغ بر 70 میلیارد دلار شکسته ایم دیگر امکان پذیر نیست بنابراین گذران زندگی و چرخه مناسب تولید وقتی مقدور می شود که در رفتارها و روشهای مصرفی تجدیدنظر کنیم.
این نگرانی وجود دارد که "اصلاح الگوی مصرف" دچار عدم درک مفهومی شود
خوش چهره افزود: آموزه های دینی و رفتارهای حاکم بر اقتصاد کشور چه خرد و چه کلان، رفتارهای متاثر از نظام سیاستگذاری و تصمیم گیری و همچنین رفتارهای فرد و خانوار مبین این است که بین وضعیت موجود و مطلوب که متاثر از آموزه های دینی و عقلانیت است تفاوتهای معناداری وجود دارد. بنابراین در اصل موضوع پرداختن به "اصلاح الگوی مصرف" هیچ شکی نیست اما این نگرانی وجود دارد که "اصلاح الگوی مصرف" دچار عدم درک مفهومی شود زیرا عدم درک مفهومی از این موضوع نه تنها می تواند این نکته قابل توجه را ناکارآمد کند بلکه می تواند آن را به ضد خودش نیز تبدیل کند.
وی در تبئین ضرورتهای درک مفهومی از "اصلاح الگوی مصرف" به مهر گفت: درک صحیح از "اصلاح" و "الگو" و پرداختن صحیح به قلمروهای مصرف چه در سطح خرد و چه در سطح کلان از ضروریات است. اگر درک صحیحی از اصلاح نداشته باشیم به سمت افراط و تفریط می رویم. بنابراین عدم درک صحیح از مفهوم "اصلاح الگوی مصرف" می تواند منشا انحرافات باشد. عدم درک مفهومی می تواند به محدود نگری، پراکنده گویی و مخصوصا تفسیر به رای بیانجامد. اینکه هر کس بخواهد سلیقه و استنباط خود را بر نظام تصمیم گیری و سیاستگذاری و برنامه ریزی اقتصادی حاکم کند موجب انحراف و انحطاط می شود بخصوص این اتفاق در نظام تصمیم گیری دولتی یا قانونگذاری می تواند منشا انحراف و اختلالات باشد.
این فعال سیاسی و استاد اقتصاد دانشگاه تهران در ادامه "اصلاح الگوی مصرف" را در راستای احیای آموزه ها و ارزشهای دینی و فرهنگی دانست و افزود: متاسفانه از آموزه های دینی و بستر فرهنگی و مذهبی مان بخاطر عواملی دور افتاده ایم که انحراف و تلقی های اشتباه نظام تصمیم گیری و سیاستگذاری، رها کردگی مردم یا انحراف تبلیغاتی باعث دور افتادن از آرمانها و ارزشهایی است که بخصوص اول انقلاب اسلامی نیز تجربه کرده ایم.
درست مصرف کردن منابع؛ اولین اقدام اصلاحی استراتژیک
به اعتقاد محمد خوش چهره، دولت بزرگترین مصرف کننده جامعه است و درست مصرف کردن منابع می تواند اولین اقدام اصلاحی استراتژیک باشد. این استاد اقتصاد دانشگاه تهران با یادآوری اینکه مصرف مبتنی بر چرخه تولید است، می گوید نمی توان بر مصرف متمرکز بود و از قلمرو تولید غافل شد.
وی با بیان اینکه اصلاح شیوه های تولید قطعا بر مصرف تاثیرگذار خواهد بود، افزود: عدم استفاده و مصرف نامناسب می تواند ریشه در تولید غیر استاندارد و تولیدی غیر ضروری داشته باشد. ارتباط مصرف و تولید یک ارتباط استراتژیک است که نباید از آن غفلت کرد لذا نگاه نافذ و استراتژیک به سیستمهای تولید و بازنگری در روشهای تولید که دور ریز و مصرفی صرف شده اند و عمرهای مفید را کاهش داده اند باید در مسیر "اصلاح الگوی مصرف" مورد توجه قرار گیرند.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران افزود: اصولا مصرف مخصوصا مصرف کالا و خدمات متاثر از یک نیاز واقعی و اساسی است. نگاه به جریان تولید جهانی نشان می دهد که حیات و ممات کشورهای پیشرفته صنعتی در دنیا به موضوعی به نام استمرار تولید است و هر نوع وقفه ای ناشی از رکود یا کاهش تقاضا می تواند نظامهای سلطه اقتصاد جهانی را به چالشهای جدی بکشاند بنابراین تجربه چند دهه گذشته نشان داده است که استمرار تولید به شرط استمرار تقاضا برای کالا و خدمات است و برای استمرار تقاضا به جای آنکه تقاضا منطقا برای پاسخ به نیازهای اساسی باشد، از طریق القای نیاز و تحمیل تقاضا به عرصه گسترده کالا مبادرت شده است.
نقش منفی تبلیغات رنگارنگ در مصرفهای غیرضرور
وی درباره تاثیر تبلیغات در روند مصرف گفت: تبلیغات رنگارنگ از رسانه های ملی یا سایر ابزارهای تبلیغاتی باعث القای مصرفهای غیر ضرور شده است. به عنوان مثال کالای ساده ای مانند نوشابه که کالایی غیر ضرور است و به اذعان پزشکان مضر است، در بستر زمان جزو اقلام غذایی برخی افراد شده و یا علی رغم ارتقای سطح دانش و روشهای تولید، به طور عمدی عمر مفید کالاها مخصوصا کالای مصرفی با دوام کاهش معنی دار پیدا کرده است و مهم تر از آن کالاهایی که در نیم قرن گذشته قابل تعمیر بوده اند و عمرهای طولانی داشته اند (در راس آن خودرو) به طور عمدی عمرهایشان کاهش پیدا کرده و تعمیر با تعویض قطعات جابجا شده است. از طرف دیگر تکنیک هایی مانند دمده کردن تعمدی در بسیاری از کالاها و خدمات از جمله لوازم با دوام (در راس آن پوشاک) یک جریان مستمر تقاضا را سبب شده است. بنابراین در ارتباط تولید و مصرف نمی توان از نقش تخریبی تبلیغات القایی به عنوان یکی از نکات استراتژیک غافل ماند.
پیوند اصلاح مصرف با اصلاح شیوه های تولید
استاد دانشگاه تهران پس از آنکه درباره پیوند اصلاح مصرف با اصلاح شیوه های تولید صحبت کرد، اصلاح الگوی مصرف را صرف مصرف کالا و خدمات ندانست و تاکید کرد: اصلاح الگوی مصرف درباره مصرف منابع نیز صادق است و در رأسش مصرف منابع مالی و پولی و ارزی است که به رفتار کلان اقتصادی و دولتمردان در زمینه تخصیص بهینه منابع برمی گردد. یعنی اگر خط کش و معیار و میزان در تخصیص منابع وجود نداشته باشد داستانی بوجود می آید که بخصوص در سالهای اخیر شاهدش هستیم. شاهد ایرادهایی هستیم که دیوان محاسبات به عنوان قوی ترین دستگاه نظارتی کشور مطرح می کند اما مسئولان اجرایی به طور منطقی نسبت به آن پاسخگو نیستند.
خوش چهره در عین اینکه معتقد است اصلاح الگوی مصرف در ابعاد فردی و خانوار باید مورد توجه قرار گیرد اما تاکید دارد نظام دولتی و نظام تصمیم گیری کلان است که رفتار مردمی را شکل می دهد.
این استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: اصلاح الگوی مصرف خانوار قبل از اینکه به رفتار خرد برگردد مربوط به رفتار کلان می شود که تشخیص این قلمروها می تواند جامعه را به سوی یک اصلاح منطقی هدایت کند.
محدود نگریها از نگرانیهای تحقق شعار اصلاح الگوی مصرف
وی افزود: سال گذشته به اسم صرفه جویی دقیقا فشار بر روی نقاط ضعف پرسنل و کارمندان وارد شد. قطع سرویس های عمومی و قطع مهد کودک از مواردی بود که آثار و پیامدهای منفی شدید خود را داشت. بنابراین باید دولتمردان بر روی نقاط اصلی صرفه جویی در هزینه های دولتی دقیق شوند و نباید وارد قلمروهایی شوند که اولویت چندانی ندارد. اگر این اتفاق بیافتد در حقیقت یک انحراف رخ داده است بنابراین محدود نگری ها از جمله نگرانی هایی است که در اصلاح الگوی مصرف می تواند وجود داشته باشد.
رئیس فراکسیون اصولگرایان مستقل در مجلس هفتم در پایان این گفتگو به افزایش واردات به کشورهای جهان سوم مخصوصا پس از جنگ در ایران اشاره کرد و گفت: سیل واردات به کشور یک جریان ساده نبود بلکه یک جریان سازمان یافته و تدبیر شده دنیای سلطه است که خود را حتی در سیمای شهرها به صورت گسترش پاساژ و بوتیک و مراکز خرید و گسترش مناطق آزاد نشان داده است و نتیجه آن رکورد شکنی واردات است که در سال جاری بالغ بر 70 میلیارد دلار برآورد شده است بنابراین پرداختن به چنین مطلبی یک نگاه سیستمی و درک صحیح از جریان سازمان یافته را دارد.
محمد خوش چهره با بیان اینکه تصحیح رفتار مصرفی صرفا با موعظه و نصیحت و پند ایجاد نمی شود به مهر گفت: تصحیح سیاستهای اقتصادی از یک طرف و تنظیم برنامه های میان مدت به سمت بلند مدت مخصوصا بازنگری در نظام تعلیم و تربیت که شاکله رفتار مصرفی و اقتصادی را شکل می دهد خود قلمرو فوق العاده مهمی است بطوریکه تجربه موفق ژاپن پس از جنگ دوم جهانی که زمینه جهش اقتصادی را در دهه 1970 برای ژاپن ایجاد کرد ریشه در سیاستهای مدبرانه و عقلانی نظام تصمیم گیری کلان اقتصادی از یک طرف و مهم تر از آن استناد به فرهنگ غنی ملی صرفه جویی، انضباط و بخصوص توجه به نظام تعلیم و تربیت (سخت گوشی و پر کاری برای دستیابی به آرمانها و انضباط، قناعت و الزام به تعاون و همکاریهای عمومی) داشت.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: خوشبختانه هم فرهنگ غنی ملی کشورمان و هم فراتر از آن دین پویا و غنای آموزه های دینی و در کنار آن آرمانهای انقلاب و جهت گیری های حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری از جمله بسترهایی است که در صورت یک بازنگری صحیح در جهت آسیب شناسی انحراف رفتار مصرفی چه در سطح خرد و چه در سطح کلان می توان امید به تحول را داشت. قطعا نعمت ها و برکات خداوند بر طبق سنت الهی در صورت تغییر رفتار مصرفانه و غیر عقلایی شامل حال مردم و کشور خواهد شد. نباید از این واقعه به راحتی گذشت که بعد از حتی عنوان سال اصلاح الگوی مصرف در حالی که هنوز عملی صورت نگرفته شاهد بارش مطلوب آسمانی هستیم.
افزایش سهم پژوهش بدون درک مناسب به ضد پژوهش تبدیل می شود
محمد خوش چهره در ادامه در رابطه با الگوی صحیح مصرف در ابعاد پژوهشی کشور نیز به مهر گفت: اگر درک صحیحی از پژوهش و تحقیق و کاربردهای صحیح آن وجود نداشته باشد نه تنها به عدم موفقیت می انجامد و دستیابی به اهداف را ممکن نمی سازد بلکه این "پژوهش" منجر به ضایع شدن منابع و امکانات می شود. بنابراین افزایش سهم پژوهش در حالی که شیوه ها و روشهای مناسب و جامع پژوهش را در نظر نگیریم نه تنها راهگشا نیست بلکه می تواند ضد پژوهش عمل کند.
اجتناب از سمینارها و کنفرانسهای غیر ضرور و تشریفاتی
وی اضافه کرد: اجتناب از سمینارها و کنفرانسهای غیر ضرور و تشریفاتی از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. یعنی باید به بسترسازی زمینه های پژوهش و ارتباط مستقیم پژوهش به کاربری توجه داشت. در این حال است که می توانیم به منابع تخصیص داده شده به پژوهش به عنوان یک عامل پیش برنده نگاه کنیم وگرنه آثار و پیامدهای منفی آن قطعا ضد هدف گسترش علم و پژوهش خواهد بود.
نظر شما