دولت به تعهداتش درباره آلودگی هوا عمل نکرده است

به گزارش خبرنگار مهر، در این گفتگو مجموعه فعالیتهای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، زوایای مختلف آلودگی هوا و راهکارهای مدیریتی، شهری و مردمی مورد بررسی قرار گرفته است.نباید فراموش کرد که طی چند سال گذشته شهروندان تهرانی ماسک ضد غبار را نیز جزو لوازم زمستانی خود قرارداده اند تا مقدار کمتری آلودگی هوای پایتخت ایران وارد ریه هایشان شود. وضعیت تهران از نظر آلودگی هوا به حدی بحرانی است که در بهار سال 87 و امسال نیز شاهد ناسالم بودن هوا از نظر آلاینده های منوکسید کربن و ذرات معلق بودیم.

*خبرگزاری مهر- گروه اجتماعی: وضعیت کنونی هوای تهران از نظر آلودگی هوا چگونه است؟

- دکتر یوسف رشیدی: تهران از نظر آلودگی هوا در وضعیت مناسبی قرار ندارد. الان که در فصل بهار قرار داریم با توجه به ناپایداری جوی و وزش باد، چند روز ناسالم داشتیم درست است که از میزان آلودگی هوا کم شده اما آلودگی هوای تهران به حدی نیست که بگوییم آلودگی رفع شده است. 

*وظیفه شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در بحث آلودگی هوا چیست؟   

-شرکت کنترل کیفیت هوای تهران یکی از نهادهای پیشگام در مسئله آلودگی هوا است. این شرکت همیشه سعی دارد ابعاد جدید و ناشناخته  و علمی و عملی آلودگی هوا را شناسایی کند. در حقیقت این شرکت سعی کرده در شهر تهران و کل کشور به عنوان یک مدل آلودگی هوا باشد و حساسیت مردم و مسئولین را در بحث آلودگی هوا برانگیزد. شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با نصب ایستگاههای آلودگی هوا و صدا در سطح شهر تهران میزان آلاینده های هوای و صدا را سنجش کند همچنین امسال قرار است که هیدروکربنهای خاص و ترکیبات آلی پایدار نیز سنجیده شود. مهمترین فعالیت این شرکت هم سنجش آلایندگی خودورها در حین حرکت است که برای اولین بار در کشور انجام می شود. یکی دیگراز فعالیتهای شرکت رنگی کردن تابلوهای تک رنگ سطح شهر تهران است.

*این طرحها امسال با چه بودجه ای انجام می شود؟

-بودجه امسال شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران 5 میلیارد است که نسبت به سال گذشته 15 تا 20 درصد افزایش داشته است.

 *به نظر شما مشکل آلودگی هوای تهران چه راه حلی دارد؟

-آلودگی هوای تهران مسئله ای بسیار کلان و چند وجهی است که ارگانهای زیادی مانند وزارت نفت در بحث سوخت، وزارت کشور در بحث اعتبارات حمل و نقلی، شهرداری از نظر اجرایی و ... درگیر آن هستند.

باید در نظر داشت که یکی از ارکان مهم توسعه پایدار شهری حمل و نقل پایدار بوده و مهمترین رکن حمل و نقل نیز شبکه حمل و نقل عمومی است. ما تا زمانی که شبکه حمل و نقل عمومی مناسب در تهران نداشته باشیم در آلودگی هوا نیز نمی توانیم موفق باشیم. به دلیل اینکه برای خودروهای شخصی باید یک گزینه مناسب داشته باشیم تا شهروندان از از خودروی خود برای تردد در شهر استفاده نکنند.

*یعنی شما با استفاده از خودروی شخصی مخالفید؟

-من با این موضوع که افراد خودروی شخصی داشته باشند مخالفتی ندارم. اما بحث اصلی الگوی استفاده از خودروی شخصی است. اگر این فرهنگ ترویج داده شود که هر کس خودروی شخصی داشته باشد حق دارد با خودروی خود در سطح شهر تردد کند روش درستی نیست. چرا که از نظر اقتصاد شهری، آلودگی هوا، اتلاف سوخت و وقت مردم، تردد خودروها و بیماریهای جسمی و روانی ناشی از آن و معابر شهری استفاده از خودروی شخصی به صرفه نیست.

فرض کنیم تمامی خودروهای شخصی که در سطح شهر تهران تردد می کنند استاندارد هستند، اما این خودروها نیز مقدار کمی آلودگی تولید می کنند. اگر نتوانیم مشکل ترافیک را حل کنیم هر چه قدر هم خودروی استاندارد در سطح شهر تردد کند، خروجی خوبی در کاهش آلودگی هوا نخواهیم داشت. چون با افزایش تعداد خودروهای شخصی و عدم توجه به حمل و نقل عمومی، مانند زمانی که از خودروهای فرسوده استفاده می شود آلودگی هوای تهران افزایش می یابد و پس از چند سال به نقطه اول بر می گردیم.

*به نظر شما راه حل این مشکل چیست؟ 

-ما باید با برنامه ریزی نرم افزاری و ایجاد انگیزه مسئله خودروهای شخصی را حل کنیم. با برخورد فیزیکی و توقیف خودروها این مشکل حل نمی شود. به نظر من باید گزینه های مناسب مانند حمل و نقل عمومی را توسعه داده و با استفاده از راهکارهای مناسب چون پرداخت هزینه برای استفاده از معابر شهری، پارکینگها، عوارض تردد و هزینه سوخت و ... ترافیک را کنرل کنند. این همان کاری است که کشورهای موفق دنیا انجام داده و موفق شده اند.

*یعنی برای تردد در شهر تهران هزینه گذاشته شود؟  

-سیاست شهری نباید به گونه ای باشد که معابر شهری فقط و فقط در اختیارکسانی باشد که خودرو دارند. بلکه این معابر متعلق به تمام شهروندان است و کسانی که با خودرو در معابر شهری تردد می کنند باید بدانند که در آلودگی هوا، تخریب معابر و ... نقش داشته در نتیجه باید هزینه آنرا پرداخت نمایند. دراکثر کشورهای اروپایی بسیاری از مردم خودور دارند. اما به دلیل اینکه حمل و نقل عمومی مناسب دارند و هزینه های سوخت، استفاده از خودرو، بیمه، عوارض و ... بالاست شخص وادار به استفاده از خودروی عمومی می شوند. اگر گزینه مناسب در اختیار مردم باشد مردم بهترین گزینه را انتخاب کرده و نیازی به استفاده از روشهای فیزیکی نیست.

*حالا که حمل و نقل عمومی توسعه قابل قبولی پیدا نکرده چه باید کرد؟

 - این سئوالی است که از 10 سال پیش تاکنون با آن مواجه هستیم. همیشه وقتی در مورد راهکارهای آلودگی هوا صحبت می شود مانند بهبود پالایشگاهها، استاندارد سازی خودور، احداث مترو و ... می گفتند که بیش از 5 سال زمان می برد؛ اما باید از یک جا شروع کرد. همانطور که مترو از 10 سال پیش آغاز شد واکنون بار حمل و نقلی شهر تهران را بر دوش می کشد. اما همین حمل و نقل ریلی درون شهری به نسبت معابر، جمعیت و بافت شهری بسیار عقب است. این نشان می دهد که در گذشته به حمل و نقل عمومی به ویژه مترو توجهی نشده است.

انتظاری که از دولت، شهرداری و رسانه ها می رود این است که در بحث حمل و نقل عمومی جدی وارد شده و با نگاه ویژه به آن بپردازند. اگر به حمل و نقل عمومی نپردازیم آلودگی هوا و ترافیک نه تنها در تهران بلکه در تمامی کشور به یک معضل بزرگ تبدیل می شود.

*مسئله محیط زیست و آلودگی هوا در امور شهری چه جایگاهی دارد؟

- در اکثر کشورهای دنیا توسعه پایدار محور توسعه است. در این کشورها در کنار رشد اقتصادی، توسعه صنعتی و توسعه اجتماعی مسئله محیط زیست و کاهش آلودگی هوا را نیز مد نظر قرار می دهند. اگر به گذشته برگردیم و به شاخصهای توسعه شهری نظری بیاندازیم در می یابیم که اولین مسئله ای که در مباحث توسعه شهری مظلوم واقع می شود محیط زیست و آلودگی هواست. معمولا این نگرش در کشورهای در حال توسعه وجود دارد که اولین مسئله که فراموش می شود محیط زیست است.

در حال حاضر تمام کارهایی که در تهران انجام می شود اعم از نصب تابلو سنجش آلودگی هوا و صدا و ... اخطاری به مردم و مسئولین است تا آنان نسبت به آلودگی هوا حساس شوند. مسئله آلودگی هوای تهران جدی است و تا زمانی که نتوانیم آلودگی هوا را در کنار مسائلی چون ترافیک و شهرسازی ببینیم با معضل مواجه خواهیم بود. البته در طرح جامع تهران، ترافیک، حمل و نقل عمومی و آلودگی هوا در کنار مسائل شهرسازی و عمرانی دیده شده است. 

باید در نظر داشت که این موضوع تنها منوط به مسائل ترافیکی نیست بلکه در مسئله ای مثل بنزین نیز اینگونه است. 30 یال پیش ایران جزو صادر کنندگان بنزین بود اما در یک زمان تصمیم گرفته شد که خودروسازی کشور تقویت شود بدون آنکه زیر ساختهای آن از جمله معابر و سوخت در نظر گرفته شود در نتیجه معضل ترافیک و سوخت ایجاد شد. در حال حاضر ما وارد کننده بنزین هستیم و تا اتمام توسعه پالایشگاهها در سال 1392 این مشکل کنترل نخواهد شد.

*با این حساب مشکل در تصمیم گیری است؟

-به نظر من نکته ای که در میان تصمیم گیران ما وجود ندارد، جامع نگری در تصمیمات است و تمامی تصمیمات مقطعی و جزیره ای است. تا پیش از تدوین طرح جامع شهر تهران، شهر بر اساس تصمیمات موضعی و محلی اداره می شد که نتیجه آن نیز موقعیت کنونی شهر تهران است. مشکل ما این است که مدیران ما یک استرارتژی مدون در جهت توسعه شهر نداشتیم و شهرسازی ما در جهت تلفیق مسائل ترافیکی پیش نرفته است. امیدورایم با طرح جامع تهران و مباحث کلانی که برای تهان در نظر گرفته شده بتوانیم وضعیت را تغییر دهیم.

*استنباط من از برخوردهای جزیره ای نبود مدیریت شهری است که به موازی کاری می انجامد؟

-کاملا درست است. مشکل تهران این است که این شهر ازاقدامات جزیره ای رنج می برد. تا وقتی که مدیریت هماهنگ و تعاملی در تهران ایجاد نشود، ما در بحث توسعه پایدار شهری به چشم انداز درستی نخواهیم رسید. آلودگی هوا در سال گذشته وضعیت بحرانی داشت که نتیجه نبود مدیریت هماهنگ در تهران بود.

*به نظر شما مقصر کیست؟

-شما در این زمینه نمی توانید مقصری پیدا کنید. هر ارگانی می گوید من کار خودم را با توجه به تکالیف و دستور العمل ها کار خود را انجام داده ام. این معضل به دلیل نبود یک مدیریت واحد به وجود آمده است. 

*چرا وقتی آلودگی هوا به وضعیت هشدار یا بحرانی می رسد، تازه به فکر آن می افتیم؟

- به خاطر اینکه آلودگی هوا اولویت اصلی شهر تهران نیست. اگر اولویت بود مجبور بودیم برای آن برنامه ریزی کرده و بر اساس زمان بندی مشخص به مردم گزارش داده و پیشرفتها و موانع را به مردم گوشزد کنیم. به عنوان نمونه در بند اول ماده 62 قانون 5 ساله برنامه چهارم توسعه، دولت مکلف است نسبت به کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ در حد استانداردهای شورای عالی حفاظت محیط زیست و وزارت بهداشت اقدام کند.اگر پاسخگویی به مردم را مد نظر قرار دهیم دولت روزهای پایانی سال 87 آیین نامه اجرایی این ماده قوانینی را تدوین کرد که خود یک آیین نامه برای اجرای آن می خواهد و تا پایان برنامه چهارم هم کمتر از یک سال فرصت باقی است. نکته جالبتر اینکه در برنامه دوم و سوم هم این ماده قانونی وجود داشت. به نظر من 15 سال برای ایجاد یک تحول اساسی در آلودگی هوای تهران کافی است اما در عمل در این 15 سال هیچ اتفاق خاصی رخ نداده است. در صورتیکه ژاپن در عرض 10 سال وضعیت آلودگی هوای شهرهای خود را از وضعت بسیار بحرانی به سالم تغییر داد.

*وقتی قانونی در سه دوره مختلف در مجلس تصویب شده و دولت مکلف به انجام آن است چرا این قانون اجرایی نشده است؟

- بالاترین نهاد اجرایی در ایران قوه مجریه است.دولت مکلف به انجام این ماده در برنامه های دوم، سوم و چهارم توسعه است. اما بزرگترین آسیبی که به برنامه های بلند مدت وارد شده است نوع نگاه مدیران به این برنامه هاست. چراکه مدیران گمان می کنند زنامان زیادی برای اجزرای برنامه های بلند مدت وجود دارد و با همین استنباط برنامه اجرایی نمی شود تا سال آخر. بحث آلودگی هوا در برنامه های توسعه ای کشور نیز دچار این عارضه شده است.

*با این وضعیت چه باید کرد؟

مسئله آلودگی هوا تنها خودروی فرسوده نیست، بلکه مجموعه ای از فرآیندهای مختلف است که دولت در آن بیشترین و کلیدی ترین نقش را دارد. اگر دولت مجبور به پاسخگویی به مردم باشد و مجبور باشد گزارش هر فعالیتی را که در بحث آلودگی هوا انجام می دهد به مردم ارایه کند، آلودگی هوای تهران و کلانشهرها کاهش پیدا می کند. از سوی دیگر نظارت و بازخواست دستگاههایی مانند مجلس بر کار دولت می تواند فعالیتها را هدفمند کند. نکته حائز اهمیت تر اینکه سرعت فعالیتهای ما از سرعت آلودگی هوا کندتر است. پس مدیریت واحد که شفاف به افکار عمومی پاسخ دهد، در کنار فشار افکار عمومی و سرعت در برنامه ها می تواند الودگی هوای تهران ار کنترل کرده و کاهش دهد.