حسن سیدعرب مدرس و پژوهشگر حوزه عرفان و فلسفه در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد اندیشه شیخ شهاب الدین سهروردی، بر وجود شاخصه‌های گوناگون حوزه‌های تفکر یک فیلسوف تأکید کرد و گفت: شیخ اشراق سهروردی فیلسوفی است که نور را در تاریخ فلسفه مطرح کرده و می‌توان او را فیلسوف قائل به اصالت نور دانست.
سهروردی آغازی بر پایان ابن سینا
عضو هیئت علمی گروه فلسفه و عرفان بنیاد دایرة المعارف اسلامی، از سهروردی به عنوان مؤسس دومین حوزه اندیشه فلسفی در تاریخ فلسفه اسلامی یاد کرد و با اشاره به تفاوت اندیشه فلسفی سهروردی با حکمت مشائی (ارسطویی)ابن سینا، تأکید کرد: سهروردی اندیشه ها و تأملات فلسفی خود را از جایی آغاز می کند که ابن سینا به پایان رسانده بود.
وی با بیان اینکه ابن سینا نه به اندازه سهروردی بلکه به عنوان یکی از فیلسوفان برجسته اشراقی در تاریخ فلسفه اسلامی است و جنبه‌های اشراقی و تمایلات دینی در تفکر او بسیار بسیار بارز است، تصریح کرد: ما نمی‌توانیم بر اساس داوری مورخان غربی فلسفه اسلامی، ابن‌سینا را فیلسوف مشائی محض و پیرو ارسطو بدانیم اگرچه او و فارابی و حتی سهروردی و ملاصدرا و ... از ارسطو متأثر هستند اما تنها نماینده اصلی تفکر ارسطو در تاریخ فلسفه اسلامی ابن رشد است.
سیدعرب با بیان اینکه همیشه تفکر فلسفی در یک سنت و تاریخ فلسفی تحقق پیدا می کند، در عین تأکید بر تأثیرپذیری متفکران مسلمان از آراء فلاسفه یونان، خاطر نشان کرد: این تأثر به معنای غیر مبدأ بودن فیلسوفان مسلمان نیست. آنها اندیشه‌هایی را از یونانیان وام گرفتند اما وقتی این اندیشه با اندیشه های مشابه آن در تاریخ فلسفه یونان تطبیق داده می شود، نشان می‌دهد فیلسوفان مسلمان در تأملات فلسفی خود در مورد انسان، جهان، خدا، دین و... ابداعات بسیار بسیار جالب توجهی برای دوستداران فلسفه داشتند که نمونه مشابه آن در تاریخ فلسفه یونان دیده نمی‌شود.
سهروردی؛ فیلسوف فرهنگ و هویت
وی در پاسخ به این سؤال که آیا سهروردی تعارضی بین دو حوزه تفکر اسلام و ایران باستان می دیده که این دو حوزه را مورد توجه قرار داده است، تأکید کرد: سهروردی نخستین فیلسوف مسلمانی است که در عالم اسلام رشد و نمو فلسفی و علمی داشته و به اندیشه های فلسفی حکمای پیش از اسلام نیز پرداخته است، اولاً سهروردی به هیچ وجه تعارضی بین این دو حوزه ملی و دینی نمی‌دیده بلکه سهروردی به‌منزله فیلسوفی است که به هویت ایرانی- اسلامی ایرانیان پرداخته و با توجه به مسئله "نور" که نقطه مشترک این دو حوزه است، حکمت فلسفی جدیدی را بنا نهاد.
این سهروردی‌پژوه افزود: نور در ایران پیش از اسلام تنها یک امر مادی نبوده بلکه به لحاظ دینی و فلسفی بسیار مهم بوده به‌ویژه در دین زردشت و در عالم اسلام نیز خداوند نور آسمانها و زمین معرفی شده است. در واقع سهروردی با جمع بین نور در ایران و اسلام به نحوی با مفهوم وجود در فلسفه یونان مواجهه کرد.
سهروردی دین اسلام و معارف توحیدی حکمای خسروانی را در یک افق شهود می‌کرد
وی سهروردی را فیلسوف فرهنگ و هویت خواند و گفت: سهروردی فیلسوفی است که به هویت دینی و ملی ما پرداخته و به نحو بسیار بارزی با ابن سینا، فارابی و بعدها با ملاصدرا که به وجود به مفهوم یونانی آن می اندیشیدند نپرداخته و به نور به عنوان یک اصلی که وحدت دینی و هویتی ما بر آن استوار است، پرداخت.
این پژوهشگر و مدرس عرفان و فلسفه یادآور شد: هیچ فیلسوف مسلمانی به اندازه سهرودی استناد به قرآن کریم در آثارش نکرده و در واقع سهروردی دین اسلام و معارف توحیدی حکمای خسروانی را در یک افق شهود می کرده و آنها را به منزله تأملات فلسفی و هستی شناسی در باب توحید در این دو حوزه ملی و دینی می دانسته و با جمع اینها توانسته نظریه اشراقی خود که هم در دین مبین اسلام و هم در نزد حکمای خسروانی مطرح بوده بیان کند.
وی افزود: به طور مثال بعد از مسئله نور، نور دارای مراتب است و این در بین حکمای ایران پیش از اسلام این مراتب به منزله تشکیکی بوده که بین این انوار وجود داشته و این انوار از مرتبه اعلی به مرتبه سافل "قهر" و غلبه داشتند و از مرتبه سافل به مرتبه عالی "محبت" داشتند.
سیدعرب تأکید کرد: همین نظریه تشکیک که نزد فهلویون متداول بوده بعدها در بین فلاسفه مسلمان و خصوصا شیعه مثل ملاصدرا و دیگران به عنوان یک اصل مفروض در "تشکیک وجود" پذیرفته شده است. سهروردی آگاهانه و بسیار دقیق به کشف یک هویت فلسفی مشترک بین اسلام و ایران پرداخته و به عنوان مسلمان ایرانی به جمع این دو هویت پرداخته و یک نظام فلسفی بسیار دقیق را به نام "حکمت اشراق" بنا کرد.
ملاصدرای شیرازی بزرگترین فیلسوف متأثر از سهروردی
عضو هیئت علمی بنیاد دایرة المعارف اسلامی، با بیان اینکه سهروردی از جمله فیلسوفان مؤسسی است که تأثیر بسیار بارزی بر نخستین حوزه فلسفی در تاریخ فلسفه اسلامی بعد از خود در شیراز بر جای گذاشت، جلال الدین دوانی و غیاث الدین منصور دشتکی را از برجسته ترین فیلسوفان حوزه فلسفی شیراز و متأثر از اندیشه سهروردی دانست.
این پژوهشگر، میرداماد را یکی از فیلسوفان متأثر از اندیشه سهروردی در حوزه فلسفی اصفهان خواند که حتی در اشعار خود به اشراق تخلص می کرد، افزود: ملاصدرای شیرازی بزرگترین فیلسوف متأثر از سهروردی است که سومین حوزه فلسفی در عالم اسلام را به نام "حکمت متعالیه" بنا نهاد.
وی افزود: ملاصدرا تعلیقه ای بر حکمت الاشراق نوشته و در آنجا به شرح آرا سهروردی درباره "نور" پرداخته و به نحوی تمایل دارد که در یک گفتگوی فلسفی با سهروردی به جای اصطلاح "نور" در سهروردی کلمه "وجود" را به کار ببرد. اما به کار بردن این دو اصطلاح یک بار تاریخی هویتی و ملی به همراه دارد و اگر ما بخواهیم به جای "وجود"، "نور" را به کار ببریم (همان کاری که سهروردی کرده) در حقیقت این نوع تفکر التزاماتی دارد که باید به آن پایبند بود.
ایران؛ پایتخت سهروردی‌پژوهی در جهان اسلام
سیدعرب در ادامه در مورد تأثیر آرا سهروردی بر متفکران معاصر جهان اسلام گفت: توجه به سهروردی در ایران شیعی و مسلمان از گذشته تا کنون ادامه دارد و حتی اوج کار هانری کربن در مورد سهروردی در ایران با گفتگو با فیلسوفان بزرگی همچون مرحوم علامه طباطبائی بوده است. به طوری که می توان ایران را پایتخت سهروردی پژوهی خواند.
وی با بیان اینکه در ایران معاصر توجه به سهروردی بر اساس یک رویکرد فلسفی صورت می گیرد، تأکید کرد: سهروردی در غالب نگاه ملی گرایانه سیاسی خام به شکار کسی نمی آید بلکه سهروردی یک فیلسوف است و فیلسوفی است که بیش از همه فیلسوفان مسلمان به قرآن کریم و احادیث نبوی دقت داشته و استناد کرده است.
شاهکار سهروردی در کتاب آیات اشراق
مؤلف کتاب" آفاق حکمت سهروردی"، تصریح کرد: کتاب آیات اشراق در بیش از 600 صفحه در واقع تفسیر قرآن سهروردی است و هیچ فیلسوفی نداریم که به این اندازه به قرآن توجه کرده باشد البته ملاصدرا تفسیر قرآن دارد اما این کتابی جداگانه و تفسیر قرآن است. اما اینکه در لابه لای مباحث فلسفی که بخشی از معارف فلسفی ناظر به حکمت خسروانی است اینچنین زیبا و لطیف و ظریف به آیات قرآن جهت استحکام یک بحث فلسفی و نه برای مقدمه برهان، استناد بکنیم یکی از شاهکارهای سهروردی است.
سیدعرب با بیان اینکه سهروردی فیلسوف است، به کوششی برخی در پیش از انقلاب اسلامی اشاره کرد که سعی داشتند سهروردی را فیلسوفی صرفا ملی گرا معرفی کنند که این مسئله با تلاشهای متفکران معاصر در حوزه های علمیه و دانشگاه های ایران تا حدودی رنگ باخته و بر معرفی واقعی این فیلسوف جهان اسلام در حالا حاضر تأکید می شود.
وی با اشاره به تدریس آثار سهروردی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه های ایران و نیز در سنت درسی حوزه های علمیه، افزود: در بیست سال اخیر توجه به سهروردی در بین پژوهشگران ما بیشتر شده و بسیاری از دانش آموختگان دانشگاه و حوزه های علمیه به تک نگاری در حوزه سهروردی پژوهی پرداخته اند و کتابهایی در منطق،سیاست، عرفان و... در اندیشه سهروردی نوشته‌اند و خوشبختانه یک جریان رو به رشد و کمالی نسبت به اندیشه سهروردی صورت گرفته است.
نظر شما