ستاره بزرگ و محبوب سینمای ایران با انبوهی از نقش‌های تکرارنشدنی و ماندگار در تاریخ سینما در آثاری بازی می‌کرد که نه تنها به اعتبار و منزلت حرفه‌ای او نمی‌افزود، بلکه خاطره نقش‌آفرینی‌های درخشانش در "هامون"، "کیمیا"، "پری"، "سارا" و... را کمرنگ می‌کرد. شکیبایی بازیگری بزرگ و تکرارنشدنی بود که می‌توانست با حضورش مقابل دوربین به هر اثر انرژی بدهد و ضعف‌های آن را بپوشاند.
زمانی که سلامت بود هر نقش را به اتفاقی تازه در کارنامه‌اش تبدیل می‌کرد، مهم نبود در فیلم داریوش مهرجویی بازی می‌کند یا مجموعه‌ای تلویزیونی. مهم این بود که با هوشمندی ویژگی‌های هر نقش را درک می‌کرد و می‌کوشید حضوری باورپذیر داشته باشد. استفاده درست از صدا و میمیک و لحن خاصش تاثیرگذار و دوست‌داشتنی بود.
شکیبایی که سال‌ها در تئاتر بازیگری را تجربه کرده بود، در میانسالی به شهرت و محبوبیت رسید. 45 ساله بود که در "هامون" بازی کرد اما جوانتر به نظر می‌رسید و تا سال‌های آخر همچنان این ویژگی را حفظ کرده بود. گرچه هرگز سیمای ستاره‌ها را نداشت، اما عملا سال‌ها ستاره سینمای ایران بود و نامش عده زیادی را به سالن‌های سینما می‌آورد.
بسیاری از بازیگران همدوره‌اش دوست داشتند مقابلش نقش‌آفرینی کنند و بیشترآنها از این تجربه‌ها خاطره‌های خوش داشتند. اما با دانستن همه این ویژگی‌ها بازی در فیلم‌های سینمایی "دلشکسته"، "نسکافه داغ داغ"، "دایناسور" و فیلم‌های تلویزیونی "مسافر" و "سومین روز پس از مرگ" را توجیه نمی‌کند.
بازیگری که در شرایط سخت در "اتوبوس شب" و "چه کسی امیر را کشت؟" حضوری درخشان داشت و بازی خاطره‌انگیزش در "شب" ماندگار است، می‌توانست گزیده‌کارتر بماند و خود را هزینه هر کارگردان تازه‌کار نکند. دیدن شکیبایی درهم شکسته و خسته روی پرده اندوهی عمیق داشت، اما توانایی‌های شکیبایی تمام نشده و حتی تحلیل نرفته بود و این فیلم‌ها بودند که برای او کوچک شده بودند.
روزی روزگاری
تصویر خسرو شکیبایی در مجموعه تلویزیونی "روزی روزگاری" دوست‌داشتنی است، تصویری که کمک کرد این ستاره محبوب سینما برای مخاطب عام شناخته شود. "روزی روزگاری" اتفاقی بود که شکیبایی نیاز داشت تا تبدیل به بازیگر محبوب مردم شود و فراتر از هواداران "هامون" علاقمندانی پیدا کند.
او در سال‌هایی که برای مخاطب سینما شناخته شده بود در "روزی روزگاری" مقابل دوربین رفت. فضای متفاوت مجموعه و جذابیت نقش مرادبیک بستری فراهم کرد تا قابلیت‌های شکیبایی بیشتر دیده شود. کارنامه تلویزیونی او به "روزی روزگاری" ختم نمی‌شود. زمانی که با "خانه سبز" به تلویزیون برگشت در اوج محبوبیت بود. سیمای مرد خانواده، رمانتیک و احساساتی را که در سینما هم تجربه کرده بود با خود به تلویزیون آورد.
شخصیتی شیرین و دوست‌داشتنی که تکرار هامون و هیچ نقش دیگری نبود، "خانه سبز" بدون او، بدون صدا و نگاههای گرمش قابل تصور نیست. مجموعه هنوز و در دیدارهای مکرر تاثیرگذار است و دیدن شکیبایی با آن لبخندهای دوست‌داشتنی باور مرگ این ستاره را سخت می‌کند.
"سرزمین سبز" به اندازه "خانه سبز" موفق نبود، لحظه‌های گرمی داشت اما کامل و بی‌نقص نبود و تکرار جذابیت‌های "خانه سبز" اشتیاقی در بیننده برنمی‌انگیخت. "در کنار هم" اما تصویر دوست‌داشتنی ستاره شیرین را کامل می‌کرد. آمیزه ویژگی‌های مثبت و منفی که شکیبایی استاد خلق‌شان بود در نقش وکیل این مجموعه به چشم می‌خورد. او این تجربه را در "کاکتوس" هم داشت.
اما بازی در مجموعه‌های "بوی گل‌های وحشی" و "آواز مه" در کارنامه شکیبایی نمره منفی محسوب می‌شود. بازی در آثاری غریب و پر از ایراد که بازیگران در آنها حضوری تاثیرگذار و باورپذیر نداشتند. بازیگری که کارنامه تلویزیونی درخشانی داشت، در دهه 80 با رونق ساخت فیلم تلویزیونی در آثاری مقابل دوربین رفت که در شان او نبودند.
سه دهه متفاوت
خسرو شکیبایی در سه دهه 60، 70 و 80 سینمای ایران حضوری پررنگ داشت. اما کارنامه سینمایی‌اش در این سال‌ها یکسان نبود. دهه 70 پربارترین دوره کاری این بازیگر محبوب است. دوره‌ای که درخشش در "هامون" فضایی برای کار و تجربه کردن نقش‌های متفاوت برای او به وجود آورد و شکیبایی در دوره‌ای درخشان بخت همکاری با کارگردان‌های شاخص سینمای ایران را به دست آورد.
در این دوره او بازیگری است که هم محبوبیت و اقبال مخاطب را دارد و هم به دلیل توانایی و قابلیت‌هایش می‌تواند با کارگردانان طراز اول سینما همکاری کند. شکیبایی نقش‌های متفاوت کارنامه‌اش را در این مقطع بازی کرد، نقش‌هایی که تا سال‌ها در خاطر دوستدارانش ماند.
بازی در مجموعه‌های "روزی روزگاری" و "خانه سبز" و فیلم‌های "یکبار برای همیشه"، "عاشقانه"، "پری"، "کیمیا"، "سارا"، "بانو" و "خواهران غریب" در این سال‌ها نشان می‌دهد شکیبایی چهره‌ای قابل اعتماد برای سینمای روشنفکری و هنری بوده و به همین میزان برای مخاطب عام هم جذاب و دوست‌داشتنی است؛ در میانسالی که با معیارهای رایج ستاره‌ها همخوان نیست.
اما چه کسی می‌تواند بگوید حرکات و لحن و صدای شکیبایی در "خانه سبز"، "عاشقانه"، "کیمیا" و "خواهران غریب" برای مخاطب شیرین و دوست‌داشتنی نبوده است؟ به اندازه کدام ستاره جوان آن سال‌ها نقش‌های متفاوت به او پیشنهاد می‌شد. دهه 60 شکیبایی با پدیده‌ای مانند "هامون" کشف می‌شود.
او که سال‌ها روی صحنه تئاتر بود و در فیلم‌هایی هم بازی کرده بود، با فیلم مهرجویی برای مخاطب شناخته شد. دهه 60 با "خط قرمز" برای شکیبایی آغاز شد همکاری با مسعود کیمیایی که در آن سال‌ها مهمترین فیلمساز سینمای اجتماعی بود می‌توانست زمینه دیده شدن این بازیگر بزرگ را فراهم کند اما اکران نشدن این فیلم کشف شکیبایی را به تاخیر انداخت.
او در این فاصله در فیلم‌هایی مقابل دوربین رفت که هیچکدام آثار شاخصی نبودند اما چهره و نام شکیبایی را معرفی کردند. با نگاه دوباره به این آثار می‌توان قابلیت‌ها و استعدادهای او را درک کرد. بازیگر میانسالی که مخاطب نمی‌شناختش اما جنس بازی و قدرتش مقابل دوربین تاثیرگذار بود.
شکیبایی در "شکار"، "دزد و نویسنده" و "رابطه" بارقه‌ای از نبوغش در بازیگری را عیان کرد اما زمان لازم بود تا او با نقش هامون در سینمای ایران جاودانه شود. در همین دوره است که شکیبایی در تئاتر تلویزیونی "مدرس" بازی می‌کند. "مدرس" با شکیبایی ماندگار شده و جز او و آن مونولوگ تکرارنشدنی مخاطب از این تئاتر تلویزیونی چیزی به خاطر نمی‌آورد.
دهه 80 دوران پرفراز و نشیب کارنامه شکیبایی ثبت شده است. دورانی که با مرگ ستاره ناتمام می‌ماند اما تصویری که از این سال‌ها در ذهن می‌ماند تصویر ستاره‌ای است که همچنان محبوب و قابل اعتماد است، هر چند درخشش و اوج روزهای گذشته را ندارد. ستاره‌ای که محبوبیت و توانایی‌اش را در آثاری هدر می‌دهد که در حد و اندازه او نیست.
شکیبایی در این سال‌ها نقش‌هایی بیادماندنی در "کاغذ بی‌خط"، "ستاره بود"، "سالاد فصل"، "حکم"، "چه کسی امیر را کشت؟" و "رئیس"، "اتوبوس شب" و "شب" بازی کرد. اما بخش قابل توجه کارنامه کاری شکیبایی در این سال‌ها به انبوه فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی برمی‌گردد.
پرونده سینمایی شکیبایی در اوج به پایان نرسید، اما او همچنان بازیگری محبوب بود. بازیگری که حضورش در یک فیلم نازل تلویزیونی عده زیادی را پای تلویزیون می‌نشاند تا نشانه‌هایی از بازیگر محبوبشان بیابند. بازیگری که سینمای ایران هرگز او را فراموش نمی‌کند. بازیگری که از صحنه تئاتر به سینما آمد تا نقش‌هایی را جان بدهد و در حافظه مردم یک سرزمین حفظ شود.
ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ
محدثه واعظی‌پور
نظر شما