* اکران فیلم‌های مستند از مدتی پیش با نمایش فیلم "تهران انار ندارد" با حمایت حوزه هنری و مرکز گسترش سینما مستند و تجربی آغاز و خوشبختانه با استقبال خوبی روبرو شد. "سرزمین گمشده" دومین مستندی است که اکران شده. فکر می‌کنید ادامه این برنامه چه قدر می‌تواند به نمایش این آثار کمک کند؟
- وحید موساییان کارگردان "سرزمین گمشده": سابقه این کار به فعالیت‌های از قبل برمی‌گردد. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی از گذشته نمایش هفتگی برای فیلم‌های مستند برگزار می‌کرد و حوزه هنری نیز در سال‌های اخیر نمایش آثار مستند و کوتاه را در سینما آزادی دنبال می‌کند.
اما بعد از مدتی سیستم اکران را درگیر این موضوع کردند تا سینمای مستند نیز در کنار سینمای بلند به نمایش آثار خود به صورت تک سانس و محدود بپردازد. با این موضوع می‌توانیم در اکران تنوع ایجاد کنیم و این تنوع باعث آشنایی مردم و مخاطب عام با سینمای مستند می‌شود.
*فکر می‌کنید انتخاب این مستندها باید به چه شکل باشد تا مورد توجه مخاطب قرار بگیرد؟
- آنقدر مستند خوب در سینمای ایران ساخته شده است که می‌تواند تا مدت‌ها خوراک اکران را تامین کند. اما این موضوع وابسته به این شرط است که این اکران تداوم پیدا کند. حتی می‌توان به آرشیوهای گذشته دست پیدا کرد و آثار مستند سازان برجسته را به نمایش گذاشت یا هفته مرور آثار مستند سازان را برگزار کنیم تا جذب مخاطب صورت بگیرد و مردم را با این نوع سینما آشنا کنیم.
* در این مدت استقبال از مستند "سرزمین گمشده" چه طوربوده؟
- در این زمان کوتاه نمی‌توان درباره استقبال از این آثار صحبت کرد. باید فرصت دهیم تا اطلاع رسانی مناسبی برای مخاطبان به وجود آید و به نوعی از اکران آن مطلع شوند و این موضوع به زمان نیازمند است.
* موضوعی که شما در "سرزمین گشمده" مطرح می‌کنید، جذاب است و می‌تواند مورد توجه مخاطب قرار گیرد، چرا تصمیم گرفتید به موضوع تاریخی و رویدادهای سیاسی دهه 20 بپردازید؟
- تاریخ معاصر ایران در 100 سال گذشته اتفاقات و فراز و نشیب زیادی را به خود دیده است. فقط کافی است به برگه‌های تاریخ نگاه کنیم. اما متاسفانه در سینمای ایران به این موضوع‌ها کمتر توجه شده است. البته بخشی از آن به دلایل سیاسی است. این موضوع باعث شده که ما آثار محدودی در حوزه تلویزیون، مستند و سینمای بلند داشته باشیم و به نوعی خودمان را ممیزی تاریخی کرده‌ایم.
در صورتی که اگر این رویدادها در کشورهای غربی شکل می‌گرفت حتما فیلم‌های زیادی در این ارتباط ساخته شده بود. متاسفانه به دلیل تفکر و نگاهی که به تاریخ داریم چیزی که دوست نداریم را حذف می‌کنیم. تفکر کمونیستی در آن دوران واقعیتی بوده که انکار نشدنی است. اوج آن بعد از جنگ جهانی دوم بوده و تا فروپاشی شوروی سابق ادامه داشته است. نپرداختن به این موضوع‌ها باعث می‌شود نسل آینده ما با این تاریخ آشنا نباشند.
* کمی درباره موضوع فیلم توضیح دهید؟
- زمانی که این فیلم را ساختم خیلی‌ها با این موضوع بیگانه بودند، حتی کسانی که چند نسل از ما جلوترند از کنار این حادثه گذشته‌اند و آن را فراموش کرده‌اند. البته این موضوع به دلیل تابوهایی است که از مسائلی این چنینی در جامعه بوده است. وقتی بعد از فر پاشی شوروی سابق نگاه کمونسیتی از بین رفت منطقی نبود که به این حوادت نگاه نکنیم و از کنار آن به راحتی عبور کنیم.
با این انگیزه دست به ساخت این فیلم زدم که البته سختی‌های خاص خود را داشت. من معتقدم نمی‌توان شخصیت‌های تاریخی را حذف کرد، چون متعلق به این مرز و بوم هستند. البته کارکردن بر روی چنین موضوعاتی حرکت کردن بر لبه تیغ است. این مستند سال 85 ساخه شد، زمانی که حدود 60 سال از این رویداد تاریخی سیاسی گذشته است. اما متاسفانه درباره این رویداد هیچ فیلمی ساخته نشده است. این موضوع جای سوال دارد. در صورتی که می‌توان با تمرکز بر این موضوع آثار متعددی ساخت. ساخت این مستند شروعی بود تا متوجه شویم در کجای این تاریخ ایستاده‌ایم.
*بعد از ساخت این مستند تصمیم نگرفتید با تمرکز بر این موضوع یک فیلم سینمایی بسازید؟
- من بعد از این مستند فیلمنامه‌ای با این موضوع با عنوان "ایستگاه همین جا است" نوشتم. اما مسئولان قبلی بنیاد سینمایی فارابی، با این استدلال که ساخت این فیلم در اولویت نیست مانع از تولید آن شدند. در صورتی که این موضوع پس از فنا شدن چند نسل که تبعات سیاسی و اجتماعی داشته، جامعه ایرانی را هم درگیر کرده است. نمی‌دانم چه زمانی قرار است به این موضوع‌ها در سینما پرداخته شود؟
اوایل امسال بعد از این کار که ساخت آن به نتیجه نرسید. ساخت مستندی به نام "هاوارد" را شروع کردم که درباره یکی از حوادث دوره مشروطیت است و هنوز تصویربرداری آن ادامه دارد که نیاز به سفرهای خارج از کشور دارد.
* چرا برای "سرزمین گمشده" این شکل روایت را انتخاب کردید؟ این مستند به گفتار متن وابسته نیست و با استفاده از فیلم‌های آرشیوی جذابیت برای مخاطب ایجاد کرده است.
- از همان ابتدا می‌خواستم مستندی بسازم که صرفا گزارشی نباشد. از آنجا که سال‌ها است در این حوزه فعالیت می‌کنم تصمیم داشتم مستندی بسازم که برای مخاطب خسته کننده نباشد. من در هیچ کدام از کارهایم از گفتار متن استفاده نمی‌کنم. در این فیلم نیز سعی کردم از خود افراد برای ارتباط با مخاطب استفاده کنم.
ما حدود 2500 دقیقه راش گرفته بودیم و به همراه فارسیجانی تدوینگر کار تک تک پلان‌ها را دیدیم و با وسواس زیاد تلاش کردیم تدوین یکدستی داشته باشیم تا مخاطب اذیت نشود. این فیلم‌های آرشیوی را از خارج از کشور تهیه کردم. در "سرزمین گمشده" تلاش کردیم داستان فیلم را با این تصاویر آرشیوی بگوییم و با کمک شخصیت‌ها آنها را به هم ربط دادیم. کسانی که این فیلم را دیدند معتقد بودند زمان 65 دقیقه‌ای آنها را خسته نکرده و با فیلم همراه شده بودند.
"سرزمین گمشده" به رویدادهای سیاسی بعد از شهریور 1320 و تحولات اجتماعی آن دوران می‌پردازد که باعث نفوذ همسایه شمالی در ایران شد و به شکل‌گیری یک نسل از مهاجران انجامید که سال‌های زیادی از عمر خود را در اردوگاه سپری کردند.
این فیلم تاکنون موفق به دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فجر، تندیس جشن خانه سینما، لوح سیمین بهترین پژوهش جایزه بزرگ شهید آوینی و دیپلم افتخار بهترین فیلم جشنواره سینما حقیقت شده است.
عوامل تولید "سرزمین گمشده" عبارتند از تصویربردار: شهریار اسدی، تدوینگر: علیرضا فارسیجانی، آهنگساز: فریدون شهبازیان، مجری طرح: روح‌الله برادری و تهیه‌کننده: مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، موسسه راویان هنر شرق و طوبی فیلم.
نظر شما