دکتر حسن خجسته معاون سابق صدا سال 1370 به رادیو آمد و بعد از مدیریت شبکه‌های مختلف رادیویی سال 1377 به معاونت صدا منصوب شد. وی 28 دی پارسال با حکم عزت‌الله ضرغامی به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت صدا و سیما رفت و جانشین محمد صوفی شد. دکتر خجسته عصر یکی از روزهای پائیزی در دفترش پاسخگوی سئوالات اختصاصی خبرگزاری مهر شد.
* خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و هنر: برای شروع گزارشی از برنامه‌های پنج سال آینده معاونت برنامه‌ریزی و نظارت بگویید؟
ـ حسن خجسته معاون برنامه‌ریزی و نظارت صدا و سیما: هنوز برنامه سازمان صدا و سیما برای پنج سال بعدی نهایی نشده، اما به زودی این اتفاق می‌افتد. در حال حاضر دو روش در سازمان برای پنج سال بعدی وجود دارد. بر مبنای چارچوب افق رسانه استراتژی سازمان صدا و سیما در حال بازنگری و بررسی است که به نتایج خوبی هم منتهی می‌شود.
در سازمان یک مسیر جدید پیگیری شده و آن هم با کشف مسائل استراتژیک میسر می‌شود، به همین دلیل با حضور تعدادی از نخبگان داخل و بیرون سازمان که تجربه خوبی در حوزه‌های مختلف سازمان صدا و سیما و محیط بیرون دارند جلسات مختلف برای شناسایی مسائل استراتژیک برگزار شد. در واقع دوستانی انتخاب شدند که با ادبیات استراتژیک رسانه، بیگانه نبودند.
در این جلسات حدود 50 مسئله مهم در سازمان مطرح شد، اما در جلسات بعدی مسائل غیر ضروری حذف و مسائل مرتبط با هم ادغام و در نهایت 21 مسئله بررسی شد. صدا و سیما برای رسیدن به اهداف عالی باید این مسائل را حل کند که البته نیازمند گذر زمان است. در یک زمانی صدا و سیما انحصار پخش داشت، ولی الان اینطور نیست و کانال‌های ماهواره‌ای امکاناتی را فراهم کرده‌اند. بنابراین سازمان وارد یک محیط رقابتی شدید شده است.
ما دنبال جذب مخاطب و کیفیت پیام‌ها مبتنی بر اهداف عالی هستیم. الان در دنیا وقتی بحث کیفیت مطرح می‌شود، معنایش این نیست که به اهداف عالی توجه کنند، بلکه جلب رضایت مشتری است. فرق ما با دیگران در این است که جلب رضایت مخاطب اهمیت زیادی دارد و مسئولیت داریم به ارتقای اندیشه مخاطب خود کمک کنیم و این کار دشواری است.
* شما اشاره به یک محیط رقابتی شدید کردید، اما تعداد مخاطبان تلویزیون بعد از انتخابات افت داشته و کم شدن آگهی‌های تبلیغاتی این مسئله را نشان می‌دهد؟
ـ شما واقعاً این مسئله را با قطعیت می‌گویید؟ خوشبختانه درآمد آگهی ما در این ماه بیشتر از ماه مشابه در سال قبل بوده است. میزان مخاطبان بر اساس نظرسنجی مشخص می‌شود. ممکن است تعداد مخاطبان در برخی موارد کم یا زیاد شود، اما نباید این را تعمیم داد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد تعداد مخاطبان کم نشده است. گرچه در برخی مسائل مثل مسائل سیاسی ممکن است نقدی باشد و من هم نمی‌خواهم آن را رد کنم، اما نظرسنجی‌های معتبر صدا و سیما گواه آن است که تعداد مخاطبان تغییر نکرده است.
* اما نظرسنجی سازمان صدا و سیما هم می‌تواند تحت‌الشعاع اهداف عالی قرار بگیرد. چرا این مسئولیت را به عهده نهادی بیرون از سازمان نمی‌گذارید؟
ـ نظرسنجی صدا و سیما معتبرترین نظرسنجی ملی است و از روش‌های علمی بهره می‌برد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد تعداد مخاطبان کم نشده و همانطور که گفتم ممکن است مخاطبان از سازمان صدا و سیما گلایه داشته باشند. فرق ما با دیگران این است که آنها مخاطبان را مشتری می‌بینند، اما ما مشتری نمی‌بینیم. مخاطب برای ما دوست است و ما موظفیم نیاز او را تامین کنیم.
به عنوان مثال ممکن است شما برای خرید به مغازه‌ای بروید، فروشنده 10 محصول دارد و تبلیغ همه آنها را می‌کند تا شما یکی را انتخاب کنید، اما اگر به شما به عنوان یک دوست نگاه کند می‌گوید الان کالای مناسبی که شما می‌خواهید ندارم، اما اگر اصرار دارید می‌توانید فعلاً این کالا را ببرید تا نیازتان برطرف شود، اما چند روز آینده کالای مناسب شما را می‌آورم. هدف ما نیز جلب مخاطب است، حتی ملاحظات او را هم در نظر داریم یعنی ضمن رفع نیاز تعالی او نیز جزو وظایف ما است.
* شما این مسئله را رد نکردید که مخاطبان نسبت به سازمان صدا و سیما گلایه دارند. آیا گلایه‌ها در جلسات معاونت برنامه‌ریزی و نظارت با حضور نخبگان بررسی شد؟ چرا مردم به سمت رسانه‌های دیگر رو آوردند؟
ـ تعمیم محیط پیرامونی خودتان یک خطا است. این ادعاها باید مستند باشد. چند روز پیش علیه بی بی سی در انگلستان تظاهرات بود که چرا این رسانه صحت را زیر پا می‌گذارد. البته من هوشمندی و زیرکی بی بی سی را رد نمی‌کنم. به یاد دارم چند سال قبل و در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی وزیر کشاورزی اعلام کرد ما در تولید گندم به خودکفایی رسیدیم. در آن زمان بی بی سی خبر را این طور خواند که "بنا به ادعای رادیو دولتی ایران، ایران در تولید گندم به خودکفایی رسید."
بی بی سی با بهره بردن از تکنیک مخاطبان را مجاب می‌کند که بیطرف است، در حالی که اینطور نیست. همین رسانه هم سطحی از کارکنانش باید مورد تایید ملکه انگلیس باشد ولی مردم بی‌اطلاع هستند، حتی یکی از کارمندان بی‌بی‌سی در یک اجلاس بین‌المللی به من گفت امتحان ورودی بی بی سی فارسی صوری است و افراد بر مبنای جریاناتی مورد نظر مدیریت بی بی سی قبلاً انتخاب شده‌اند. گرچه بی بی سی به مخاطبان هیجان می‌دهد، اما چند درصد مردم به حرفهای این رسانه اعتماد دارند و یا با ریسمان آن داخل چاه می‌روند؟
* فکر نمی‌کنید تفاوت زیاد حرف با عمل صدا و سیما در اجرا منجر به کاهش مخاطبان شده است. مثلاً پارسال معاونت سیاسی در جریان سفر هیئت هالیوودی به ایران گزارش‌هایی تهیه و پخش کرد که سفر آنها در راستای مواضع صهیونیسم است، اما شاهدیم معاونت سیما فیلم‌های آمریکایی خریداری و پخش می‌کند.
ـ وقتی شما از یک مغازه خرید می‌کنید تفاوت زیادی دارد که خود فروشنده به خانه شما بیاید. من نمی‌خواهم بگویم جنس‌های آن مغازه خوب است، اما خودشان با قصد و غرض جلوی منزل ما می‌آیند. ممکن است اشکال این باشد که فیلم‌های هر کشور با توجه به ارزش‌های اجتماعی همان جامعه ساخته می‌شود نه ارزش‌های جامعه ما که البته اشکال درستی است. ولی هپچ ربطی بین این آثار که بطور عام برای بازار فیلم و سریال جهان ساخته می‌شود با حضور چند نفر در شرایط خاص نمی‌تواند وجود داشته باشد.
بنابراین حرف و عمل صدا و سیما هم در تضاد هم نیست. یکی از سیاست‌های سازمان تنوع است و صدا و سیما سعی می‌کند شبکه‌های مختلف تنوع را حفظ کنند. مثلاً شبکه قرآن سیما با دیگر شبکه‌ها تفاوت دارد یا رادیوهای جوان، معارف، قرآن، تجارت و... داریم که هر یک از آنها به مباحث متفاوتی می‌پردازند.
* من منکر تنوع رادیو نیستم، اما در شبکه‌های تلویزیون اینطور نیست. هر یک از شبکه‌های تلویزیون بر اساس مأموریت تعریف شدند، اما می‌بینیم بر اساس مأموریت خود جلو نمی‌روند. به عنوان مثال در شبکه دو که به عنوان شبکه کودک معرفی شده هنوز هم مجموعه‌هایی با موضوع غیر از کودک و نوجوان تصویب می‌شود و در برنامه‌های آتی این شبکه قرار دارد.
ـ بازتعریف شبکه‌ها جزو برنامه‌های پنج سال آینده تلویزیون است و این بازتعریف شامل حال خیلی بخش‌ها است.
* یعنی مأموریت شبکه‌ها تغییر می‌کند؟
ـ وقتی شبکه‌ها بازتعریف شوند، مسلماً مأموریت‌شان تغییر می‌کند.
* پارسال رئیس صدا و سیما وعده شبکه‌های ورزش و 24 ساعته فیلم و سریال را داد و چندی پیش هم معاون سیما از راه‌اندازی شبکه مستقل مستند خبر داد، اما احساس می‌شود این وعده‌ها فقط در حد حرف است و تحقق پیدا نمی‌کند.
ـ یک مشکل وجود دارد و آن هم پر شدن ظرفیت آنالوگ در تهران است.
* چرا وقتی صدا و سیما به لحاظ فنی مشکلات زیادی دارد، مسئولان مرتب وعده شبکه‌های تخصصی می‌دهند؟
ـ تمامی این مسائل مورد بررسی قرار گرفته و اگر منابع تامین شود، در پنج سال آینده می‌توانید شاهد اتفاق‌هایی بزرگ در حوزه صدا و سیما باشید، اما تا قطعی نشدن مواردی که بررسی می‌شود، نمی‌توانم چیزی بگویم.
* چرا صدا و سیما برای قرار گرفتن در یک محیط رقابتی پیشنهاد راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی را نمی‌دهد؟ ظاهرا زیاد هم موافق این مسئله نیست.
ـ پیشنهاد را همه می‌توانند بدهند. در حال حاضر صدا و سیما در یک محیط رقابتی شدید قرار دارد. در هیچ جای دنیا 2000 کانال بدون پرداختن وجه و مجانی قابل دریافت نیست. در کشورهای دیگر اینطور نیست و شبکه کابلی قواعد خودش را دارد و مردم باید برای دیش و کابل هزینه کنند. مثلا اکثر مردم ترکیه حدود هفت کانال ماهواره‌ای، مالزی حدود 11 کانال و مسکو در همین حدود کانال ماهواره دریافت می‌کنند. چون برای هر یک ماهانه باید هزینه نسبتاً زیادی بپردازند، حتی در مالزی جریمه دیش 13 هزار و 500 دلار است، اما صدا و سیما با وجود 2000 کانال با رقابتی دشوار مواجه است و باید در فضای مسموم کار سالم تولید کند.
* آیا سازمان صدا و سیما برای راه‌اندازی شبکه‌های فارسی‌زبان برنامه‌ای دارد؟
ـ بحث توسعه شبکه‌های فارسی‌زبان مطرح شده تا در مکان‌هایی که فارسی‌زبانان بیشتر هستند ایران حضور مؤثری داشته باشد، اما هنوز مورد تصویب قرار نگرفته است.
* روند بازگشایی دفتر صدا و سیمای ایران در چین به کجا رسید؟
ـ چین از نقاط مهم در شرق آسیا و منبع تولید خبر است. در حال حاضر دفتر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در چین در مرحله مقدماتی است و تا راه‌اندازی رسمی باید کارهایی انجام شود.
* با توجه به اینکه شما قائم‌مقام اتحادیه ABU (رادیو و تلویزیون‌های آسیا و اقیانوسیه) هستید، جایگاه سازمان صدا و سیما را در ABU چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ـ صدا و سیما در عرصه بین‌الملل فعال است و نقشی مهم در هیئت رئیسه، شورای اجرایی و کمیته فنی و گروه برنامه‌ریزی استراتژیکی دارد. ایران جزو هفت کشوری است که در انتخاب دبیر کل نقش دارد. در حال حاضر ABU حدود 200 عضو از 56 کشور دارد و صدا و سیما هم از اعضای پرسابقه آن است. در مجموع صدا و سیمای ایران اعتبار بالایی دارد و همکاری خوبی داریم. برگزاری جشنواره بین‌المللی رادیوی ایران هم در تقویم اتحادیه ثبت شده است. آقای صوفی معاون محترم صدا در اجلاس این اتحادیه که چندی پیش در مغولستان برگزار شد برای ارائه گزارش از توسعه رادیو در ایران حضور داشت.
* رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیرشان با عزت‌الله ضرغامی رئیس سازمان صدا و سیما بر تولید برنامه‌های معارفی جذاب تأکید کردند. در این باره معاونت برنامه‌ریزی و نظارت سازمان چه تمهیداتی اندیشیده است، با توجه به اینکه اکثر برنامه‌های معارفی سیما به لحاظ محتوا کیفیت بالایی ندارند؟
ـ بخشی از برنامه‌های دینی به صورت مستقیم به معارف می‌پردازد و برخی دیگر در قالب مجموعه‌های نمایشی و غیر مستقیم در حوزه معارف ساخته می‌شود. نمونه آن مجموعه‌های ماه رمضان است که همیشه با استقبال مخاطبان رو به رو می‌شود. بنابراین صدا و سیما در مناسبت‌های مختلف سعی داشته برنامه‌های متنوع معارفی تهیه و پخش کند. تعداد این برنامه‌ها در آینده افزایش می‌یابد.
* اما مجموعه‌های ماه رمضان امسال نه مسقتیم نه غیر مستقیم ربطی به ماه رمضان نداشت؟
ـ پخش مجموعه‌های دینی همیشه با استقبال مخاطبان رو به رو شده و صدا و سیما هم در برنامه‌های آینده به سمت تولید بیشتر این نوع سریال‌ها می‌رود، اما باید توجه کنید این مسئله نیازمند افراد متخصص است. در برنامه‌های معارفی دینی به اندازه کافی نیروی متخصص فیلم تربیت نشده که هم به دین اشراف داشته و هم فیلمنامه‌نویس خوبی باشند. البته منظورم این نیست که نویسنده خوب نداریم، اما در این زمینه تعداد افراد متخصص کم است.
* یکی از وظایف صدا و سیما آموزش است. چرا نویسنده خوب در این زمینه پرورش نمی‌دهد؟
ـ تربیت نویسنده بحث ملی است. فقط صدا و سیما موظف به انجام این کار نیست.
* یکی از خروجی‌های دانشکده صدا و سیما می‌تواند پرورش نویسنده خوب باشد.
ـ این دانشکده تهیه‌کننده تربیت می کند، نه نویسنده. یکی از برنامه‌های آینده صدا و سیما توجه به این مسئله است و سعی می‌کنیم در حوزه‌های مختلف از جمله تولید مجموعه‌های گوناگون از جمله دینی تاریخی، پلیسی و امثال آن نگاه تخصصی و حرفهای را گسترش دهیم.
* یکی از مشکلات صدا و سیما انحصاری بودن پروژه‌ها است. به عنوان مثال کارهای مذهبی و دینی به دست افراد خاصی داده می‌شود. علیرضا افخمی همیشه کارهای ماورایی و دینی را می‌سازد. در این باره چه تمهیداتی دارید؟
ـ به هر حال افرادی در زمینه‌هایی متخصص هستند و صدا و سیما از تجربیاتشان بهره می برد. باید نویسندگان متخصص را پرورش دهیم و بعد کار به آنها سپرده شود. در این باره صدا و سیما تصمیم جدی برای گسترش حوزه حرفهای تخصصی دارد تا رقابت در تولیدات شکل پایداری پیدا کند.
* برای ساماندهی بودجه مجموعه‌های الف ویژه چه برنامه‌هایی دارید، چرا که بی‌قاعده بودن بودجه در این زمینه منجر به این شده که کارگردانان، تهیه‌کنندگی پروژه را هم به عهده بگیرند.
ـ بودجه مجموعه‌های الف ویژه ساماندهی شده است. نمی‌دانم چرا شما این حرف را می‌زنید!
* اما برای هیچیک از پروژه‌های الف ویژه ابتدا بودجه مشخص تعریف نمی‌شود و همین مسئله منجر به طولانی شدن تولید پروژه‌هایی مثل "در چشم باد" شده است.
ـ در نظام بودجه سازمان تعریف دقیق و عملیاتی وجود دارد و بودجه به صورت اعتباری توزیع می‌شود یعنی پرداخت پول مبتنی بر مراحل مختلف تولید انجام می‌شود که به تأیید مسئولان می‌رسد، علت تأخیر در اتمام برخی کارها گاهی صعوبت، گاهی عوامل تکنیکی، گاهی عوامل انسانی و گاهی عوامل اجتماعی هستند.
* اما برخی مواقع شاهدیم اختلاف سلیقه منجر به متوقف شدن پروژه‌های الف ویژه و صرف هزینه‌های بالا می‌شود؟
ـ وقتی کسی نتواند به تعهدش عمل کند، مسلماً تغییر می‌کند.
* ولی نبود نظارت درست قبل از پخش از سوی صدا و سیما باعث حذف تعدادی از قسمت‌های یک پروژه الف ویژه مثل "شیخ بهایی" شده است، در حالی که سازمان هزینه‌های زیادی بابت تولید پرداخته است.
ـ سازمان برای سرعت در تولید با رعایت ضوابطی که باید ملحوظ شود و انتظاراتی که مخاطبان دارد نوع جدیدی از نظارت را پایه‌گذاری کرده است که در این حوزه به نظارت تکوینی نام گرفته است. امید است اثر بخشی آن به تدریج روشن شود.
* چقدر از مشکلات صدا و سیما مربوط به بودجه است؟
ـ مشکلات سازمان در رابطه با بودجه خیلی زیاد است. از سوی دیگر در یک فضای رقابتی شدید قرار دارد. تا سال 2012 تمام آنالوگ‌های دنیا خاموش می شود. بنابراین باید منابع خوبی به صدا و سیما تزریق شود.
ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ ــ
گفتگو: فاطمه عودباشی
نظر شما