به گزارش خبرگزاری مهر، بیش از چهل سال از زمان تدوین و اجرایی شدن معاهده ان پی تی می گذرد با نزدیک شدن به زمان کنفرانس بازنگری معاهده در اردیبهشت سال جاری در نیویورک که هر 5 سال یک بار برگزار می شود ضروری است دولتمردان، سیاستمداران و بازیگران عمده بین المللی با مرور آنچه طی چهل سال گذشته بر این معاهده گذشته است چگونگی اجرای این معاهده را به قضاوت گذاشته و ضمن بررسی چالش های پیش رو ابتکاراتی عملی و واقعی برای تقویت این معاهده و رفع نقایص آن چه در نظر و چه در اجرا ارائه کنند. در این زمینه کنفرانس بین المللی خلع سلاح که قرار است در تاریخ های 28 و 29 فروردین در تهران برگزار شود می تواند فرصت مغتنمی برای تبادل دیدگاه ها و بررسی ایده ها و راهکارهایی برای دستیابی به هدف فوق باشد.
معاهده عدم اشاعه هسته ای برغم ماهیت تبعیض آمیز آن و دسته بندی کشورها به دو دسته دارا و ندار در حوزه سلاح های هسته ای به خاطر تنها یک عامل اساسی و یک هدف والا یعنی نابودی تمامی سلاح های هسته ای و رسیدن به دنیای عاری از سلاح های هسته ای توانست نظر جامعه جهانی را به خود جلب کند. فاجعه رخداده در هیروشیما و ناکازاکی موضوعی نبود که دنیا براحتی از آن بگذرد و همین کابوس وحشتناک باعث شد کشورهای فاقد سلاح هسته ای با کنار گذاشتن گزینه نظامی هسته ای وارد یک توافق فوق العاده مهم با کشورهای دارنده سلاح هسته ای شوند.
این توافق که در قالب معاهده ان پی تی نمود یافت بر سه رکن اساسی یعنی خلع سلاح هسته ای، عدم اشاعه و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای بنا شد. به این ترتیب که طبق این معاهده کشورهای فاقد سلاح هسته ای متعهد شدند به دنبال گزینه نظامی هسته ای نروند و در مقابل کشورهای دارنده نیز متعهد شدند سلاح هسته ای خود را نابود سازند و در عین حال به کشورهای عضو معاهده در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای کمک کنند این سه موضوع ارکان اصلی معاهده را تشکیل می داد.
با وجود این، تحولات چهاردهه گذشته در این زمینه حاکی از به هم خوردن توازن ظریفی است که در اجرای این معاهده به چشم می خورد. ادامه وجود هزاران سلاح هسته ای در زرادخانه کشورهای دارنده سلاح هسته ای که همچنان صلح و امنیت بین المللی را تهدید می کند تاکید برخی کشورهای دارنده بر نقش سلاح های هسته ای در دکترین نظامی خود و هر از چند گاه تهدید دیگران به استفاده از سلاح هسته ای، عدم اجرای تعهدات خلع سلاحی طبق ماده 6 و بر عکس گسترش و نوسازی سلاح های هسته ای، اشاعه سلاح های هسته ای به غیر اعضای ان پی تی، همچون کمک به برنامه سلاح های هسته ای رژیم صهیونیستی و همکاری های هسته ای با هند و در مقابل عدم همکاری هسته ای با کشورهای درحال توسعه عضو معاهده و بدتر از آن اعمال انواع محدودیت ها و فشارهای غیر قانوین برای عدم دستیابی این کشورها به فناوری صلح آمیز هسته ای از طرق مختلف همچون گروه های غیر شفاف و انحصار طلب مانند گروه عرضه کنندگان هسته ای (NSG) برای حفظ انحصار خود بر این منبع مهم انرژی، همگی تنها نمونه هایی از عدم پایبندی، برخوردهای دوگانه و تبعیض آمیز این کشورها در اجرای معاهده می باشد.
بدون شک اعمال استانداردهای دو گانه و عدم اجرای تعهدات خلع سلاحی کشورهای دارنده سلاح هسته ای بزرگترین ضربه را به این معاهده مهم که می تواند نقش قابل توجهی در حفظ صلح و امنیت بین المللی ایفا کند وارد نموده است. ضعف اجرای دو رکن مهم معاهده NPT یعنی خلع سلاح هسته ای و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای در حالی که بر رکن عدم اشاعه آن هم به شکل تبعیض آمیز تاکید می شود به هیچ وجه به تقویت این معاهده منجر نخواهد شد. در این زمینه لازم است کشورهای عضو، هسته ای و غیر هسته ای قبل از اینکه زمان از دست برود به فکر نجات این معاهده بیفتند.
در این زمینه کنفرانس تهران را باید فرصت مغتنمی دانست که انتظار می رود بتواند با ارائه راهکارهای ملموس همراه با سازوکارهای اجرایی نقش مثبتی را در ایجاد دنیای عاری از سلاح های هسته ای ایفا نماید. در همین خصوص به نظر می رسد برخی اقدامات پیشنهادی ذیل می تواند به پیشبرد این هدف متعالی کمک نماید:
1- وجود سلاح های هسته ای به خودی خود موجب نگرانی جامعه جهانی است و تفاوتی نمی کند که در اختیار چه کشوری باشد. اینکه برخی این سلاح ها را در اختیار داشته باشد و ادعا کنند که آنها را در حالت امن و ایمن نگهداری می کنند نمی تواند بهانه ای برای تداوم حفظ آنها باشد. در این زمینه لازم است تاکید شود که نفس وجود سلاح های هسته ای تهدید برای صلح و امنیت بین المللی است.
2- متاسفانه یکی از دلایل عدم اجرای ماده 6 معاهده NPT و اجرای تعهد خلع سلاح هسته ای عدم زمانبندی برای اجرای این تعهد می باشد. در این زمینه لازم است با ارائه یک زمانبندی مشخص افق رسیدن به هدف دنیای عاری از سلاح هسته ای روشن شود.
3- در بسیاری از موارد کشورهای دارای سلاح هسته ای ادعا می کنند که گام های متعددی را در زمینه خلع سلاح هسته ای برداشته اند اما هیچ سازوکاری برای راستی آزمایی این ادعاها وجود ندارد. ایجاد سازوکاری بین المللی و شفاف برای راستی آزمایی اقدامات خلع سلاحی یک جانبه، دو جانبه و چند جانبه می تواند به اعتماد سازی و اجرای صحیح تعهدات خلع سلاحی کمک نماید.
4- برخی از کشورهای دارنده سلاح هسته ای همچنان معتقد به نقش سلاح هسته ای در سیاست های نظامی خود هستند و متاسفانه این موضوع را در دکترین های نظامی خود نیز درج نموده اند. چنین سیاست هایی به وضوح نقش معاهده ان پی تی و خلاف روح و مفاد معاهده می باشد. در این زمینه لازم است کشورهای هسته ای هر چه زودتر با اصلاح سیاست های نظامی خود و به ویژه اعطای تضمین های امنیتی به کشورهای عضو ان پی تی، پایبندی خود به معاهده را نشان دهند. در این زمینه کشورها باید به رای مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در سال 1996 احترام بگذارند و بر آن تاکید نمایند.
5- کشورهای دارنده به ویژه خود باید مانع از اشاعه سلاح های هسته ای شوند. در این زمینه باید بلافاصله همکاری هسته ای خود را با کشورهای غیر عضو ان پی تی قطع نمایند و سلاح های هسته ای مستقر نموده در خاک کشورهای دیگر را از سرزمین ها خارج نمایند. همچنین باید در زمینه جهانی شدن معاهده و به ویژه ایجاد منطقه خاورمیانه عاری از سلاح های هسته ای طبق تعهداتشان در کنفرانس های بازنگری 1995 و 2000 اقدام نمایند. در این زمینه همچنین باید از اقداماتی که مانع دستیابی به اهداف فوق می باشد خودداری شود.
6- وجود تاسیسات مخفی سلاح های هسته ای خارج از پادمان های آژانس به ویژه در منطقه خاورمیانه از نگرانی های عمده جامعه بین المللی است. متاسفانه رژیم صهیونیستی اسرائیل با در اختیار داشتن سلاح هسته ای و تهدید همسایگان و با سابقه منفی حمله به تاسیسات هسته ای تحت پادمان کشورهای منطقه صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی را به خطر انداخته است. کشورهای هسته ای باید طبق تعهدات خود این رژیم را وادار کنند که سلاح های هسته ای خود را کنار گذاشته و به معاهده بپیوندد. کشورهای دارنده نباید به گونه ای عمل کنند که کشورها احساس کند خارج بودن از معاهده منافع بیشتری برای آنها به همراه خواهد داشت.
7- باید همه کشورها بر حق لاینفک کشوهای عضو برای استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای بار دیگر تاکید کنند و از اقداماتی همچون ایجاد محدودیت بر این حق از جمله از طریق اعمال رژیم غیر قانونی، انحصاری و غیر شفاف کنترل صادرات خودداری کرده و این حق را با تمام ابعاد آن از جمله چرخه سوخت هسته ای مورد شناسایی دوباره قرار دهند. اعمال هر گونه محدودیتی در این زمینه تنها باعث بی اعتمادی کشورهای در حال توسعه، تضعیف معاهده و به خطر افتادن اعتبار و تمامیت آن خواهد بود.
در پایان بار دیگر تاکید می شود توازن میان حقوق و تعهدات به ویژه در اجرای آنها تنها ضامن نجات معاهده ان پی تی می باشد. بدیهی است تا زمانی که کشورهای دارنده سلاح هسته ای به تعهدات خود عمل نکنند و به اعمال سیاست های دو گانه و تبعیض آمیز ادامه دهند چشم انداز روشنی برای دستیابی به دنیایی عاری از سلاح های هسته ای وجود نخواهد داشت و صلح بین المللی همچنان مورد تهدید خواهد بود.
نظر شما