نشست نیویورک؛ قدرتها در پی بازنگری از بن بست خود ساخته

درحالی که اجماع جهانی برای تقویت و احیا معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای وجود دارد عده ای از کشورها نسبت به پایبند نبودن برخی از دول به تعهدات خود در قبال این معاهده انتقاد داشته و برخی از کشور ها نیز از سوء استفاده از این معاهده گلایه دارند. همچنین برخی از دولتها نیز اساسا به عضویت ان پی تی درنیامده و همین بهانه ای برای حرکت بر خلاف جریان اجماع جهانی شده است.

در این شرایط جهانی یک بار دیگر نمایندگان کشورهای عضو این معاهده که شامل 98 درصد کل جامعه جهانی است در مقر دائمی سازمان ملل در نیویورک گرد هم آمده اند تا راهکار لازم برای تقویت اجرایی این معاهده را بیابند .

اجماع جهانی بر بازنگری متمرکز است غافل از این که عده ای بر اجرای مواد اولیه این معاهده تاکید داشته ، برخی بر مواد انتهایی آن و به همین خاطر است که ان پی تی به شیر بی یال و دم اشکم تبدیل شده است.

از یک سو آژانس بین المللی انرژی به عنوان بازوی اجرایی این معاهده به شدت تحت فشار قدرت های بزرگ قرار داشته و گاهی نیز متاثر از همین فشارها اقدام به ارائه گزارش می کند و هرگز نیز به منظور اجرای مواد اولیه معاهده کمکی به کشورهای فاقد انرژی صلح آمیز هسته ای نمی کند. از سوی دیگر بر اساس همین معاهده پیمان هایی مثل استارت و سالت برای کاهش کلاهک های هسته ای بسته می شود ولی هرگز به اجرا در نمی آید. علاوه بر این اراده ای برای جلو گیری از اشاعه تسلیحات اتمی در میان متحدان قدرتها نبوده و چنانچه قدرتها بخواهند یک دولت را به راحتی به بمب اتم تجهیز می کنند.

در واقع باید گفت معاهده ان پی تی در بیش از 40 سال گذشته به شدت مورد تهاجم به اصطلاح ابر قدرت ها بوده و ظلمی که این کشورها بدان کرده اند در موازات با ستمی است که به جامعه جهانی کرده و حقوق و تعهدات خود را نسبت به آن همانند حقوق بین الملل زیر پا گذاشته اند.

کنفرانسهای بازنگری ان پی تی

یکی از موارد پیش‌بینی شده در این معاهده جهت حصول اطمینان ازتحقق اهداف مندرج در مقدمه ومفاد معاهده، برگزاری کنفرانسهای بازنگری است که طبق بند 3 ماده 8 باید هر پنج سال یکبار برگزار شود. از همین رو 7 کنفرانس بازنگری صورت گرفته است که در کنفرانس بازنگری اول آمریکا و شوروی، پیمان سالت 1 را در راستای انجام تعهد خود بر اساس ماده 6 ان پی تی مبنی بر تلاش برای توقف مسابقه تسلیحات هسته‌ای ارزیابی و منعقد کردند. در کنفرانس بازنگری 2 در سال 1980تضمینهای امنیتی منفی 5 قدرت هسته‌ای برای عدم کاربرد سلاح اتمی برعلیه دیگر کشورها مطرح شد که این تضمین ها یک جانبه ، رضایت کشورهای دیگر را فراهم نیاورد.

در اجلاس بازنگری سوم که در سال (1985) برگزار شد برخی از کشورهای خاورمیانه و آفریقا شک خود را نسبت به اشاعه سلاحهای هسته‌ای رژیم صهیونیستی دراسراییل و آفریقای جنوبی عنوان کردند.

کنفرانس بازنگری چهارم در ان پی تی در سال (1990)برگزار شد که در این کنفرانس به دلیل اختلاف نظرهای شدید در مورد موضوعات مختلف که شامل موضوعات کنفرانسهای قبلی بود، بیانیه ای صادر نشد.

در بازنگری پنجم در سال (1995) دراین کنفرانس اختلاف نظرات اجلاس قبل ادامه یافته و کنفرانس در هیچ زمینه‌ای نتوانست به اجماع دست یابد. اما به رغم این اختلافات و بر اساس بند 2 ماده 10 ان پی تی بایستی در مورد تمدید معاهده تصمیم گیری می شد که با عدم توسل به رأی، معاهده به طور نامحدود تمدید شد.

کنفرانس سال 2000 که اولین کنفرانس بازنگری بعد ازتمدید نامحدد معاهده بود، در نیویورک برگزار شد و درآن موضوعات مربوط به اجرای مفاد معاهده منع گسترش سلاحهای هسته‌ای و تصمیمات کنفرانس بازنگری سال 1995 توسط شرکت‌کنندگان به بحث و بررسی گذاشته شد.

سال 2005 نیز آخرین گردهم آیی بازنگری درباره معاهده ان پی تی بود که به خاطر روحیه بی توجهی رئیس جمهور وقت امریکا به سازمانهای بین المللی و تبعیت بی چون و چرای اروپا از این کشور اتفاق خاصی صورت نگرفته و بیانیه این اجلاس نیز حاوی نکته قابل توجهی نبود.

فضای جهانی بازنگری در ان پی تی

هشتمین کنفرانس بازنگری در فضایی متفاوت نسبت به کنفرانس های قبلی برگزار می شود. امریکا صاحب رئیس جمهوری جدید شده که ادعا می کند تغییر رویکرد را پیشه کرده و خلع سلاح هسته ای را به جد در دستور کار دارد. پس از شکست پروژه استارت یک که حاوی مفادی برای کاهش سلاح های هسته ای و استراتژیک بود، اوباما در نخستین گام معاهده استارت 2 را با روسیه منعقد کرد که تا 7 سال دیگر این نوع از تسلیحات را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.او با تحت فشار گذاشتن رژیم صهیونیستی برای عضویت در ان پی تی و همچنین مواضع خلاف خواست این رژیم مانوری از رویکرد تغییر را به نمایش گذاشته است. حتی امریکا قبل از کنفرانس بازنگری اجلاسی را در واشنگتن برگزار کرد که با محوریت تروریسم هسته ای عزم خود را برای مقابله با تسلیحات هسته ای و استراتژیک نشان دهد.

درهمین شرایط  سند راهبرد هسته ای ایالات متحده اعلام شد و در آن به همه کشورها ضمانت داده شد که مورد حمله اتمی امریکا قرار نمی گیرند ولی از این ضمانت نامه جمهوری اسلامی ایران و کره شمالی مستثنی شدند. حتی اوباما و هیلاری کلینتون بر این سند تاکید کرده و کره شمالی و کشورمان را تهدید به استفاده از سلاح هسته ای کردند. این مواضع در کنار کارشکنی امریکا برای جلوگیری از حضور مهمانان خارجی در اجلاس خلع سلاح و عدم اشاعه در تهران، گذشت آسان از عدم حضور رژیم صهیونیستی در اجلاس تروریسم و سلاح هسته ای وهمچنین تاکید بسیاری از شرکت کنندگان در اجلاس واشنگتن بر تداوم راهبرد تکیه بر تسلیحات اتمی در دکترین نظامی ، از چهره واقعی امریکا و اوباما پرده برداشت.

همراه با این مواضع دولت امریکا ابهامات زیادی در قالب سوال برای افکار عمومی جهان بوجود آمد که به واقع ضمانت اجرای معاهده استارت چیست و کدام ناظر بر تعداد کلاهک های هسته ای دو کشور اشراف دارد آیا می توان با توجه به قراردادهای سالت و استارت گذشته که حاوی موادی برای کاهش تسلیحات اتمی بود و هرگز به اجرا در نیامد امیدی به اجرای استارت 2 داشت.

مواضع ظاهری امریکا در مقابله با اقدامات و برنامه های زیاده خواهانه رژیم صهیونیستی چرا وارد فاز عملی نشده و از سخن درباره طیف وسیعی از اقدامات غیر حقوقی و مخالف معاهده ان پی تی فراتر نمی رود.


طیف های اجماع در بازنگری ان پی تی

بازنگری در ان پی تی به رغم اجماع جهانی از حامیان دوگانه در میان کشورهای عضو برخوردار است . هرچند که طرفین برگزار کننده نشست درباره خلع سلاح یعنی جمهوری اسلامی ایران و امریکا اجلاس خود را در مقابل با اجلاس طرف مقابل ندانستند ولی در واقعیت باید گفت که حامیان انرژی صلح آمیز هسته ای و خلع سلاح در یک سوی این همایش جهانی در تهران اراده خود را در بازنگری ان پی تی نشان دادند و در سوی دیگر یعنی اجلاس واشنگتن حامیان ایجاد محدودیت برای کسب دانش هسته ای با شعار عدم اشاعه صف آرایی کردند.

 شاید این صف آرایی در اجلاس تهران و نیویورک به وضوح انجام نشد ولی برآیند این دو اجلاس بصورت عینی در بازنگری ان پی تی خود را نشان خواهد داد. یعنی امریکا و متحدانش مشخصا در صدد ایجاد محدودیت برای کشورهایی خواهند بود که در پی دستیابی به دانش هسته ای و بهره مندی از فوائد پزشکی کشاورزی و انرژی آن هستند و کشور های فاقد سلاح هسته ای خواستار بهره مندی از تسهیلات ان پی تی برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و خلع سلاح هسته ای تمام کشور های جهان خواهند شد.

تضارب این دو گروه از کشورها اگر منجر به بیانیه ای مورد توافق همه کشورها شود قطعا تقویت هر سه بعد از اهداف تشکیل ان پی تی را که عبارتند از ایجاد تسهیلات به منظور بهره مندی از فناوری صلح آمیز هسته ای برای همه کشورهای عضو، تلاش برای کاهش تسلیحات هسته ای و تلاش برای عدم اشاعه تسلیحات هسته ای را در پی خواهد داشت ولی اگر بیانیه ای یک طرفه تنظیم شده و اجماع جهانی برای بازنگری در ان پی تی رعایت نشود قطعا هیچ کدام از کشورها نتیجه عینی از آن دریافت نکرده و خود را ملزم به رعایت مفاد بازنگری شده نمی دانند. حتی امکان دارد با تقویت احساس بی فایده بودن عضویت در ان پی تی بر اساس ماده 10 این معاهده از آن خارج شوند.

ایران و بازنگری در ان پی تی

شرکت جمهوری اسلامی ایران در بالاترین سطح دیپلماتیک در این کنفرانس نشان از اهمیت فوق العاده این بازنگری داشته و بنا بر گفته رئیس جمهور، ایران برای و عملی و اجرایی شدن قرار داد "ان پی تی " راه کارهای عینی ارائه خواهد داد.

با توجه به سابقه قدرت ها در عدم توجه به هر سه هدف ان پی تی، ابتکار ارائه حفظ و تقویت جمیع رویکرد ها نه تنها جایگاه جمهوری اسلامی را در سطح جهانی تا حدود زیادی ارتقا می دهد بلکه خدمتی به جهانیان محسوب می شود که از این بن بست خود ساخته خارج شده و معاهده ان پی تی نیز احیا و چند کشور خارج از آن با رغبت بدان بپیوندند. 

جایگاه ایران در قالب کشورهای جنبش غیر متعهدها نیز می تواند تاثیر بسزایی بر روند بازنگری داشته و معاهده "ان پی تی " را به سمتی پیش ببرد که هر سه هدف این معاهده به طور متوازن در رگ های جامعه جهانی جریان داده و ان پی تی و آژانس دوباره زنده شوند.