خرماگردانی؛ رسمی برای اطعام نمازگزاران روزه‌دار

به گزارش خبرنگار مهر، برخی از آئین های ویژه ماه مبارک رمضان در نقاط مختلف کشور عمومیت دارد و تنها با تفاوت های جزئی و یا نام های متفاوت، اجرا می شود، اما نقطه مشترک همه آنها روح معنویت و صفای ایرانی است که بیش از بعد ظاهری آنها، خودنمایی می کند.

قم نیز همانند سایر مناطق کشور آئین و رسوم خاص در استقبال، گذران و خداحافظی از ماه رمضان دارد اما در مقایسه با دیگر شهرهای کشور، آنچه جلوه ای خاص به آداب و نیایش های مردم قم در این ماه می دهد، حضور در بارگاه کریمه اهل بیت(ع) است.

اهل قم در طول این ماه برای نیایش و دعا و به خصوص برای بر پا کردن نماز جماعت و انجام اعمال شب های قدر بیشتر به حرم حضرت معصومه(س) مراجعه می کنند و برخی سعی می کنند شب ها، مدت زمان بین افطار تا سحر را در این حرم مطهر سپری کنند و به دعا و نیایش بپردازند.

اما جدای از این، اهل قم از گذشته در ماه رمضان آئینی داشته اند که حلاوت این ماه را بیشتر و صفایش را دلچسب تر می کرده است که متاسفانه بسیاری از آنها در تقابل بین سنت و مدرنیته از یادها رفته و یا رنگ و بوی گذشته را ندارد.

"خانه تکانی" برای استقبال از ماه رمضان از جمله رسومی است که از دیرباز در قم مورد توجه بوده است. نظافت اماکن عمومی، تکایا و مساجد نیز رسم دیگری است که امروزه نیز رایج است،‌اما در گذشته رونق بیشتری داشته است.

مراسم "آشتی کنان" نیز از آن دست سنت های خوب است که در آستانه رمضان، بازار آن داغ می شود تا مومنین بدون کدورت از یکدیگر قدم در ماه خدا بگذارند.

این رسم به این گونه است که قبل از آغاز این ماه بزرگان به سراغ خانواده ها، زن و شوهرها و کسانی که با هم کدورتی دارند می روند و آنها را برای ورود به ماه رمضان، آشتی می دهند و اعتقاد دارند کسانی که با وجود کینه وارد این ماه شوند، عبادتشان مورد قبول قرار نمی گیرد.

از دیگر رسومی که در گذشته در قم و برای استقبال از این ماه پربرکت انجام می شده است مراسم "کلوخ اندازون" بوده که در منطقه قمرود به مراسم جشنی اطلاق می شده که مردم در آن برای پیشواز از ماه رمضان به بیرون از شهر می رفتند و به جشن و شادی می پرداختند.

رسم "کلوخ اندازون" و پرتاب کلوخ در خندق

در این جشن مردم قم با ساز و نقاره به محل دروازه قلعه در نزدیکی امامزاده احمد بن قاسم می رفتند و بعد از جشن و چوب بازی، هر کس کلوخی را بر می داشت و به قصد و نیت این که خداوند در ماه رمضان به او توفیق روزه داری را عطا کند در آب خندق دروازه قلعه می انداخت.

"سحرخوانی" نیز از رسوم جالبی است که در گذشته به دلیل نبود تکنولوژی جدید و وسایل ارتباط جمعی، رواج داشته است. در قم افرادی به عنوان "سحرخوان" مردم را برای وقت سحر بیدار می کردند و هر چند محله و گاهی هر محله یک سحرخوان داشته است.

تعیین وقت سحر از روی تغییرات ستارگان

سحرخوانان با دانشی که داشتند وقت سحر و اذان را از روی تغییرات ستاره ها به خصوص ستاره زحل تشخیص می دادند و یا بانگ دوم خروس را وقت سحر اعلام می کردند.

در این زمان با راه رفتن در کوچه ها و یا کوبیدن درب تک تک خانه ها، برخی با طبالی، شیپور زدن، خواندن مناجات و سردادن تصنیف های خاص مردم را بیدار و برای وقت سحر آگاه می کردند.

همچنین سحرخوانان ستاره زحل را مبنا قرار می دادند و وقتی این ستاره با قبله در یک مسیر قرار می گرفت را زمان ادای نماز صبح اعلام می کردند.

"توپ در کردن" برای اطلاع مردم از وقت سحر و افطار نیز در گذشته مرسوم بود و در قم نیز یک توپ در نزدیکی حرم مطهر مستقر بود که با شلیک آن مردم را از زمان مطلع می کردند.

"خرماگردانی" نیز از رسوم پسندیده برای اطعام روزه داران است. در ماه رمضان به دو شکل در مساجد نماز جماعت برگزار می‌شود، در برخی مساجد قبل از افطار و در برخی دیگر بعد از افطار.

از همین روی در مساجدی که قبل از افطار نماز جماعت برپا می‌شود، بعد از اتمام نماز، عده‌ای با در دست داشتن افطاری مختصری مثل خرما، روزه روزه داران را باز می‌کردند و این کار هنوز هم در برخی مساجد شهر قم رایج است و بعد از پایان یافتن نماز برخی با شیر و خرما روزه داران را اطعام می‌کنند.

اطعام نیازمندان و افطاری دادن توسط افراد خیر و نیکوکار نیز از جمله کارهایی بود که در گذشته در قم انجام می‌شد و عده‌ای غذاهایی مثل فسنجان که ممکن است مردم کمتر در طول سال از آن استفاده کنند را تهیه و توزیع می‌کردند.

البته رسم نیک افطاری و اطعام روزه داران همچنان در قم برقرار است و هر ساله سفره پر برکت افراد خیر برای اقوام، دوستان، همسایگان و نیازمندان گسترده می‌شود.

پخش آش و شله زرد نذری، برپایی مجلس انس و ترتیل خوانی قرآن، بازدید از اقوام و بزرگان، عیادت از بیماران و ... نیز از جمله دیگر کارهایی است که اهل قم در ماه مبارک رمضان با شوق و از روی خلوص به آن می‌پردازند.

هدیه به کودکان برای گرفتن روزه کله گنجشکی

همچنین در قم رسم است که در آخر ماه رمضان و روز عید فطر به کودکان و نوجوانانی که در طول ماه مبارک روزه کله گنجشکی گرفته‌اند از طرف بزرگترها هدیه‌ای داده می‌شود.
..................................
گزارش از الهام رحیمی