برتري علمي و روحاني حضرت صادق (ع) مورد تأئيد همگان است

زندگينامه

امام جعفر بن محمد بن علي بن الحسين بن علي ابن ابي طالب (ع) كه كنيه وي ابوعبدالله است ، امام ششم از ائمه اثني عشر و يكي از معصومان چهارده گانه (ع) در نظر شيعه اماميه است. لقب آن حضرت صادق بود زيرا " هرگزجز سخن درست نفرمود"
رسول الله(ص) درباره او خبر داد كه" كلمه حق و پيك صادق است ".  او را فاضل و طاهر و صابر نيز مي خواندند ولي اشهر القاب او كه تاريخ ثبت كرده است همان صادق است.

امام صادق (ع)حدود 12 سال دركنار جدش امام زين العابدين (ع) و 19 سال بعد از رحلت آن حضرت با پدرش امام محمد باقر (ع) بسر برد وبعد از پدر بزرگوارش مدت 34 سال بر مسند امامت مسلمانان متكي بود. 

امام و فقه اسلامي

فقه شيعه اماميه كه به فقه جعفري مشهور است منسوب به جعفر صادق (ع) است. زيرا قسمت عمده احكام فقه اسلامي بر طبق مذهب شيعه اماميه از آن حضرت است و آن اندازه كه از آن حضرت نقل شده است از هيچ يك از ائمه اهل بيت (ع) نقل نشده است. اصحاب حديث اسامي راويان ثقه كه از او روايت كرده اند را به 4000 شخص بالغ دانسته اند.

در نيمه اول قرن دوم هجري فقهاي طراز اولي مانند ابوحنيفه و امام مالك بن انس و اوزاعي و محدثان بزرگي مانند سفيان شوري و شعبه بن الحجاج و سليمان بن مهران اعمش ظهور كردند. در اين دوره است كه فقه اسلامي به معني امروزي آن تولد يافته و روبه رشد نهاده است. و نيز آن دوره عصر شكوفايي حديث و ظهور مسائل و مباحث كلامي مهم در بصره و كوفه بوده است. 

حضرت صادق (ع) در اين دوره در محيط مدينه كه محل ظهور تابعين ومحدثان و راويان و فقهاي بزرگ بوده، بزرگ شد اما منبع علم او در فقه نه "تابعيان" و نه "محدثان" و نه "فقهاي"  آن عصر بودند بلكه او تنها از يك طريق كه اعلاء و اوثق و اتقن طرق بود نقل مي كرد و آن همان از طريق پدرش امام محمد باقر (ع) بود .

اهل سنت و جماعت در برتري علمي و روحاني حضرت صادق (ع) متفقند ، چنانكه امام ابوحنيفه گفته است : "جعفر بن محمد افقه اهل زمان بود" امام مالك گفته است: "هيچ چشمي نديده و هيچ گوشي نشينده و در خاطر هيچ كس خطور نكرده كه درفضل و علم و ورع و عبادت، كسي به جعفر بن محمد مقدم باشد" ….
 
جامعه آن دوران

 دوران امام حضرت صادق (ع) يكي از ادوار پر آشوب تاريخ اسلام است. اين دوره كه از سال 114 هجري تا سال 148 (سال وفات آن حضرت) طول كشيده است شاهد ظهور و قتل زيدبن علي بن الحسين (122 ق) انتقال خلافت از بني اميه به بني عباس (132 ق) كشته شدن ابومسلم خراساني (137 ق) كشته شدن عبدالله بن حسن بن حسن در زندان منصور وكشته شدن فرزندان او محمد بن عبدالله ملقب به نفس زكيه و ابراهيم بن عبدالله معروف به قتيل باخمري (145 ق) و بناي شهر بغداد (سال 145 و 146 ق) است.

آن حضرت در اين حوادث مهم سياسي مورد توجه و نظر عده زيادي از مسلمانان بود و حتي بسياري از مردم او را براي خلافت مناسب تر و شايسته تر از سفاح و منصور مي دانستند اما او بينش و دورنگري عميقي از خود نشان داد و چون مي دانست كه جريان حوادث در مسيري ديگر و برخلاف مقاصد واقعي اسلام و اهل سنت است خود را از فتنه ها و آشوبهاي زمانه دور نگاهداشت و با اين وسيله مشعل فروزان امامت و علم را كه بسيار محتاج اهل آن عصر بود از خاموشي در امان داشت.

عصر امام صادق (ع) از متحول ترين اعصار در تاريخ فقه و حديث و كلام و تصوف اسلامي است نهضت علمي جمع و تدوين حديث به تشويق عمربن عبدالعزيز از اوائل قرن دوم آغاز شده بود. 

از نظر علم كلام نيز اين عصر دوره تكويني بسياري از مكاتب و مذاهب كلامي است. از جمله تكوين مكتب معتزله با الهام ازانديشه هاي حسن بصري (21-110 ق) و كوشش واصل بن عطا (80 – 180 ق) و ابوهذيل علاف (متوفي در اول قرن سوم) كه با بعضي از اصحاب امام صادق (ع) هم مباحثه داشته است و فرقه جهميه جبرگرا به كوشش جهم بن صفوان (م 128 ق) در همين عصر است. 

آثار امام صادق (ع)

غالب آثار امام (ع) به عادت معهود عصر، كتابت مستقيم خود ايشان نيست و غالبا املاي امام (ع) يا بازنوشت بعدي مجالس ايشان است. بعضي از آثار نيز منصوب است و قطعي الصدور نيست.

1- از آثار مكتوب امام صادق (ع) رساله به عبدالله نجاشي (غير از نجاشي رجالي) است. نجاشي صاحب رجال بر آن است كه تنها تصنيفي كه امام به دست خود نوشته اند همين اثر است.

2- كتاب معروف به توحيد مفضل، در مباحث خداشناسي و رد دهريه كه املاء امام (ع) و كتاب مفضل بن عمر جعفي است.

3- كتاب الاهليلجه كه آن نيز روايت مفضل بن عمر است و همانند توحيد مفضل در خداشناسي و اثبات صانع است و تمامادر بحارالانوار مندرج است. 

4 - رساله اي از امام (ع) خطاب به اصحاب كه كليني در اول روضه كافي به سندش از اسماعيل بن جابر ابي عبدالله نقل كرده است. 
5- رساله اي در باب غنائم و وجوب خمس كه در تحف العقول مندرج است.

6- بعضي رسائل كه جابربن حيان كوفي از امام (ع) نقل كرده است.

7- كلمات القصار كه بعدها به آن نثرالدرد نام داده اند كه تماما در تحف العقول آمده است.