به گزارش خبر نگار مهر ، کوچه به کوچه شهر اصفهان با نمادهای ماندگاری از اباعبدالله ویاران باوفایش هزاران سال است که رنگ وبوی عشق وشور وشعور و معنویت حسینی گرفته است.
ایستگاه هایی برای لحظه ای آرامش و لختی چشیدن معنویت همراه با جرعه ای آب به یاد حسین (ع)وسقای با وفایش،پنجره هایی برای گره زدن بندهای نجیب درماندگی،پنجره هایی رو به بین الحرمین.
شمعدانهایی که آوای استغاثه هزاران مومن را شنیده اند و پیاله هایی که بوی استجابت می دهند و زیارتگاهی برای درماندگان فقیری که پای رفتن و شانس حضور در کربلا را ندارند.
عناصر مادی و معنوی موجود در سقاخانه ها
یک محقق میراث فرهنگی اصفهان در خصوص عناصر مادی و معنوی موجود در سقاخانه ها ، اظهار داشت: در این محیط معنوی با دو عنصر آب و نور سر و کار داریم که هر دو در ایران باستان و فرهنگ اسلام مقدس هستند.
شاهین سپنتا افزود: در ایران باستان برای این دو پدیده به همراه خاک و هوا (باد) تکریم خاصی قائل بودند وآنها این دو پدیده را نماد روشنی دانسته و پاک نگه می داشتند.
وی تصریح کرد: در اکثر مراسمات و آئین های مذهبی ایرانیان آب وآتش وجود دارد.
این محقق ادامه داد: در فرهنگ ایران باستان،"امشاسپند " را از فروزه های اهورا مزدا می دانستند که همانا "خرداد" وفروزنده نگهبان آبها بوده و ایرانیان قدیم را در تشنگی یاور بوده است.
شاهین سپنتا با بیان اینکه با آمدن اسلام این حقیقت معنا یافته و با سلام فرستادن به خاندان امام حسین (ع) ویاران کربلا جاودان گردیده است، بیان داشت: ایزد بانوی آبهای روان نیز در ایران باستان" آناهیتا" بوده است و جشن آن هم "آبان گان" نام داشته و ماهی از سال نیز بدان نامیده شده که ایرانیان باستان در آن آبهای روان را تکریم می کرده اند.
وی در خصوص دیگر عنصر موجود در سقاخانه ها گفت: نور در ایران باستان نماد وارستگی بوده وهمیشه در کنار آب و مکانهای نوشیدن آب وجود داشته است.
عکس ها تزئینی است
وی خاطر نشان ساخت : مردم نذر می کردند شمعی در سقاخانه روشن کنند تا نوشیدن آب برای رهگذران را آسان سازد.
سنگاب ها شکل تکامل نیافته سقاخانه ها
این پژوهشگر میراث فرهنگی ادامه داد: پس از ظهور اسلام، این آئینها ادامه یافت و چون ایران سرزمین نسبتا خشکی بود، سنگاب هایی در برخی از گذرگاههای عمومی ومکانهای همگانی تعبیه شد.
سپنتا افزود: با امکانات کم آن روزگار، آب پاک و آشامیدنی در سردابه ها یا سنگابهایی توسط افراد خیر نگهداری ویا در آبدارخانه های جنب مساجد وبازارها در اختیار رهگذران بود.
وی تصریح کرد: در آن زمان سقاهایی هم بودند که آب را در مشک هایی حمل کرده و با پیاله به مردم می فروختند.
وی ادامه داد: هنر سنگاب سازی در دوره های مختلف تاریخی تکامل یافته که نمونه های آن ،در برخی مساجد قدیمی همراه با نقوش اسلامی زیبا حجاری بر آنها موجود است.
این محقق میراث فرهنگی خاطر نشان ساخت: اهمیت سیراب کردن مردم به خصوص پس از واقعه جانسوز کربلا اهمیت ویژه ای یافت و نقوش اسلامی زیبا بر کاشی ها و حجاریهای داخل و نمای سقاخانه های ابتدایی، واقعه کربلا وظلمی که بر خاندان امام حسین (ع) رفت را با هنرمندی به رخ می کشاند.
معماری و تزئینات سقاخانه های اصفهان
سپنتا ، درخصوص معماری این بناها گفت: از انواع معماری اسلامی و ایرانی همچون "گره چینی"،"کاشیکاری" و" آجر و کاشی " در ساخت سقاخانه ها استفاده شده که ارزش معماری و میراثی فراوان دارد.
وی افزود: پنجره های سقاخانه ها نمادی از هنر صنعت اصفهانی هاست و آینه نیز از اجزاء دیگرسقاخانه است که ترکیب آن با نور شمع روشنایی گذر ها را دوچندان می کرده است.
وی عنوان کرد: در این پنجره های چوبی گره چینی، آلت هندسی گره دوازده، گره جعفری، مربع چهارگوش و گره چهارقل دیده می شود.
وی با اشاره به اینکه سقاخانه ها دارای طاق نما و طاقچه و پنجره های مشبک و شمعدانهایی هستند،ادامه داد :تزئیناتی مثل" آدمک "یا "دست نقره ای" که نشان از شهدای کربلا بود در سقاخانه ها وجود دارد و اکثر سقاخانه ها" پنجه "دارند که هم روی کاسه ها ی آب و هم روی پشت بامها بر فراز پرچم نصب شده است.
این محقق میراث فرهنگی، استفاده از چراغ های سبز که درسقا خانه ها معاصر مرسوم شده را نشانی از اهل بیت ورنگ و نشان خاندان پیامبر (ص)وسادات دانست واذعان داشت: در ایران باستان هم رنگ سبز ،نشان از خرمی و سر زندگی بوده است.
سپنتا افزود: از دیگر تزئینات و اجزای سقاخانه ها شئیی مثل چشم است که نماد دو چشم فلزی کوبیده برچوب است که به اعتقاد گذشتگان رفع چشم زخم می کرده و بر آن عبارت" یا حسین" را نیز می نوشتند.
وی یاد آور شد :مردم کنار سقاخانه نذری می پختند و بانیان دیگر آئین ها نیز ،آنها را کنار سقاخانه اجرا می کردندو آن اطراف را شبانه روز روشن می کردند .
وی ادامه داد: خیلی از مردم شمع برای سقاخانه نذر می کردند یا تامین آب آن را متقبل می شدند یا برای آن روغن چراغ نذر می کردند و یا برای تعمیرش هزینه می دادند.
سپنتا با بیان این نکته که گاهی در کنار پل ها سقاخانه ها احداث می شد و جزئی از پل بود، اظهار داشت : مانند سی وسه پل اصفهان که 2 سقاخانه درضلع شرقی و شمالی به صورت قرینه دارد که مردم هنوز هم آنجا شمع روشن می کنند.
وی ادامه داد: در گذر زمان مخازن فلزی به جای سنگاب های قدیمی در سقاخانه ها نشستند و امروزه مخازن آلومینیومی یا آبسردکن های صنعتی و گالوانیزه ،سیراب کننده خستگان همراه با یادی از تشنگان کربلا هستند.
مروری برمهمترین سقاخانه های قدیمی اصفهان
به گزارش خبرنگار مهر ،از صدها سقاخانه مهم و تاریخی گذشته اصفهان،اکنون بیش از بیست وچند سقاخانه باقی نمانده و هر از گاهی یکی از این بناها به بهانه توسعه شهری ،اسیرچنگال بی رحم لودرها و بولدوزرها می شود.
سقاخانه صفوی از آثار گرانبهای دوره صفوی در کوچه هارونیه ،چند ماه پیش در جریان احیاء میدان امام علی(ع) تخریب شده است.
سقاخانه ها اغلب در چهارسوق ها و اطراف مساجد و مدارس دینی و در کنار گذر های عمومی پر رفت و آمد ساخته می شدند، اکنون برخی از بین رفته وسنگاب باقی مانده از آنها نیز به موزه سنگها در باغ چهلستون برده شده که آنجا نیز به علت عدم سر پناه وزیر باران ماندن ،این سنگاب ها حال و روز خوشی ندارند.
سقاخانه "دردشت" اصفهان در بازار دردشت از نمونه های عالی کاشیکاری اسلامی است که نقوشی از واقعه کربلا و اشعاری در مدح ابوالفضل (ع) دارد.
سقاخانه"مسجد سید " و نیز سقاخانه "سر درب مقبره علامه مجلسی" نیز از نمونه های بدیع وبی نظیر سقاخانه های اصفهان هستند.
یکی از قدیمی ترین این آثار که تنها سنگاب هایش برجا مانده ،سقاخانه "عزیز الله"در میان چهارسوق بازار روبروی ورودی مسجد جامع اصفهان است.
سنگاب های این اثر بدیع اسلامی در دوره شاه سلیمان صفوی توسط فرد خیری به نام عزیزالله نصب شده است، که اکنون سنگاب ها به ضلع شرقی مسجد جامع(شبستان عمر)منتقل شده و بدون محافظت خاصی در زیر آفتاب و باران ،درمعرض نابودی قرار دارد.
متن کتیبه این سنگاب ،به خط نستعلیق برجسته از این قرار است: "نظام داد عزیز این بنای عالی را/ به عهد خسرو اقلیم دین سلیمان شاه (سقی الله ثراه و جعل الجنه مأویه)/ ز بهر خیر تراشید سنگ آب زلال /که بر یزید توان کرد لعن خاطرخواه / رقم زد از پی تاریخ خامه مسعود / سبــــیل باد سقاخانه عزیــــــز الله."
سقاخانه "طوقچی" در جنوب شرقی محله طوقچی وسقاخانه "آقا میرزا روضاتی" در خیابان طالقانی امروزی اصفهان نیز از زیبا ترین سقاخانه ها هستند که اشعارمحتشم کاشانی و کاشیکاری های بی نظیری دارند.
سقاخانه های محله "جوباره" با وجود یهودی نشین بودن این منطقه در گذشته نشان دیگری از عشق سایر ادیان ساکن در اصفهان به اباعبدلله دارد.
سقاخانه "پنجشنبه دین "روبروی سردرب مسجد جورجیر در خیابان حکیم وسقاخانه مسجد حکیم و نیز سقاخانه " مدرسه چها ر باغ "و سقاخانه "مسجد عتیق "نمونه های دیگری از نبوغ اصفهانی ها در ساخت سقاخانه ها است
سقاخانه های حاج آقا شجاع ،درب کوشک ،بید آباد ،حاج محمد جعفروقصر دشت به همراه سقاخانه های ؛گرگ یراق ،حاج علی، آقا نوروسقاخانه ترک ها در کنار سقاخانه ؛تاج الدین و نیز مسجد ذکرالله ،وسقاخانه مسجد لنبان ،از دیگر سقاخانه های مهم وقدیمی شهر اصفهان هستند.
بازدید ازسقاخانه دردشت
به گزارش خبرنگار مهر ، سقاخانه در دشت ، در نزدیک قصر قدیمی دردشت از سمت خیابان عبدالرزاق قرار دارد و تنها سقاخانه آینه کاری در اصفهان است.
دولچکی سر در سقاخانه مزبور از نقوش اسلیمی و گل و بته روی کاشی با دو لوح (یا قمر بنی هاشم) است و در محل پیوند دولچکی، لوحه (الله) جا گرفته است.
حفاظ چوبی سقاخانه از گونه گره چینی چهارگوش جعفری است و بر بالای آن، نشان پنجه خودنمایی می کنند.
درون سقاخانه، دیوار رو برو از نیمه به بالا، با هنر آینه کاری زینت شده است و دو چراغ مهتابی که بر سقف نورافشانی می کند ، چند چراغ لوستر نیز از سقف آویزان است و چند گل پلاستیکی در گلدانی کنار دیوار است.
.................................
گزارش :مهدی رفائی
نظر شما