شکوه مساجد چند طبقه و چند محرابی ایران/ دو هزار سال تمدن میراثی در دل کویر اردستان

به گزارش خبرنگار مهر، در شمال شرقی اصفهان ودر دل کویر خیال انگیز مرکزی ایران شهرستانی واقع شده که در غرب با نطنز و آران وبیدگل و کاشان و از شرق با نائین و از جنوب با اصفهان و از شمال با استان سمنان همجوار است، اردستان که با قدمتی طولانی از زمان اردشیر ساسانی بنا گذاشته شده و دارای آب و هوای گرم وخشک است در سال 1328 ش دارای فرمانداری شده  که دهستانهای علیا وسفلی وبرازوند وکچو و نیز همبرات وگرمسیر و ریگستان را شامل می شود.

دو سوم از مساحت این شهرستان تاریخی را کویر پوشانده اما در ادامه سلسله جبال زاگرس در مرکز کشور، روستاهای جنوب و جنوب شرقی این شهرستان دارای آب وهوایی کوهستانی هستند که باعث وجود تنوع مناسب آب و هوا در این منطقه گردیده است.

این شهرستان علاوه بر دهستانهای ذکر شده دارای دو منطقه شهری مرکزی و زواره وسه نقطه شهری زواره، مهاباد و اردستان می باشد و جاده ترانزیت کالای تهران – بندر عباس و راه آهن مرکزی ایران از این شهرستان عبور می کند.

دو هزار سال تمدن میراثی در دل کویر اردستان

وجود آثار تاریخی فراوان و قناتهای باستانی در این منطقه از جمله 16 رشته قنات ساسانی منحصر بفرد و نیز قنات ارونه مربوط به زمان اشکانیان که دارای دو طبقه آبرسانی بوده و 2 هزار سال قدمت دارد در کنار قناتهای پامیله و خسرو شاه و فیض آباد و باب الرحی که ارزش تاریخی باستانی داشته و این منطقه در دل کویر را مشروب و سر زنده نگه داشته خود گواهی محکم بر گذشته پر شوری از تاریخ و تمدن غنی در این منطقه است.

آب و هوای مختلف و شکارگاهها و جاذبه های طبیعی همراه با صنایع دیر پای و مردم فرهیخته شهر و دیاری نمونه فراهم ساخته که گردش در آن برای هر مسافری پر خاطره وجالب  وسرشار از تنوع وجاذبه است.

 شهرستان اردستان در مسیر راه کاشان – نائین باچهارده هزار و 260 کیلومتر مربع مساحت علاوه بر اینکه محور مواصلاتی 5استان اصفهان و یزد و کرمان وهرمزگان و سیستان است از بزرگترین شهرستانهای اصفهان به شمار می رود که قطب مهمی در گردشگری این استان زرخیز است.

 رهاورد سفر به این دیار کویری و خونگرم و سوغات اردستان قالی های نفیس ،گلیم ،شال بافی ،کلاه و گیوه و چادر ،خیمه و دستکش و سفالگری و سنگ تراشی است همچنین در شهر هنر خیز زواره مصنوعات فلزی نظیر منقل و نعل و بیل و قفل و خراطی و پتو بافی و عبا بافی وکرباس بافی رواج دارد.

نژاد سادات در این منطقه فراوان و مشهور هستند به طوری که سادات طباطبائی وحسینی اصفهان از این منطقه خاستگاه دارند،همچنین از نظر خاستگاه نژادی، سه نژاد،عرب و فارس وسادات مردمان این منطقه را تشکیل می دهد.

اردستان شکوه مساجد چند طبقه و چند محرابی

در شهر اردستان مسجد جامع این شهر که دربرگیرنده 4 دوره تاریخی آل بویه و سلجوقی و ساسانی و صفوی است در سال 553 به دستورابو طاهر و به دست استاد محمود اصفهانی بنا شده که اولین مسجد دو طبقه تاریخ اسلام و دومین مسجد 4 ایوانی در عصر سلجوقی است و دارای بافتی پیچیده و مسکونی با آب انبار وکاروانسرا و بازارچه ومیدان و حسینیه و مدرسه دینی در کنار خود است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مقبره امیر اویس یا سنگ سفید از سرداران صفوی که دارای سنگ قبر عمودی  و افقی است ،به همراه مسجد امام مجتبی (ع) از قرن پنجم که تنها مناره ای از آن باقی مانده و مسجد خسرو از دوران صفوی که دارای سه طبقه است  ،همچنین مسجد دربند که برخرابه هایی آتشکده ای به همین نام درکنار راه قدیمی اردستان  به زواره ساخته شده و دارای گنبد خانه وشبستان  می شود از بناهای مهم تاریخی شهر اردستان محسوب می شوند.

خانه صدر یا نقاشی که یک حوض خانه قجری با گچبری و نقاشی های زیباست ومسجد ملا یعقوب از عصر قاجار که دارای سه بخش تابستانی و شبستان و مهتابی است ومقبره عرفا و امامزادگان اسماعیل و ابراهیم و موسی ومحسن و قاسم (ع) و عرفایی همچون پیر اسحاق و پیر جمالی و پیر مرتضی و سلیمان و علی و محمود و صابر در این مسجد واقع شده است.

زواره موطن سادات و عرفا

شهر زواره نیز دارای آثار معماری و میراثی مهمی از جمله مسجد جامع از دوران سلجوقی به عنوان اولین مسجد 4 ایوانی است که آجر کاری ها و گچبری و خطوط کوفی منحصر بفردی دارد و در معماری اسلامی اولین مسجد ایرانی به شمار می رود.

مسجد پامنار زواره با مناره 22 متری مزین به خط کوفی که محمد بن ابراهیم بانی آن است و بعد از مناره ساوه دومین مناره کتیبه دار کشور محسوب می شود و دارای 5 محراب سلجوقی است که متاسفانه بخشهایی مربوط به عصرساسانی آن تخریب شده است.

وجود دو حسینیه قدیمی صفویه و قاجاری در پس کوچه های زواره با 400 سال قدمت نشان از عشق این مردمان سختکوش و خدا شناس به واقعه کربلا و ائمه اطهار دارد که با برنامه ریزی دقیق احداث این بناها هنوز بعد از 4 قرن فضای حسینیه ها جوابگوی نیاز مردم است.

مجموعه بازار زواره به عنوان قطب اقتصادی شهر که کاروانسرا ومدرسه علوم دینی وامامزاده یحیی و مسجد کرسی وآب انبار نو و مدرسه لطف علی خان ترشریزی نیز در آن واقع است نیز از اولین بناهای احداثی در زواره قدیم بوده است.

مقبره میر بهاءالدین از سادات طباطبایی که در حمله مغول شهید شده و حصار و یخچال زواره که برج وبارویی از دوران سلجوقی است و دارای 4 دروازه و دژبرای حفظ جان و مال مردم بوده به همراه سردخانه طبیعی برای حفظ مواد غذایی و انبار یخ از دیگر مناطق و مکانهای دیدنی زواره به شمار می رود.

خانه هشت بهشت یا نیری زواره با معماری حیرت انگیز و زیبا در دو طبقه و هشت ایوان داخلی با معماری متفاوت از خانه های زواره که برای عزاداری فاطمیه استفاده می شود نیز یکی از بناهای ثبت ملی زواره است.

قلعه های سنگ بست و حکیم باشی در سه طبقه در بافت قدیمی زواره دارای اسطبل و انبار و قراولخانه و شاه نشین وبرج های دیدبانی و اندرونی و مسکونی از نقاط جالب و چشم اندازهای زیبای زواره است که در کنار دیگر ابنیه این شهر نظیر برجهای کبوتر خانه وآب انبار باغبازان و پامنار و گنبدهای عرفا و... جزء81 ابنیه ای به شمار می رود که به ثبت ملی میراث فرهنگی ایران رسیده است.

مهاباد شهر امامزاده لازم التعظیم و موطن شهید مدرس

در بخش شهری مهاباد خانه ارباب حسین مهابادی که از خانه های یزدی ساز است ومقبره پیر اویس مهابادی از عرفای دوره ایلخانی و تیموری در کنار کاخ چهلستون روستای سرهنگ آباد که ترکیبی از چهلستون اصفهان و باغ عفیف آباد فارس است و شامل کوشک و آسیاب وحمام وبرج و یخچال طبیعی می شود به همراه خانه شهید مدرس در سرابه کچوی اردستان و امامزاده سید کمال الدین حسین روستای شهراب که امامزاده واجب التعظیم است و نیز کاروانسراهای بغم و مهاباد و ظفرقند و موغار دیگر آثار مهاباد را تشکیل می دهد که به ثبت ملی میراث فرهنگی و گردشگری کشور رسیده اند.

مسافران نوروزی در مسیر یزد و کاشان می توانند سری به این شهرستان پر آوازه بزنند که به حق از نظر تنوع میراثی و قدمت آثار از شهرستانهای برجسته کشور است همچنین بازدید از بافت های روستایی حمام چاه ریسه و کاخ امیر آباد و برج محمد آباد و آبشار دام دام وکارخانه سنگ تراشی لاسیب در این منطقه خالی از لطف نیست.

...............................

گزارش : مهدی رفائی