روایت حضرت علی(ع) درباره قضاوت عجولانه/ مؤمن جز برپایه علم سخن نمی گوید

 دکتر محمد فنایی اشکوری در مورد اینکه درچه بستر اجتماعی قضاوت عجولانه شکل می گیرد و نهادینه می شود؟ به خبرنگار مهر گفت: داوری یا برپایه عقل صورت می گیرد، یا برپایه جهل. داوری برپایه عقل نتیجه روند تعقل و خردورزی است، بنابراین نمی تواند عجولانه باشد؛ بلکه نیازمند مطالعه، تحقیق و تفکر است. اما داوری برپایه جهل بر مقدماتی مثل تفکر، مطالعه و تحقیق مبتنی نیست، از این رو عجولانه است. بسیاری از داوری ها برپایه احساس مثبت یا منفی است، که آن هم ریشه در جهل دارد نه عقل. داوری احساسی منفعلانه و بدون تمهیدات و در نتیجه شتابزده است.

استاد گروه فلسفه مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) در مورد اینکه در جامعه ما به لحاظ فردی این ویژگی تا چه میزان در میان افراد وجود دارد و چگونه می توان آن را اصلاح کرد؟ هم تصریح کرد: از میزان آن خبر ندارم، چون در این زمینه مطالعه میدانی و آماری نکرده ام. اما داوری و حکم برپایه شایعات، سوء ظن، خیال و پندار و تقلید و تأثر از رسانه های دروغ پرداز کم نیست و این امر متاسفانه در بین تحصیل کردگان و اصحاب سخن و قلم هم دیده می شود. راهی جز تعلیم و تربیت خرد محور که کار دشوار و دیربازدهی است سراغ ندارم.

این محقق و پژوهشگر حوزه فلسفه اسلامی در مورد اینکه در دین اسلام چه رهنمودهایی برای پرهیز از این خصلت بیان شده است؟ هم اظهارداشت: دعوت مکرر و مؤکد قرآن کریم به تفکر و تعقل و تدبر و محکوم کردن سوء ظن و تقلید و تعصب و دنباله روی بدون خردورزی بهترین رهنمود برای اجتناب از شتابزدگی در داوری است.  قرآن می گوید اگر از  فاسقی (مثل بی بی سی، و سی ان ان و فاکس نیوز) خبری شنیدید بدون تحقیق آن را قبول نکنید. درباره قضاوت های شتابزده غیر مبتنی بر تعقل با لحن خاصی می فرماید: مالکم کیف تحکمون!  خردمند و مؤمن جز برپایه علم سخن نمی گوید. امیر المؤمنین در اینجا می گوید: أقولا بغیر علم؟ آیا بدون علم یقینی لب به سخن می گشایند!