آزادي معنوي انسان در قرآن و حديث/ حریت جامع خصلت های خوب

به گزارش خبرگزاری مهر، یک سوال اساسی در تاریخ بشر این بوده که آزادي چيست و چرا بشر احتياج به آزادي دارد. البته شاید پاسخ به اين سوال چندان سخت نباشد. آزادي يعني اينكه انسان از قيد و بندهايي كه جلو رشد و تكامل و فعاليتهاي او به سوي كمال را مي گيرد رها باشد.

به جز جمادات كه احتياجي به آزادي ندارند. جانداران اعم ازگياه و حيوان و انسان احتياجي به آزادي و فضاي باز دارد و اينكه مانعي براي رشد و فعاليتش نباشد.جماد چون رشد و تكامل ندارد احتياجي به آزادي ندارد و نبات و حيوان و انسان چه از جنبه فردي و چه از جنبه اجتماعي چون يك موجود متكامل و بالنده و مترقي و رو به سوي كمال است احتياج دارد كه در مقابلش مانعها و سدهايي وجود نداشته باشد تا بتواند راه خودش را طي كند، با يك تفاوت ميان انسان و ميان گياه و حيوان. گياه و حيوان احتياج به آزادي دارند يعني نبايد مانعي در خارج وجود داشته باشد و عدم المانع كافي است. يك گل در يك گلدان و يا در يك باغچه بايد مانعي در كنارش و درهر جا نباشد براي اينكه او رشد كند، ريشه بدواند و شاخ و برگ پيدا كند.حيوان هم چنين است ولي انسان به آن جهت كه موجودي مستقل و مختار و آزاد است و موجودي است كه سرنوشتش به خودش واگذار شده است: انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفورا؛ ما به حقيقت راه را به انسان نموديم حال خواهد هدايت پذيرد و شكر نعمت گويد و خواهد آن نعمت را كفران كند.(سوره انسان آيه 3)

آنچه كه خلقت و طبيعت، رايگان در اختيارگياه و حيوان مي گذارد انسان خود بايد آن را كسب كند و به وجود بياورد. انسان خودش بايد آزادي خواه باشد اما آزادي خواهي در گياه و حيوان معني ندارد. آزادي خواهي انسان به اين معناست. بايد اولا در انسان يك روحي از عصيان و تمرد و پرخاشگري باشد تا با موانع بجنگد و مبارزه كند آيا همين كافي است؟ نه، اگر روح انسان تنها پرخاشگر و جنگنده و عاصي و متمرد باشد و غير از اين چيز ديگر نباشد او يك موجود هرج و مرج طلب خواهد بود. يك چيز ديگر هم بايد به او ضميمه بشود؛ تسليم، انقياد و انضباط، كه ضد عصيان و تمرد و پرخاشگري است. يعني انسان در آن واحد، هم بايد موجودي باشد پرخاشگر و عاصی و در همان حال بايد موجودي باشد مسلم و مسلم و منقاد و اهل انضباط.

آیه 22 سوره جاثیه می فرماید:"افرايت من اتخذ الهه هويه؛ آيا ديدي آن كسي كه هواي نفس خودش را معبود خود گرفت"، يعني بنده هواي نفس شد؟ انسان بنده نفس باشد يعني چه؟ چون هواي نفس من مال خودش است، ديگر بنده كسي نيست.پاسخ اين است اشتباه است كه خودمان را فقط نفس و هواهاي نفساني مي دانيم. نمي دانيم كه من حقيقي وواقعي ما اسير اين هوي نفس ماست.

روزي پيغمبراكرم به ميان اصحاب صفه آمد. با يكي از اينها صحبت مي كرد، او عرض كرد؛يا رسول الله قد عزفت نفسي عن الدنيا فاستوي عندي ذهبها و حجرها.يا رسول الله!اصلا روح من از دنيا آزاد شده او تعبير ديگري به كار برد،گفت روح من بي رغبت شده به طوري كه الان سنگ و طلاي دنيا براي من مساوي است. پيغمبربه او فرمود "اذا صرت حرا؛ پس حالا تو يك آزاد مردي.

حضرت علي(ع) مي فرمايد؛ اين دنيا بازارخريد و فروش است انسان وقتي در اين بازار مي آيد يكي خودش را مي فروشد و مي رود و يكي خودش را مي خرد و آزاد مي كند.

امام صادق(ع) می فرماید؛ پنج خصلت است كه اگر در انسان اين خصلت ها و لااقل يكي از اينها وجود نداشته باشد اين انسان اصلا قابل معاشرت و قابل اينكه با او بنشيني و از وجودش بهره بگيري نيست. اول وفا، انسان بي وفا انسان نيست در انسانيتش نقصان است. دوم تدبير، مدبر بودن و انديشه داشتن، حساب كردن در كارها. تدبير از نظر اسلام عجيب است.پيغمبراكرم فرمود؛من بر امت خودم از اينكه روزي از نظر اقتصادي در فقر گرفتار باشند بيمناك نيستم اما از اين بيمناكم كه روزي من فقر تدبيري پيدا كنند،فكر و نقشه نداشته باشند،نتوانند آينده را ببينند و بفهمند و براي خودشان نقشه بكشند. سوم حيا، امان از آن مردمي كه پرده حيا را دريدند! امان از آن وقتي كه نوجوانان و جوانان از احدي حيا نكنند نه از بزرگتر نه از پدر و مادر و امان از آن روزي كه حيا از بين برود و كهنه تلقي بشود. چهارم حسن خلق، خوشخويي،مومن خوشخوست و عبوس و ترشرو نيست. مومن بد معاشرت نيست. فرمود پنجم خصلتي است كه جامع همه اين خصلت هاست، آزاد منشي،حريت ضمير.