نقدهای صریح استادان به جامعه شناسی ایرانی

به گزارش خبرنگار مهر، اولین همایش تخصصی «جامعه شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» به همت جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، با همکاری انجمن جامعه شناسی ایران، انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و برخی از نهادها و انجمنهای علوم اجتماعی، دوشنبه 10 آذرماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

این همایش به ارائه نقدهای وارد شده به آثار دکتر تقی آزاد ارمکی اختصاص داشت که پیش از این طی ۱۵ نشست تخصصی انجام شده بود. به گفته استادان حاضر و برگزار کنندگان، این همایش از نظر طرح انتقادهای صریح و بی پرده در فضای دوستی و تعامل کم نظیر بود.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سخنرانی افتتاحیه از منش انتقادپذیری و نقادی آزاد ارمکی تقدیر کرد و گفت: وی تنها یک مدرس دانشگاه نیست بلکه کنشگری فعال در حوزه عمومی و فعال مدنی است و با رسانه ها نیز تعامل دارد. دکتر سیدضیاء هاشمی ادامه داد: وی مرد دوران عافیت نیست و در دوره های مختلف سیاسی ایفای نقش می کند.

این مدرس جامعه شناسی دانشگاه افزود: مطالعات آزاد ارمکی بر سه پایه دین، دولت و خانواده استوار است که برای جامعه ایرانی دستاوردی مهم است. وی در پایان سخنان خود از تعاملات بین المللی وی با مجامع علمی جهان برای شناساندن جامعه شناسی ایرانی تشکر کرد.

آیا تقدیر ایرانیان نفرین شدگی است؟

پس از استقرار هیئت رییسه اول، دکتر مقصود فراستخواه به موضوع بازاندیشی در مدرنیته ایرانی پرداخت و گفت: بخش مهمی از مباحث جامعه ایران در کتابهای جامعه شناسی ایران حداقل در سطح دلالت ها چنان است که گویی وجدان نگون بخت ایرانی را با حس نفرین شدگی بازتاب می دهد. به طوری که گویی تقدیر ما همین است. گریز ما از آنها مانند گریز از سایه خویش است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: دعاوی شرق شناسی هم بر این موضوع دامن می زند. مانند ایرانی جماعت، شرقی جماعت که برساخته یک سوژه مسلط در شرقشناسی است. درحالی که اگر در سیاق معرفتی جامعه، خصیصه رویدادی هم جستجو می شود و نامنتظر هم سراغ می گیرد. جامعه ایران تمایل به رها شدن از گذشته هم دارد. در آن صورت پدیده های اقتضایی دیده می شود و پدیده های کارآمد برای توصیف ایران به وجود می آورد و پدیده هایی چون پاشایی و انتخابات ۹۲ تبیین می شوند.

سپس دکتر محمدامین قانعی راد نیز به تحلیل بومی شدن جامعه شناسی ایرانی اشاره کرد و گفت: نمونه هایی از کار آثار جامعه شناسان بزرگ جهان داریم با محتوای جامعه شناسی آلمانی، جامعه شناسی فرانسوی، جامعه شناسی امریکایی و نمونه هایی از این دست. این مدرس دانشگاه افزود: مطرح شدن ایده جامعه شناسی ایرانی محصول بلوغ نسبی اجتماع علمی جامعه شناسی است و در گذر از تاریخ ۸۰ ساله مطرح شده است.

کم گوی و گزیده گوی چون دُرّ

پس از سخنرانی های بخش اول، اعضای هیئت رییسه شامل غلامعباس توسلی، باقر ساروخانی و اصغر عسگری خانقاه به جمع بندی دیدگاه های ارائه شده پرداختند. دکتر غلامعباس توسلی با ذکر خاطراتی از دوران دانشجویی آزاد ارمکی و پختگی آثار وی با گذشت زمان با صراحتی همیشگی و خطاب به وی گفت: به جای اینکه ۱۰ تا کتاب بنویسی ۲تا بنویس ولی در آثارت بیشتر تأمل کن! این سخن حاضران را به شگفتی و تقی آزاد ارمکی را به تشکر واداشت.

میان برنامه به پخش ویدیویی اختصاص داشت که هدف برگزارکنندگان به تفصیل تشریح شده بود و بخشی از زندگی روزانه تقی آزاد ارمکی به تصویر کشیده شده بود.

جامعه شناسی ایرانی یا مسافرکشی علم!

دکتر محمد فاضلی سخنران اول بخش دوم به اهمیت تبیین جامعه شناسی در جامعه ایرانی اشاره کرد و گفت: آزاد ارمکی طرحی دارد درباره اینکه جامعه شناس در جامعه چه باید بکند و خودش هم آن طرح را رعایت می کند. به عقیده آزاد جامعه شناسی با حیات اجتماعی ارتباط ندارد و کتب تالیف شده کلی و عمومی هستند. این جامعه شناس ادامه داد: برای جامعه شناسی ایران نمی توان مقولات مهمی چون دین و باورها را نادیده گرفت.

در ادامه دکتر غلامرضا غفاری به تغییرات اجتماعی ایران معاصر اشاره کرد و گفت: در جامعه شناسی توسعه از نظر آزاد ارمکی کردار دولت ها و توسعه فنی مورد توجه است. اما با مشکلات بحث توسعه وی وارد بحث توسعه فرهنگی می شود و تاریخ اجتماعی را مورد توجه قرار داده و برای مطالعه تاریخ اجتماعی نیز خانواده، دولت و دین را مدنظر قرار داده است و از این راه به جامعه شناسی نسلی می رسد. این استاد دانشگاه ادامه داد برای شناخت تغییرات اجتماعی و فرهنگی باید از مکانیسم های مناسب استفاده شود.

دکتر هادی خانیکی نیز به مفهوم ارتباط پاتوق و گفتگو در مفهوم مدرنیته پرداخته و گفت: ما به مسافرکشان علم بدل شده ایم. اما جایی برای گفتگو نداریم. ارتباط ما با نهادهای رسمی از طریق اجرای پروژه های تحقیقاتی سفارشی است که تاثیرگذاری کافی ندارد. درحالی که ایران نیاز به تقویت نگاه مدنی به پاتوق دارد.

رئیس انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات و مدرس دانشگاه افزود: جامعه شناسان ایرانی در مجامع و انجمن ها موفق عمل نکردند و از ورود به رسانه نیز پرهیز دارند. زیرا به آنها برچسب سیاسی بودن یا غیرعلمی بودن میخورد.

در ادامه دکتر محمود شارع پور عضو هیئت رییسه بخش دوم، آزاد ارمکی را به عنوان پلی میان جامعه شناسی مرکز و پیرامون تلقی کرد و گفت وی همیشه در سفر است و برقراری ارتباط با سایر دپارتمانهاست. از این نظر وی برای جامعه علمی یک سرمایه است.

دکتر علی محمد حاضری نیز در سخنانی با تقسیم بندی روند فکری  به آزاد اول و آزاد دوم گفت: درباره اینکه نقش جامعه شناسان ایران در ایجاد هویت منسجم جامعه شناسی ایرانی در کجاست، باید بحث کرد. چرا که انسجام اجتماعی باید در جمع جامعه شناسان بیشتر ظاهر باشد.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: آزاد ارمکی از این زاویه نیز باید مورد نقد قرار بگیرد. چرا که فعالیت های وی از شیطنت های تعارض آفرین در مجموعه جامعه شناسی تا اهتمام امروزش برای انسجام جامعه شناسی در حرکت بوده است.

تقی جان متشکریم!

در ادامه همایش دکتر عارف وکیلی پیام صوتی رونالد اینگلهارت، جورج ریتزر و ریاض حسن را ترجمه و قرائت کرد. در پیام اینگلهارت آمده بود: آزاد ارمکی جامعه شناسی ایران را به مجامع جامعه شناسی دنیا معرفی کرد.

در بخش دیگری نیز آمده است: او نشان داده است که باورهای قوی اسلامی می توانند حامی ارزشهای دموکراتیک باشند. همچنین در پایان پیام اینگلهارت آمده است: تقی، بابت بینش و انگیزش فکری که به ما دادی از تو سپاسگزارم.

از آکادمی تا عمله جات طرب!

دکتر حمید پارسانیا نیز در صحبت های خود گفت: آزاد ارمکی مطالعات خود را به صورت پروژه دنبال کرده است. از مفاهیم نظری تا حوزه های مختلف جامعه شناسی و مدرنیته مجموعه کاملی را شکل داده اند. وی با نقد جامعه شناسی، در تکوین جامعه شناسی امروز ایران نقش مهمی داشته اند.

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: سوالهای آزاد در کتابهایش مسیر تفکر را روشن میکند اما هنوز محیط علوم اجتماعی توان برقراری ارتباط با مفهوم علم در معنای تاریخی و فرهنگی را از دست داده است.

سیاست زدگی، اخلاق وآینده پژوهشی ، چالش های جامعه شناسی ایران

در ادامه سیدرضا صالحی امیری در سخنانی گفت: در جامعه ما اختلال ارتباطي ميان جامعه شناسان ، جامعه و دولت وجود دارد و بر اين باورم كه جامعه شناسان در مواجه با تحولات و پدیده های اجتماعی تاخیر دارند.

وی يا بيان اين مطلب كه جامعه شناسي بايد پلي براي فرداي بهتر ايران باشد گفت: يكي از نكاتي كه در جامعه شناسي در ايران به آن كم توجه شده آينده پژوهي است و براي فرداي بهتر بايد در جامعه شناسي متوجه آينده پژوهي باشيم. 

رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي با اشاره به اختلال ارتباطي حوزه جامعه شناسي با سياستگذاري گفت: مديريت اجتماعي در جامعه ما ضعيف است و اين مساله جدي است. جامعه شناسي بايد در سياست گذاري جامعه نقش مهمي ايفاء كند. جامعه شناسي حوزه اي سياست زده است و متاسفانه در كشور ما سياست مرزهايش را با جامعه شناسي مشخص نكرده است. و اين موضوع جاي تحليل دارد. 

وی در ادامه با اشاره به كمرنگي مباحث فرهنگي در جامعه شناسي گفت: دكتر آزاد ارمكي سهم بسزايي در مباحث جامعه شناسي فرهنگي دارند و اميدوارم كه فعاليت او همچنان تداوم داشته باشد. 
وی در ادامه چالش اساسي جامعه ايران را فاصله گرفتن از اخلاق مداري عنوان كرد و گفت: جامعه شناسي بايد راهكارهايي پيش گيرد كه فضليت و اخلاق را درجامعه ما بازتوليد كند و من فكرمي كنم كه دكتر آزاد نقشي جدي درعرصه معرفت گرايي، اخلاق گرايي و اعتدال گرايي در جامعه ايران داشته است.  

دغدغه های نسل آزاد

سخنران بعدی منوچهر محمدی کارگردان و هم دوره دکتر آزادارمکی با بیان دغدغه های نسل آزاد گفت: برخی از ما مانند آزاد به سمت آکادمی حرکت کردند و برخی مدیریت را برگزیدند و برخی مانند من عمله جات طرب در صدا و سیما شدند‍!

 دکتر احمد شریفی زاده، مهمترین اقدام دبیرخانه نشستها را ایجاد خانه نقدی دانست که آثار جامعه شناسی در ایران می تواند مورد نقد و نظر جامعه شناسان قرار گیرد.

رئیس جهاد دانشگاهی واحد تهران به دغدغه های انقلابی و کنشگری هم نسلان خود مانند آزاد و منوچهر محمدی اشاره کرد و آنها را نسلی با نگرشی عجیب دانست.

آزادارمکی و چرایی نقد آثار  و تاملات جامعه شناسی ایرانی

سخنران پایانی دکتر تقی آزاد ارمکی بود.  این استاد مولف جامعه شناس در سخنانی  به اهمیت نقد در علوم اجتماعی  پرداخت و دلایل حضور خود را به عنوان اولین کسی که مورد نقادی قرار گرفته، توضیح داد.

وی از آموخته هایی از نقدهای انجام شده مبنی بر تاملاتش، تجربیاتش و موضوعات و مسائلی که خود در جامعه ایرانی مورد توجه قرار داده بود، سخن گفت؛ موضوعاتی از قبیل جامعه ایرانی، مدرنیته ایرانی، پاتوق، خانواده ایرانی، نسل ها و ... .

دکتر آزادارمکی در ادامه خاطرنشان کرد: این جلسات نقد توجه او را به مسائل جدیدی در جامعه ایرانی جلب کرده است که در آینده به آنها خواهد پرداخت.

پایان مراسم با اهدای تابلو فرشی منقش به چهره دکتر آزاد ارمکی برخی دانشگاهها و انجمن های علمی به وی همراه بود و گرفتن عکس های یادگاری ساعتی پس از همایش ادامه داشت.

این همایش که با استقبال گسترده ای مواجه شد،  فرصت مغتنمی را برای گردهمایی اصحاب علوم اجتماعی از نسل های مختلف  فراهم کرد

در این مراسم دو کتاب جامعه ایرانی – گفتگوهای انتقادی پیرامون آثار تقی آزاد ارمکی  و مختصات جامعه شناسی ایرانی، منتشره توسط دبیرخانه سلسله نشست های جامعه شناسان و جامعه ایرانی رونمایی شد. 

حاشیه یا متن؟

اما این همایش همچون بسیاری از همایش های دیگر علوم اجتماعی حاشیه های جالبی داشت. در لابی تالار ابن خلدون حلقه های چند نفره زیادی میان دوستان و شاگردان و استادان قدیمی برپا بود. جمعیتی مشابه آنچه در سالن همایش حضور داشت، خارج از سالن به گپ و گفتهای جامعه شناسانه مشغول بود. به نظر می رسید متن در لابی جریان دارد و حاشیه در سالن همایش.