خبرگزاری مهر، گروه استانها- محمد میرزایی ناطق/ ونوس بهنود: استان اردبیل هر چند طی سالهای اخیر توانسته است در کسب جایگاهی برای گردشگری خود نقش ایفا کند، به اعتقاد کارشناسان تجربه‌های متعدد سفر گردشگران به دلیل اینکه متناسب با انتظارات نبوده، نشان می‌دهد هنوز نیازمندی‌های عمده‌ای در خصوص برنامه‌ریزی گردشگری استان وجود دارد.
بی‌استفاده ماندن ظرفیت‌های متعدد گردشگری به ویژه در شهرستان‌ها، شهرها و روستاها، معرفی نشدن صنایع‌دستی در بازار جهانی و ناتوانی در کسب جایگاه مطلوب در مقایسه با سایر استانها و وضعیت نامساعد بسیاری از مواریث تاریخی و باستانی همواره محل سؤال از مدیران میراث فرهنگی استان بوده است.
برخی از مدیران با مقاومت در مقابل سؤالات هرگونه نقد و مشکلاتی که به عینه مشاهده می‌شود را وانهاده‌اند و برخی تاحدودی پذیرای مشکلات بوده و نظرات مخالف و موافق را شنیده‌اند.
در عین حال برخی مدیران میراث فرهنگی استان نیز از نظرات مخالف به عنوان زمینه اصلاح برنامه‌ها استفاده کرده و بارها از رسانه‌ها بررسی چالش گونه وضعیت گردشگری را خواسته‌اند.
کریم حاجی‌زاده مدیرکل فعلی میراث فرهنگی استان اردبیل که در دوره اصلاحات حضور چند سالهای در اداره میراث فرهنگی استان داشته و مدتی محل خدمت خود را به دانشگاه انتقال داده است، بعد از بازگشت مجدد برنامه‌های چند سال قبل خود را با جدیت دنبال می‌کند. برنامه‌هایی که گریزگاه رکود گردشگری و میراث فرهنگی استان می‌داند و معتقد است در سالهای اخیر مورد غفلت بوده و حتی فرصت طرح آن نیز وجود نداشت.
خبرگزاری مهر با هدف بررسی و ارزیابی برنامه‌های این مدیر دانشگاهی با حاجی‌زاده گفتگو کرده است. گفتگوی مهر در دو بخش حفاظت از آثار میراثی و تاریخی و گردشگری می‌تواند در حافظه تاریخی این شهر ثبت شده و حتی در دوره مدیریت مدیران بعدی نیز مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه نگاه علمی به حفاظت از میراث فرهنگی و توسعه گردشگری حاجی‌زاده و همراهان کاری وی را بر آن داشته ایده‌هایی را برای اولین بار در استان طرح کرده و حتی با وجود برخی مقاومت‌ها به اجرا درآورند.
*زمانی تصور می‌شد ثبت جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین موجب تحول اساسی در مرمت و بهسازی آن خواهد شد. چرا چنین انتظاری محقق نشد؟
توسعه کالبدی بدون تردید نیازمند اعتبارات است. متأسفانه در سطح کشور ۱۹ اثر ثبت جهانی داریم که همگی وضعیت مشابهی دارند و سازمان میراث فرهنگی نیز به دلیل محدودیت منابع خود به سمت گردشگری و صنایع‌دستی که در واقع بیشتر با مدد بخش خصوصی است متمایل شده است.
اینکه مردم اردبیل از رشد پروژه‌های مرمت و بهسازی بقعه ناراضی هستند به حق و به جا است و بنده در ابتدا به عنوان یک شهروند و بعد به عنوان یک مدیر نقدها را می‌پذیرم و از وضعیت نابه سامانی آن گله‌مندم.
متأسفانه یونسکو اعتباری برای مواریث ثبت جهانی قائل نیست و فقط کمک فنی دارد. یونسکو این سؤال را می‌پرسد که این اثر برای ما که کشور و استان میزبان هستیم، چقدر ارزش داشته و چقدر برای حفظ آن تلاش کردیم؟ پاسخ این سؤال هر چه باشد یونسکو حمایت خود را به همان میزان حمایت مالک تعیین می‌کند. حتی نگاه سازمان میراث فرهنگی نیز به همین شکل است و می‌پرسد استان چقدر برای این اثر ارزش قائل بوده است تا ما هم به همان میزان اعتبار بدهیم.
*به عقیده شما آیا با وجود ثبت جهانی این اثر گردشگری استان با رونق همراه شد یا وجود یک اثر ثبت جهانی در آمار مهمانان ما تأثیری نداشته است؟
اینکه اثری ثبت جهانی شود در کشور و استان میزبان تأثیرگذار است. اما مسئله این است که گردشگران افرادی کاملاً فرهنگی و برخوردار از سطح رفاه بالا هستند. گردشگری که برای دیدن بقعه به اردبیل سفر می‌کند به هتل و خط هوایی مناسب نیاز دارد. خود بنده برای سفر به تهران هر هفته از پروازهای تبریز استفاده می‌کنم؛ چراکه پروازهای اردبیل قابل‌اطمینان نیست.
اما در عین حال باید توجه داست مسافران اروپای غربی استان رو به افزایش هستند و دلیل اصلی نیز همین بقعه است. جالب آنکه بعد از بقعه حتی آب‌های گرم معدنی چندان مورد استقبال نیست و بیشتر سنت‌های عشایری مورد توجه گردشگر خارجی قرار می‌گیرد.
ما اگر به دنبال توسعه گردشگری و رشد بازدید آثاری مانند بقعه شیخ صفی‌الدین هستیم نیاز داریم که هتل‌های مناسب، جاده‌های ایمن، رستوران بهداشتی و بازار با قیمت مناسب داشته باشیم. راننده تاکسی که از گردشگر کرایه بیشتر می‌گیرد مانع از سفر مجدد وی خواهد بود. رستورانی که بهداشتی نیست و یا فروشنده‌ای که صنایع‌دستی را گران‌تر می‌فروشد مانع از سفر مجدد وی خواهد شد. گردشگر نیازمند اعتماد و اطمینان و ارزش‌گذاری است.
*در سال جاری برنامه اصلی میراث فرهنگی استان برای تنها اثر ثبت جهانی را بیان کنید؟
امسال اجرای دروازه اصلی بقعه را در نظر داریم. این دروازه در سال ۱۳۲۱ تخریب شد و در نظر داریم بازسازی آن را امسال به اتمام برسانیم. متأسفانه در تمامی پروژه‌های حفاظت از آثار تاریخی مشکل کمبود اعتبار احساس می‌شود.
هر چند اعتبار مصوب می‌شود اما تخصیص به مراتب پایین است. ما بر اساس اعتبار مصوب پروژه تعریف می‌کنیم و وقتی محقق نمی‌شود بدهکار می‌مانیم. به دلیل اینکه میراث فرهنگی نهاد دولتی است در حوزه میراثی تمامی پروژه‌ها منوط به تأمین اعتبار است و با تخصیص کمتر از ۵۰ درصد عملاً بسیاری از پروژه‌ها اجرا نمی‌شود.
سال گذشته قرار بود از محل اعتبارات ۱۸۰ نمایندگان به ما پول بدهند که خزانه‌داری کل کشور اعتبارات ۱۸۰ را تأمین نکرد و در نتیجه سرعت کار در بسیاری از پروژه‌ها پایین آمد.
در عین حال اگر اعتبارات اجازه بدهد سازمان‌دهی کلی حریم بقعه را نیز در سال جاری پیش‌بینی کردیم.
*اهالی مشگین شهر سال‌ها است منتظر ساماندهی بقعه شیخ حیدر هستند. برنامه سال جاری میراث برای این بنا متمرکز بر چه شاخصه‌هایی است؟
اولویت اول ما احداث موزه است. با وجود اینکه دو سال است فرمانداری اعتبار احتصاص داده به دلیل کمبود اعتبارات و تخصیص‌ها پروژه نیمه فعال است.
امسال اجرای فونداسیون و سازه را در نظر گرفتیم و در آینده نزدیک نیز آن را اجرایی می‌کنیم. در ادامه بقیه پروژه با واگذاری بخش‌های تجاری بقعه و درآمدزایی اجرا می‌شود.
در عین حال برای تأمین برق مجموعه ۱۰ میلیارد ریال اعتبار موردنیاز است و با اجرای عملیات ثبت پلاک‌ها امیدواریم پروژه به وضعیت مطلوبی برسد.
از سویی مرمت حمام عدل مشگین شهر برنامه‌ریزی شده است که هر چند مالک آماده فروش است اما اعتبار لازم برای خرید مالکیت نداریم و در صورت تأمین اعتبار این پروژه نیز در مشگین شهر سرعت خواهد گرفت.
*مجموعه پیرازمیان یکی از مواریث باستانی است که کارشناسان معتقدند در حفاظت آن سهل‌انگاری شده است. با توجه به اهمیت این مجموعه راهکار پیشنهادی خود برای حفاظت این مجموعه را تشریح کنید.
پیرازمیان به لحاظ اهمیت باستان‌شناسی جزو سایت‌های شاخص کشور و حتی در مقیاس جهانی جزو آثار نادر است و قابلیت ثبت جهانی دارد.
نمونه آثار آن عمدتاً در منطقه قفقاز و آسیای میانه وجود دارد اما به این وسعت و گستردگی در هیچ منطقه‌ای مشاهده نشده است. این مجموعه در ۴۰۰ هکتار از پارینه‌سنگی تا دوره آغاز تاریخ اثر دارد و هدف کلی ما تبدیل آن به سایت موزه است.
در سایت موزه‌ها اشیا فرهنگی و تاریخی در محل خود دیده می‌شوند و به جای دیگر انتقال نمی‌یابند. متأسفانه این پروژه نیز با کمبود اعتبار مواجه است و در مرحله اول نیازمند ۴۰ میلیارد ریال است.
قبلاً تلاش شده بود سنگ افراشته‌ها با داربست محافظت شود که داربست را باد به کل از جا کنده بود و کنار رودخانه مجاور انداخته بود. مدتی احداث سوله مطرح شد که ما پیشنهاد کردیم قبل از اجرای سوله حفاظت شیمیایی اجرایی شود.
سنگ افراشته‌هایی که قرن‌ها زیر خاک بوده‌اند و نمک در بافت سنگ نفوذ کرده بعد از مجاورت با هوا در زمستان نمک بلوره شده و سنگ ترک می‌خورد که این موضوع موجب تخریب سنگ افراشته‌ها می‌شود.
کمیته فنی کماکان به احداث سوله تأکید دارد و نیاز است در این خصوص برنامه قطعی شود.
در خصوص سرقت سنگ افراشته‌ها نیز پایگاه محافظت دایر شده است تا از این مواریث حفاظت شود.
*برخی پروژه‌های عمرانی در استان در حال حاضر در مجاورت مواریث باستانی اجرا می‌شود و نگرانی از تخریب آن وجود دارد. از جمله سد خداآفرین که در مجاورت تپه‌های تاریخی دوره اشکانی و آثار هزاره اول قبل از میلاد اجرا می‌شود. مواضع میراث فرهنگی در حفاظت از این آثار به چه شکلی است؟
مطالعات باستان‌شناسی در این پروژه‌ها نجات بخشی است به این معنی که عرصه پروژه ملی آزاد می‌شود و کاوش‌های نجات بخشی اجرایی می‌شود تا آثار نجات پیدا کنند.
مشکل عمده‌ای که در سؤال خود نیز طرح کردید به نبود مطالعات آمایش برمی‌گردد. وقتی آمایش سرزمین داشته باشیم مجری پروژه می‌داند یک طرح را در کجا اجرا کند و چون مطالعات آمایش نداریم دستگاه‌ها بخشی نگر هستند و با بخشی نگری پروژه‌های خود را به اجرا درمی‌آورند.
در حال حاضر در مجاورت چند سد بزرگ از جمله احمد بیگلو و پل سویی مطالعات با تأمین اعتبار از سوی وزارت نیرو انجام می‌شود.
در سدخداآفرین نیز قبلاً دانشگاه تربیت مدرس مطالعه انجام داده و در حال حاضر شبکه آن در حال مطالعه است.
*شما به کمبود اعتبارات در تمامی پروژه‌ها تأکید دارید. آیا بخشی از تأخیر در اجرای برنامه‌ها به ضعف برنامه‌ریزی‌ها مرتبط نیست؟
حوزه میراث فرهنگی به طور کامل تابع اعتبارات است. اگر اعتبار باشد پروژه تعریف می‌شود و اگر پول نباشد نمی‌توانیم تعهد ایجاد کنیم. در دوره اصلاحات اعتبار زیاد بود و در خود اردبیل پروژه‌های متعدد اجرا کردیم اما امروز اغلب پروژه‌ها تعطیل و نیمه تعطیل است.
به‌عنوان‌مثال در کوثر پل پردیسان، در خلخال موزه خلخال و خانه‌های تاریخی اردبیل به دلیل نبود اعتبار پیشرفت ندارند.
به نسبت توان مالی میراث فرهنگی ضعیف‌ترین بخش است و در گردشگری و صنایع‌دستی نیز اگر ظرفیت بخش خصوصی نباشد نمی‌توان عملاً فعال بود.
*به عنوان مدیر میراث فرهنگی استان دومین اولویت سفر گردشگران به استان را جاذبه‌های عشایری عنوان کردید. برای این مقوله چه برنامه‌ای در نظر دارید؟
ببینید در حال حاضر سرمایه‌گذاری برای گردشگری لوکس در اردبیل امکان‌پذیر نیست. اولویت برنامه سال جاری توسعه اکوکمپ‌ها است. آداب و رسوم، البسه، نوع زیست و غذای عشایر برای گردشگر جاذبه دارد. برخی تمایل دارند حتی کوچ با عشایر را تجربه کنند. و این جذابیت در حالی است که ما جامعه بزرگ عشایری داریم و ایل شاهسون سومین ایل بزرگ کشور است.
در شمال و جنوب استان برای توسعه اکوکمپ‌ها قابلیت‌های متعدد وجود دارد و در حال حاضر نیز هفت پروژه اکوکمپ در استان در حال بررسی است که امیدواریم حداقل دو پروژه امسال اجرایی شود. به هر حال اولویت اول گردشگری اردبیل عشایر است.
*جشنواره کوچ عشایر تا چه حد توانست در معرفی اکو کمپ‌ها مؤثر عمل کند؟ آیا موافق اجرای شتابزده آن هستید؟
جشنواره عشایر زمانی موفق خواهد بود که بتواند معرفی رسانه‌ای حرفه‌ای داشته باشد. تا زمانی که کوچ عشایر تقویم از قبل مشخص نداشته باشد نمی‌تواند موفق عمل کند. قرار بود در مقیاس ملی از ایل‌ها دعوت شود که متأسفانه به دلیل اجرای دفعتی آن محقق نشد. در حالی که اگر تقویم و اعتبار مشخص داشت می‌توانستیم تورهای گردشگری را برای بازدید دعوت کنیم و همین موضوع فرصت معرفی هر چه بیشتر اکوکمپ‌ها را فراهم می‌ساخت.
در برنامه‌های امروز حفاظت زیست‌کره اهمیت ویژه دارد که نمونه آن همین عشایر هستند. ما برای جشنواره عشایر نیازمند برنامه زمانی و تأمین اعتبار مشخص هستیم. نه اینکه بعد از اجرا مشخص شود که تأمین کمتر از تعهدات است.
نیروهای میراث فرهنگی از ظرفیت حرفه‌ای اجرای برنامه‌هایی از این دست برخوردارند بطوریکه کمبود اعتبارات را جبران می‌کنند اما لازم است حمایت‌ها افزایش یابد.
*با توجه به کاهش سفر اتباع آذری به عنوان گردشگران اصلی خارجی استان، در حوزه گردشگری خارجی چه برنامه‌ریزی مد نظر شما است؟
عمده گردشگران خارجی ما اتباع آذری هستند و لازم است برای آن ها برنامه‌ریزی شود. اساس برنامه باید برای این گروه باشد و بعد برای کشورهای همجوار برنامه‌ریزی کنیم.
بعد از آذربایجان ترکیه و کردستان عراق نیز مشتریان مناسبی برای گردشگری خارجی ما هستند. از جمله مهم‌ترین پتانسیل‌هایی که گردشگری خارجی ما را فعال خواهد کرد علویان است که ۲۰ میلیون نفر جمعیت دارند و یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های معنوی آن ها شاه اسماعیل صفوی است.
علویان ۱۲ ماه محرم مراسمی دارند که قرار است در مرکز استان اجرای آن برنامه‌ریزی شود. بزرگ‌ترین پتانسیل در گردشگری خارجی استان علویان هستند.
به دلایل تاریخی علویان به ما اتصال دارند و باید این ظرفیت در گردشگری خارجی فعال شود.
در این خصوص از ظرفیت رایزنان فرهنگی نیز استفاده خواهد شد تا بتوانیم زمینه حضور علویان را فراهم سازیم.
نظر شما