حق هر کسی در هر مرتبه و شأنی که باشد باید حفظ شود

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر خطبه های حجت الاسلام رضا رمضانی امام جمعه و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در نماز جمعه این هفته این شهر است؛

ازجمله حقوق اخلاقی که در زندگی توجّه به آن لازم و پراهمیت است، حفظ حقوق پیران و سالخوردگان می باشد. همچنانکه شناخت حق خردسالان برای تربیت و آموزش صحیح، و هدایت و راهنمائی آنها امری ضروریست. لذا در اسلام بر این نکته همواره دقت می شود که حق هر کسی در هر مرتبه و شأنی که باشد باید حفظ شود و اسلام هیچگاه اجازه نمی دهد که حقوق فردی تضییع گردد.

حق سالمندان

امام سجاد(ع) در حق فردی که بزرگتر از دیگران می باشد، فرموده اند: «وَ أَمَّا حَقُ‏ الْکَبِیرِ فَإِنَّ حَقَّهُ تَوْقِیرُ سِنِّهِ وَ إِجْلَالُ إِسْلَامِهِ إِذَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْفَضْلِ فِی الْإِسْلَامِ بِتَقْدِیمِهِ فِیهِ وَ تَرْکُ مُقَابَلَتِهِ عِنْدَ الْخِصَامِ وَ لَا تَسْبِقْهُ إِلَی طَرِیقٍ وَ لَا تَؤُمَّهُ‏ فِی طَرِیقٍ وَ لَا تَسْتَجْهِلْهُ وَ إِنْ جَهِلَ عَلَیْکَ تَحَمَّلْتَ وَ أَکْرَمْتَهُ بِحَقِّ إِسْلَامِهِ مَعَ سِنِّهِ فَإِنَّمَا حَقُّ السِّنِّ بِقَدْرِ الْإِسْلَامِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏؛ و امّا حق بزرگ این است که او را به جهت سنش احترام کنی و اسلامش را بزرگ شماری، در صورتیکه او از اهل فضیلت در اسلام باشد. به اینکه او را مقدم بدانی و از رویارویی در دشمنی با او بپرهیزی، و جلوی او راه نروی و در سیره بر او سبقت نجویی و با او نادانی نکنی، و اگر به تو نادانی کرد تحمل نمایی و او را به خاطر اسلام و سنش اکرام نمائی چون حق بزرگ سن به اندازه اسلام است. (یعنی به اندازه مدت زمان تدیّن او به اسلام است که احترام پیدا می کند) و هیچ قدرتی جز از ناحیه پروردگار وجود ندارد».امام سجاد(ع) در بیان حق کسانی که سالیانی از عمر آنها گذشته است، بر این نکته تأکید می کنند که باید احترام آنها در هر صورت حفظ شود؛ و هیچگاه نباید با آنان با اخلاق تند برخورد نمود. جوانان باید بدانند که پیران دوران جوانی را با توان و قدرت گذرانده و اکنون به دورۀ ناتوانی رسیده اند، لذا باید نگاه انسان نسبت به آنان کریمانه و محترمانه باشد. به همین جهت قرآن کریم دوران زندگی انسان را بسیار دقیق به تصویر می کشد، و اشاره می کند که آدمیان نخست دوران خود را از ضعف و ناتوانی آغاز کردند و پایان آن نیز به ناتوانی جسمی سپری می شود. و در میان این دوران زمانی را گذرانده اند که در حال ترقی و رشد و تکامل و اقتدار جسمی و نشاط جسمی و روحی بوده اند، ولی در نهایت به سستی و فرسودگی رسیدند.

قرآن کریم می فرماید: «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً وَ شَیْبَةً یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ هُوَ الْعَلِیمُ الْقَدِیرُ؛ خدا همان کسی است که شما را آفرید در حالی که ضعیف بودید؛ سپس بعد از ناتوانی، قوّت بخشید و باز بعد از قوّت، ضعف و پیری قرار داد؛ او هرچه بخواهد می‏آفریند و دانا و تواناست». و در آیه دیگری می فرماید: «وَ مَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ فِی الْخَلْقِ أَ فَلا یَعْقِلُون؛ هر کس را طول عمر دهیم، در آفرینش واژگونه‏اش می‏کنیم (و به ناتوانی کودکی باز می‏گردانیم)؛ آیا اندیشه نمی‏کنند؟ و حتی گاهی کار به مرحله ای می رسد که انسان در زمان پیری چه بسا به فراموشی هم برسد، و دانسته های خود را به فراموشی سپرد. «وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ ثُمَّ یَتَوَفَّاکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلی‏ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ؛ خداوند شما را آفرید؛ سپس شما را می‏میراند؛ بعضی از شما به نامطلوب‏ترین سنین بالای عمر می‏رسند، تا بعد از علم و آگاهی، چیزی ندانند (و همه چیز را فراموش کنند)؛ خداوند دانا و تواناست!»

تکریم سالمندان از منظر روایات

متاسفانه در دوران اخیر با مساله کم حوصلگی نسبت به پیران جامعه مواجه هستیم؛ به گونه ای که به آنها بی مهری می شود. فرزندان سالخوردگان را از خود جدا کرده و به خانه سالمندان می برند و به نوعی آنها را از اجتماع دور می کنند، با اینکه امکان حمایت از آنها وجود دارد. با این کار فشارهای روحی آنها افزایش می یابد و باعث مشکلات فراوانی برای آنها می شود. به همین جهت اسلام به احترام گذاردن و اکرام بزرگسالان تأکید می کند؛ از جمله اینکه امام صادق(ع) در این خصوص می­فرمایند: «إِنَّ مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالَ الشَّیْخِ‏ الْکَبِیرِ؛ از بزرگ شمردن خداوند اینست که پیرمرد مسن مورد جلال و تکریم قرار گیرد». که از آثار اکرام و تجلیل پیران این است که خدای متعال در دنیا توفیق زیادی به او می دهد و او را عاقبت به خیر می نماید. و نیز در روایات آمده کسی که به پیران کمک کند از آتش جهنم نجات خواهد یافت. نظیر این بیان نورانی که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرموده است: «مَنْ‏ وَقَّرَ ذَا شَیْبَةٍ فِی الْإِسْلَامِ آمَنَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ؛ کسی که پیرمرد محاسن سپیدی را به جهت کبر سن و ریش سفیدش مورد احترام قرار دهد خداوند متعال او را از هول و ناراهی عذاب جهنم در امان خود قرار می دهد».و مطلب دیگری که از روایات استفاده می شود این است که خداوند نسبت به پیران سخت گیری نمی کند، و البته آنها هم باید تلاش کنند از این فرصت برای آشتی و انس با خداوند بهره گرفته و استفاده نمایند و از گناه پرهیز نمایند.

حق خردسالان

با توجه به آنچه که بیان گردید در اسلام همانطور که برای پیران حقوقی در نظر گرفته شده، برای خردسالان نیز حقوقی مقرر گردیده است. لذا امام سجاد(ع) به دنبال بیان حق پیران فرموده­اند: «وَ أَمَّا حَقُّ الصَّغِیرِ فَرَحْمَتُهُ وَ تَثْقِیفُهُ وَ تَعْلِیمُهُ وَ الْعَفْوُ عَنْهُ وَ السَّتْرُ عَلَیْهِ وَ الرِّفْقُ بِهِ وَ الْمَعُونَةُ لَهُ وَ السَّتْرُ عَلَی جَرَائِرِ حَدَاثَتِهِ فَإِنَّهُ سَبَبٌ لِلتَّوْبَةِ وَ الْمُدَارَاةُ لَهُ وَ تَرْکُ مُمَاحَکَتِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی لِرُشْدِهِ؛ و اما حق خردسال مهروزی به او است و اینکه او را پرورش و آموزش دهی. و گذشت از او پرده پوشی و نرمش با او، و کمک به او و پرده پوشی خطاهای کودکی او؛ زیرا آن سبب توبه است. و نیز باعث مدارا کردن با او و تحریک نکردن او است زیرا که این به رشد او نزدیک تر است».

آنچه حضرت(ع) بر آن تأکید نموده است دلسوزی برای او در امر آموزش، و بخشش او و پوشیدن عیب های او و مدارا کردن با وی و کمک کردن به اوست؛ که خیلی در تربیت او نقش ایفاء می کند. لذا پیامبر اکرم(ص) تأکید می فرماید که: «أَکْرِمُوا أَوْلَادَکُمْ‏ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُم‏؛ فرزندان خویش را مورد احترام قرار دهید و آداب و رفتارشان را نیکو سازید». و امام حسن مجتبی(ع) در بیانی درباره­ی تربیت و تشویق به تحصیل و آموزش و یادگیری خردسالان که از اساسی ترین مسائل است، به فرزندان خود فرموده­اند: «همه شما، کودکان اجتماع امروز هستید و امید می رود که بزرگان اجتماع فردا باشید، دانش بیاموزید و در کسب علم کوشش کنید، و هر کدام که حافظه قوی ندارید و نمی توانید در مجلس درس، مطالب استاد را ضبط کنید آنها را بنویسید. و نوشته ها را در منزل نگاهداری نمائید تا در موقع لزوم مراجعه کنید»؛ «عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ(ع)‏ أَنَّهُ دَعَا بَنِیهِ وَ بَنِی أَخِیهِ فَقَالَ إِنَّکُمْ‏ صِغَارُ قَوْمٍ وَ یُوشِکُ أَنْ تَکُونُوا کِبَارَ قَوْمٍ آخَرِینَ فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ أَنْ یَحْفَظَهُ فَلْیَکْتُبْهُ وَ لْیَضَعْهُ فِی بَیْتِهِ‏».

روش­ تربیت صحیح کودکان

از مهم ترین روش های تربیتی برای خردسالان این است که نسبت به رفتارهای کودکانه ­ی آنها سختگیری نشود، چراکه اثری را بر جای نخواهد گذاشت. بلکه می­بایست علاوه بر روش کودکانه­ی خود آنها، با مهر و عشق ورزیدن به آنان مصالحش، به­ وی آموزش داده شود؛ و به صورت تدریجی تلاش شود تا ظرفیت­ها و استعدادهای او بالا رفته، و مسیر ترقی و تکامل را پیش گیرد. لذا در برخی روایات نسبت به پرورش کودکان سفارش شده که در برخورد با آنها باید کودکانه رفتار کرد. چه اینکه امیرالمومنین(ع) در این خصوص فرموده است: «مَن‏ کانَ‏ لَهُ‏ وَلَدٌ صَبا؛ کسی که کودکی دارد باید (در راه تربیت او) خود را تا سرحد طفولیت و کودکی تنزل دهد». و در بیان پیامبر اکرم(ص) آمده است: «مَنْ کَانَ عِنْدَهُ صَبِیٌ‏ فَلْیَتَصَابَ‏ لَهُ‏؛ آن کسی که نزد او کودکی است باید در پرورش وی کودکانه رفتار نماید». و نیز خطاهایش را باید نادیده بگیرد. لذا این یک اصل مهم تربیتی است که والدین و مربیان و معلمان به صورت جدی باید به آن توجّه داشته باشند، نه اینکه در هر موردی او را تنبیه کنند. که از این طریق قبح و زشتی کارش از بین می رود، و کار زشت برای او عادی می شود. از این رو بدون تردید مربی در مجازات کسی که به زشتی­ها عادت کرده مقصر بوده، و در روز قیامت مؤاخذه می شود.