خبرگزاری مهر- گروه استان ها: قلب ها برای آرامش، دست ها برای حک کردن عشق بر روی سینه آماده اند، نفس ها به شماره افتاده، آری «محرم» آمده . . .
باز صدای نوحه جانان از این وادی به گوش می رسد و بالا رفتن دستهای حسینیان ناقوس جانها را به لرزه می اندازد، به راستی این چه شور است که بعد از هزار و چهارصد سال بازهم یک جهان را به لرزه می اندازد؟ آری؛ تاریخ، خود مبهوت و شگفت‌زده یک روز خویش است؛ عاشورا ...
تیک تیک ثانیه ها آخرین نفس های ماه ذی الحجه و آغاز ماه عزا و ماتم را اعلام می کند، هزاران عاشق و دلداده حسینی در حال آماده شدن برای ورود به این ماه هستند، کم کم بیرق های عزا در هر کوی و برزنی علم می شود و پیراهن های سیاه عزای حسین است که بر تن هر عاشقی پوشیده می شود.
آغاز محرم در بین پایتخت نشینان دیار شور حسینی
مردم خراسان جنوبی نیز این پایتخت نشینان دیار شور و شعور حسینی، در سرزمینی کوچک با دلی بزرگ به بلندای بیرق حسین همنوا با ناله آسمان و زمین، دوشادوش هم، نوای یالثارات الحسین سر می دهند و یا حسین گویان علم های عزا را برپا می کنند، علم هایی که نسل به نسل آن را گذشتگان خود به ارث برده اند و هر سال نسلی از سادات روز قبل از محرم آن ها را سیاه پوش کرده و با گذشت و گذار در کوچه های شهر ورود ماه عزا را به گوش عاشقان آن حضرت می رسانند.
مراسم علم‌بندان یا به گویش بیرجندی «علم بندو» یکی از مراسم‌های سنتی ویژه عزاداری ماه محرم در خراسان جنوبی است که سادات بیرجند با برپایی مراسم علم‌بندان در آخرین روز از ماه ذی الحجه، آغاز عزاداری سالار شهیدان را اعلام می‌کنند.
علم که یکی از مهم ترین و اصلی‌ترین علائم عزاداری بوده در بین مردم استان از اهمیت و احترام خاصی برخوردار است و علم‌ها اغلب بانی و علم چی دارند که این شغل به طور موروثی به آنها منتقل شده است مردمان خراسان جنوبی از گذشته های دور روز علم بندان را به وسیله «چاووشی خوانی»، اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن اطلاع رسانی می کردند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل با بستن لباس و پارچه‌ها علم را تزیین و توغ علم را می‌بندند و در حین این کار نیز فردی چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می فرستند.
علم، مهمترین و اصلی ترین نماد عزاداری
علم که یکی از مهم ترین و اصلی‌ترین علائم عزاداری بوده در بین مردم استان از اهمیت و احترام خاصی برخوردار است و علم‌ها اغلب بانی و علم چی دارند که این شغل به طور موروثی به آنها منتقل شده است.
در برخی مناطق بانیان، علم‌ها را در خانه‌هایشان به اتفاق اقوام خود بسته و گروهی هم مراسم علم بندان را در مسجد انجام می‌دهند و برای این کار روز قبل از مراسم پارچه‌های علم را می‌شویند.
در روستای «درخش»، علم بندان مراسمی است که در روز چهارم محرم الحرام انجام می‌شود، به گونه‌ای که علم بندها در مسجد جامع درخش گرد هم می‌آیند و علم‌ها را گرفته و تا عصر عاشورا همراه عزاداران در مراسم حمل می‌کنند.
این علم ها هر کدام به نام یکی از ائمه اطهار (ع) نامگذاری و به این ترتیب ۱۲ علم به نام ۱۲ امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا (س) و قمر بنی هاشم حضرت ابالفضل العباس(ع) در مراسم خاص با پارچه‌هایی به رنگ‌های مختلف پوشانده می‌شود.
عشق های موروثی
مراسم سنتی علم بندان در روستای درخش نسل به نسل از پدر به پسر بزرگتر خانواده انتقال یافته و هرکدام از علم‌ها علاوه بر اینکه دارای صاحبی موروثی است دارای علم گردانی موروثی نیز هست.
در روستای «مهموئی» علم را بزرگ ده که از سیدان روستا است می‌بندد و اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می‌بندد و اگر فصل آن ها نباشد پارچه‌ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال‌های علم گره می‌زنند.
در شهر بیرجند نیز مراسم علم بندان در غروب آخرین روز ماه ذی الحجه برگزار و علم گردان ها با خواندن اشعاری در کوچه و بازار، عزاداری امام شهید را به مردم اعلام کرده و از نزدیک شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر می دهند.
در انتها نیز علم ها به مسجد عاشورا این شهر منتقل و پس از روضه خوانی و برگزاری عزاداری سنتی حسن و حسین، علم‌ها را پای منبر می‌بردند که در اصطلاح به آن «به تخت بردن علم» گفته می‌شود.
در حال حاضر نیز مراسم علم‌بندان در شهر بیرجند در هیئت محبان الزهرا (س) و مسجد عاشورا این شهر با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم دار معروف هستند، برگزار می‌شود.
ثبت مراسم علم بندان در فهرست میراث معنوی کشور
مدیرکل میراث فرهنگی خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار مهر با بیان اینکه مراسم ماه محرم در استان با آئین علم بندان آغاز می شود، می گوید: مراسم علم بندان یکی از مراسم سنتی عزاداری در خراسان جنوبی است که به شماره ۶۲۷- ۲۲.۹.۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
مراسم علم بندان یا عقد علم در برخی مناطق در غروب آخرین روز ماه ذی الحجه انجام می شود که نشانه آغاز مراسم ماه محرم است حسن رمضانی با اشاره به اینکه علم ها اغلب بانی و علمچی دارند که صاحب علم محسوب می شوند، عنوان داشت: این کار به طور موروثی از پدر به پسر بزرگ تر خانواده می رسد.
وی ادامه داد: روز علم بندان مردم را به وسیله چاووشی خوانی یا اعلام از بلندگو آگاه می سازند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل با لباس ها، دستمال، پارچه ها و توغ علم را می بندند.
مدیرکل میراث فرهنگی خراسان جنوبی با بیان اینکه مراسم علم بندان یا عقد علم در برخی مناطق در غروب آخرین روز ماه ذی الحجه انجام می شود که نشانه آغاز مراسم ماه محرم است، بیان کرد: در برخی روستاها این مراسم در روزهای پنجم، ششم و هفتم محرم آغاز می شود و دلیل آن را ورود اهل بیت(ع) به کربلا ذکر می کنند.
برگزاری همایش شور حسینی همراه با سه مراسم سنتی عزاداری
رئیس شورای هیئت های مذهبی خراسان جنوبی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مراسم علم بندان یکی از آیین های قدیمی مردم خراسان جنوبی برای ورود به ماه محرم است که این مراسم هر ساله روز قبل از آغاز ماه محرم در محل هیئت محبان الزهرا و فاطمیه بیرجند با حضور همه هیئت های مذهبی برگزار می شود.
غلامرضا عباسی مقدم همچنین مراسم بیل زنی در خوسف و مراسم حسن حسین را یکی دیگر از مراسم های سنتی عزاداری در استان عنوان کرد و گفت: آیین های عزاداری ماه محرم در هر نقطه از استان رنگ و بوی خاص خود را داشته که نشان از ارادت مردم به سید و سالار شهیدان است.
وی به برنامه های عزاداری استان در این ماه اشاره کرد و گفت: در روز نخست محرم همایش شور حسینی در مسجد امام حسین(ع) بیرجند برگزار می شود که در این مراسم سه آیین سنت عزاداری استان از جمله علم بندان، بیل زنی و حسن و حسین اجرا خواهد شد.
رئیس شورای هیئت های مذهبی خراسان جنوبی با بیان اینکه برنامه های مشترک همه هیئت های مذهبی استان در دهه اول محرم برنامه حرکت توأم با مداحی و سخنرانی خواهد بود، بیان کرد: در شهر بیرجند نیز حرکت هیئت ها از شب هشتم محرم آغاز و تا ظهر روز یازدهم محرم نیز ادامه دارد.
عباسی مقدم همچنین از برگزاری همایش شیرخوارگان حسینی در روز پنجم محرم در بیرجند خبر داد و افزود: مراسم محوری استان در حسینیه جماران خواهد بود با این وجود این مراسم در تمام شهرستان ها اجرا می شود.
آغاز حرکت ۱۲۳۷ هیئت عزاداری در خراسان جنوبی
وی با اشاره به اینکه برنامه ویژه عزاداری بعد از ظهر تاسوعا در هیئت ابوالفضلی و شب عاشورا در هیئت فاطمیه بیرجند خواهد بود که بیشتر هیئت ها در این جلسات شرکت می کنند، عنوان داشت: در روز عاشورا نیز هیئت های عزاداری در مسیرهای تعیین شده به سمت قتلگاه که در ورودی مزار شهدا قرار دارد، حرکت می کنند.
وی ادامه داد: نماز ظهر عاشورا نیز در قتلگاه اقامه می شود و هیئت هایی که نتوانند تا موقع اذان به قتلگاه برسند در مسیر نماز ظهر عاشورا را به جا خواهند آورد.
رئیس شورای هیئت های مذهبی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در شب یازدهم مراسم شام غریبان هیئت ها است، بیان داشت: در روز یازدهم نیز هیئت ها با حضور در هیئت حسینی بیرجند به عزاداری و سوگواری می پردازند.
عباسی مقدم به وجود یک هزار و ۲۳۸ هیئت مذهبی در استان اشاره کرد و افزود: همچنین در حال حاضر ۶۷۲ حسنیه، ۱۶ تکیه، ۱۶ مهدیه، ۳۷ انجمن و ۱۲۵ کانون فرهنگی و هنری مساجد در سطح استان وجود دارد.
نخل بندان، نخل گردانی، سنگ زنی، بیل زنی، مشعل گردانی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از دیگر آیین های سنتی مردم استان در ماه محرم بوده که مردم خراسان جنوبی با اجرای این مراسم ها همنوا با شهدای دشت کربلا محرم را به سوگ می نشینند.
امروز بوی محرم شمیم جان را نوازش می‌دهد، ثانیه شمار تقویم لحظه‌های آخر ماه ذی الحجه و ثانیه‌های آخر انتظار را نشان می‌دهد، گویی دل‌ها همه هوس کرب و بلا دارد و برای رسیدن کاروان حسین (ع) ثانیه شماری می‌کنند.
مراسم سنتی علم بندان نیز ساعت ۱۵ امروز در محل هیئت محبان الزهرا و فاطمیه شهر بیرجند برگزار خواهد شد.
نظر شما