به گزارش خبرنگار مهر، عصر روز گذشته ۲۶ مهرماه مراسم نمایش و نقد و بررسی مستند «آقای نخست‌وزیر» با اجرای علیرضا سعیدی و با حضور محمدتقی فهیم منتقد، محمدرضا امامقلی کارگردان اثر، سید یزدان حبیبی پژوهشگر مستند و علاقه‌مندان به سینمای مستند با همراهی موسسه سفیر فیلم در محل خبرگزاری مهر برگزار شد.
پس از نمایش این فیلم محمدرضا امامقلی ضمن تشکر از خبرگزاری مهر به خاطر برگزاری این جلسه گفت: مستند «آقای نخست‌وزیر» مساله‌محور است و ما این ماموریت را برای خود تعریف کردیم که در رابطه با تاریخ معاصر؛ مخصوصاً دوره‌ای که کمتر درباره آن صحبت شده است، حرف بزنیم. اتفاقات حال حاضر در عرصه ملی و بین‌المللی قابلیت این را داشت که ما مجدداً جریان ملی شدن صنعت نفت را بازخوانی کنیم و از آن عبرت بگیریم. یعنی ما می‌توانیم تصمیم‌گیری‌های امروز را با تاریخ گذشته مطابقت دهیم، اصلا به همین دلیل بازخوانی کودتای ۲۸ مرداد و اتفاقات آن، مساله ما بود زیرا به نظر ما بازخوانی خاطرات گذشته همواره راهگشا است.
اتفاقات حال حاضر در عرصه ملی و بین‌المللی قابلیت این را دارد که ما مجدداً جریان ملی شدن صنعت نفت را بازخوانی کنیم و از آن عبرت بگیریمسپس سید یزدان حبیبی پژوهشگر اثر گفت: جریان ملی شدن صنعت نفت مربوط به ۶۰ سال پیش است اما این مساله صرفا تاریخی نیست. ما امروز هم با این موضوع درگیر هستیم به طوری که اسفند ماه که می شود رسانه‌های مختلف به آن می‌پردازند و در بسیاری از اوقات مصدق و ملی شدن صنعت نفت را تیتر یک اخبار خود قرار می‌دهند. بنابراین به نظرم می‌توان درباره آن دوران را از جنبه‌های مختلف مانند مسایل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و... بررسی کرد اما با این وجود مهم این است که ما بدانیم می‌خواهیم چه چیزی را در یک اثر عنوان کنیم. به نظر من سیاست خارجی ما در چند سال اخیر اهمیت زیادی پیدا کرده و دستخوش تحولاتی شده است به همین دلیل ما از همین منظر به مستند «آقای نخست‌وزیر» پرداختیم. به نظر من دوره ملی شدن صنعت نفت، مقدمات وقوع آن و تحولات بعد از ۲۸ مرداد جای کار بسیاری دارد و از این رو ما در نظر داریم در آینده از جنبه‌های مختلف به این موضوعات بپردازیم.
در ادامه محمدتقی فهیم منتقد جلسه با اشاره به اینکه مستند «آقای نخست وزیر» یک اثر سیاسی است، گفت: برخلاف آنچه که در کشور ما مرسوم است و عده‌ای فکر می‌کنند کنایه زدن در یک فیلم و نشان دادن گوشه‌ای از اعتراضات مردم باعث می‌شود یک فیلم سیاسی شود اما باید بگویم که اینطور نیست و یک فیلم اینچنینی باید دربرگیرنده یک موضوع سیاسی باشد. «آقای نخست‌وزیر» در ژانر، سیاسی است و شالوده‌ای اینچنینی دارد زیرا بر اساس رویدادهای سیاسی کشور که اوج آن در ۲۸ مرداد است، شکل می‌گیرد اما با این وجود از منظر داشتن خلاقیت جای بحث دارد. به نظر من دست‌اندرکاران این مستند می‌توانستند قدم‌های بیشتری در بکارگیری خلاقیت بردارند و تنها به روایت کلاسیک بسنده نکنند و به مستندهای روز دنیا با روایت امروزی نزدیک شوند.
این منتقد افزود: با این وجود این موضوع که چند جوان نقبی به تاریخ زدند و درصدد روشن کردن تاریخ تاریک کشور خود برای جوانان کشور بودند، ستودنی است. به هر حال در طول تاریخ به مردم کشور ما ظلم زیادی شده و بی‌عدالتی‌های بسیاری بر آنها رفته بنابراین جا دارد که اتفاقات آن دوران زیاد به تصویر کشیده شود و به نظرم مستند «آقای نخست وزیر» به رسالت خود جامه عمل پوشانده است زیرا هرچند می شد درباره آن دوران آثار زیادی ساخت ولی تاکنون چندان توجهی به آن نشده است.
وی با اشاره به اینکه در مستند آقای «نخست وزیر» به جریان سازی رسانه ها توجه چندانی نشده است، گفت: رسانه های آن روزگار به جز دوره ای کوتاهی، هیچگاه برای مردم کار نکرده اند و همواره به دنبال پول بوده اند اما در این مستند آنچنان که باید به این موضوع توجه نشده است. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که پرداختن به موضوعات مختلف دهه ۳۰ و اینکه چگونه به آنها پرداخته شود بسیار سخت است اما با این وجود این اثر ورود و خروجی خوبی دارد اما همانطور که گفتم به بحث رسانه ها توجه چندانی نکرده است. برای مثال علی اصغر علیخانی سردبیر یکی از مجلات آن دوران یکی از طراحان کودتا بود. بنابراین نقش رسانه ها در شکل گیری کودتا در آن زمان بسیار پررنگ بوده است اما در این مستند تنها به این نکته اکتفا شده است که در آن دوران سران قدرت، برخی رسانه ها را با پرداخت پول می خریدند.
فهیم عنوان کرد: در آن دوران رسانه ها در شکل گیری جریان اعتراضات مردم و نشان دادن شعبان بی مخ‌ها بسیار نقش پررنگ و سعی در تئوری بافی داشتند که این شعبان بی مخ ها را مردم عادی معرفی کنند اما مستند «آقای نخست وزیر» به این موضوعات توجه چندانی نکرده است.
این منتقد در بخش دیگر از صحبت هایش با انتقاد از این موضوع که در ایران به مستندسازان توجهی نمی شود، گفت: در حال حاضر مستندهای مایکل مور که یک مستندساز آمریکایی است، برای بسیاری جنبه آموزشی دارد، در این در حالی است که ما در بین مستندسازان خودمان می توانیم صدنفر مانند مایکل مور داشته باشیم اما به آنها توجهی نمی شود. به نظرم اگر این مستندسازان مورد حمایت قرار بگیرند و جریان توزیع و نمایش مستند به صورت بهتری انجام شود، می توانیم خیلی بهتر در این زمینه عمل کنیم.
سپس یزدان حبیبی در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران که خود را از نوادگان حسین مکی معرفی کرد و معتقد بود باید به افرادی همچون حسین مکی بیشتر پرداخت، گفت: ما در این مستند از منابع بسیاری به خصوص منابع حسین مکی استفاده کرده ایم و می دانیم که چنین افرادی جای کار بسیاری دارند اما موضوع ما چیز دیگری بود. ما نمی خواستیم در این مستند به اختلافات داخلی بپردازیم و مسایل دیگری برایمان مهم بود.
این مخاطب همچنین تاکید کرد دست‌نوشته‌ها و عکس‌هایی درباره آن برهه از تاریخ ایران دارد که می تواند آنها را در اختیار مستندسازان قرار دهد. وی مستند «آقای نخست‌وزیر» را اثری دانست که برای او به عنوان یک مخاطب جذاب بوده است.
در ادامه محمدرضا امام قلی هم در پاسخ به این پرسش که فارغ از ساخت مستند، نظر شخصی او درباره دکتر مصدق و عملکرد او چیست؟ گفت: به نظر می رسد اگر مستند را به مثابه یک کار پژوهشی ببینیم باید آن را از یک پرسش آغازین شروع کنیم و برای به نتیجه رساندن آن پرسش باید کارهای اکتشافی و یا توصیفی انجام دهیم. ما برای شروع مستند چند فرضیه را طرح ریزی کردیم. اصلا به نظر من بی طرفی غیر قابل امکان است بنابراین ما هم به عنوان فرضیه، عوامل سقوط دکتر مصدق را در نظر گرفتیم. بنابراین چیزی را که در ذهن داشتیم در فیلم مطرح کردیم.
حبیبی در پاسخ به همین پرسش گفت: نمی توان شخصیت های آن دوران را سیاهِ سیاه و یا سفیدِ سفید در نظر گرفت. نمی توانیم بگوییم مصدق و یا آیت الله کاشانی سفید و یا سیاه هستند. به نظر من مصدق واقعاً خدماتی برای کشور داشته است اما مرتکب اشتباهات فاحشی هم شده است. من واقعاً در تحقیقاتم به این موضوع نرسیده ام که سرویس های بیگانه او را هدایت می کردند و او خائن بود، اما برخی اخلاق های شخصی دکتر مصدق باعث ضربه زدن اساسی به نهضت ملی شدن صنعت نفت شد. می خواهم این را بگویم که چیزی که ما در فیلم می بینیم متفاوت با نظر من نیست. من می دانم که موارد بسیاری در این فیلم گفته نشده است اما این به خاطر وجود محدودیت در مستند است. با این وجود برآیند فیلم نسبت به جمع بندی که ما در ذهن داشتیم فاصله چندانی ندارد. نگفتن برخی موارد به خاطر سانسور نبود بلکه ناشی از محدودیت هایی بود که ما در مستند داریم.
من واقعاً در تحقیقاتم به این موضوع نرسیده ام که سرویس های بیگانه او را هدایت می کردند اما برخی اخلاق های شخصی دکتر مصدق باعث ضربه زدن اساسی به نهضت ملی شدن صنعت نفت شدوی در ادامه در پاسخ به این پرسش که در برخی از قسمت های این فیلم برای نشان دادن اشتباهات مصدق، نقش رژیم پهلوی نادیده گرفته شده است، گفت: نه، اینطور نیست، منظور ما این بود که هر فرد در هر جایگاهی هم که باشد، می تواند اشتباه کند. کسی نمی تواند بگوید مصدق قهرمان ملی نبوده است اما این را هم نمی توانیم بگوییم که او مرتکب هیچ اشتباهی نشده است. ما معتقدیم که محمدرضا پهلوی یک خائن بی عرضه بوده است به طوری که در جریان ۳۰ تیر نشان داد که دوست دارد رئیس مملکت باشد اما در واقع رئیس مملکت نبود. به عبارتی محمدرضای قبل از ۳۰ تیر با بعد از ۳۰ تیر کاملاً متفاوت بود.
سپس محمد تقی فهیم با اشاره به پرسش یکی از تماشاگران مبنی بر اینکه چرا تیم سازنده به سراغ افراد روشنفکر آن زمان برای به تصویر کشیدن این مسایل نرفته اند؟ گفت:حزب توده نقش بسیار مهمی در کودتا داشت بنابراین من هم موافق این موضوع هستم. در این فیلم، تیم سازنده نشان دادند که می خواهند به سراغ یک رهبر ملی بروند و بر این موضوع باور دارند. در چنین شرایطی ما هیچ گاه نمی توانیم بگوییم که یک رهبر ملی خائن است. در مورد مصدق هم آنچه که در جامعه ما وجود دارد نشان از خائن بودن او نیست. به طور کلی ما به دنبال این هستیم که از اشتباهات مصدق درس بگیریم و امروز دچار آفت نشویم. به همین منظور عوامل فیلم به سراغ فعالان جبهه ملی رفته اند که به نوعی آنها اشتباهات خودشان را به چالش می کشند. این نکته مثبت فیلم است.
وی افزود: اعتماد به بیگانه و جریان سرمایه داری بزرگ خوب نیست اما مصدق نمی دانست که سرمایه داری وطن ندارد. یعنی اگر از آمریکا قطع امید کنی و به سراغ انگلیس بروی، باز همان اتفاق می افتد. فیلم در این باره هوشمندانه عمل می کند و به این موضوع می پردازد و به همین دلیل من می توانم بگویم هر چند مستند «آقای نخست وزیر» گام کوچکی در به تصویر کشیدن این مسایل است اما گام بزرگی در ترغیب جوانان برای رفتن به مسایل تاریخی برداشته است.
پس از سخنان فهیم، حبیبی در پاسخ به همین پرسش گفت: پرداختن به حزب توده، ظرافت های خاص خود را دارد زیرا برخی بر این باور بوده اند که حزب توده باعث کمونیستی شدن ایران می شد بنابراین کار مستند ما تنها بررسی سیاست روز جامعه آن دوران بود. ما سعی کردیم این گام کوچک را محکم برداریم.
فهیم در پایان خاطرنشان کرد: اگر کسی به سراغ حزب توده برود، باید با هنرمندان آن دوران گفتگو کند زیرا رق قابل اعتنایی از هنرمندان آن دوران توده ای بودند. این در حالی است که نمی توان با هنرمندان آن دوران به خاطر مسایلی که داشتند، گفتگو کرد.
نظر شما