خارجی‌ها یلدا را چگونه جشن می‌گیرند؟

مجله مهر:«اوقات خوش آن بود که با دوست به سر شد»روزهای ایرانی پر است از مناسبت‌های مختلف و گوناگون که هر کدامشان پر است از سنت‌هایی  که انگار هرکدامشان می‌خواهند مصداق بارز عبارت بالا باشند برای همین صفحه‌های تقویم باستانی  را که ورق می‌زنید کافی است کمی به مناسبت‌های یک خطی پایین هر صفحه خوب توجه کنید تا بفهمید که قدیمی‌های ما چه قدر برای داشتن جمع‌های دوست‌داشتنی و شادی آدم‌ها بهانه تراشیده‌اند تا از اتفاقات ریز و درشت دور برشان خوشی‌های کوچکی بسازند و به شکرانه آن  با دورهمی های خانوادگی و دوستانه بزمی به پا کنند.«شب چله» یا «شب یلدا» یکی از همین مناسبت‌هاست که در فرهنگ ما اتفاقی است که آدم‌ها را دور هم جمع می‌کند تا در طولانی ترین شب سال به زمستان و سرما خوش آمد بگویند و انتظار برای رسیدن بهار را جشن بگیرند؛ اما در این میان نکته جالب توجه برگزاری «شب یلدا» نه فقط در ایران که در کشورهای فارسی زبان و همسایه است کسانی که به واسطه همین قرابت‌های فرهنگی وجوه مشترکی با فرهنگ ما دارند به همین بهانه نگاهی به شیوه برگزاری شب یلدا در کشورهای فارسی‌زبان و کشورهای همسایه انداختیم تا ببینیم آنها چه طور طولانی‌ترین شب سال را در دیارشان جشن می‌گیرند.

ایران و تاجیکستان هر دو از یک فرهنگ‌اند

اگر نگاهی به زبان و فرهنگ مردم این کشور بیندازید می‌فهمید که نمی‌شود فرق چندانی بین فرهنگ و زبان مردم تاجیکستان و ایران پیدا کرد. کافی است پای صحبت‌های مردم این سرزمین بنشینید تا بفهمید که آنها در بعضی از موارد چه قدر ایرانی‌تر از مردم خودمان هستند تا جایی که خودشان بر این باورند که این تنها مرزهای جغرافیایی است که باعث جدا افتادن تاجیکستان از ایران شده است و در نهایت ریشه و منشا هر دو کشور به یک فرهنگ و تمدن باز می‌گردد. برای فهمیدن این موضوع باید نگاهی به شعر شعرای تاجیک بیندازید تا خودتان به دوستی و علاقه مردم هر دو کشور پی ببرید تا جایی که«بانو گل رخسار» یکی از شاعرهای معروف تاجیکستان درباره پیوند بین این دو سرزمین این طور می‌گوید:«شما دو دیده و یک دل/ شما یک بحر و دو ساحل/شما یک جان و یک روحید/ شما از هجر مجروحید» برای همین می‌توان انتظار داشت که شب یلدا یکی از سنت‌هایی است که در تاجیکستان نیز جایگاه ویژه‌ای داشته باشد برای همین وقتی از آقای «کامل تورایف» شاعر تاجیکی درباره تفاوت برپایی مراسم شب یلدا در تاجیکستان و ایران می‌پرسیم او از کمرنگ بودن این مراسم نسبت به ایران برایمان می‌گوید:«مردم ما در تاجیکستان هم با جشن شب یلدا آشنایی دارند. اما این مراسم در روستاهای تاجیکستان پررنگ‌تر از شهرهای آن برگزار می‌شود اما اتفاقی که وجود دارد این است که شب یلدا در تاجیکستان مانند ایران پر شور و حال نیست و دلیل آن هم به این برمی‌گردد که تاجیکستان بیش از 100سال تحت سلطه شوروی بوده و همین هم باعث شده است تا بخشی از این آداب و رسوم باستانی در بین مردم تاجیکستان کمرنگ بشود.»

تاجیک‌ها در شب یلدا لباس‌های رنگارنگ می‌پوشند

آقای تورایف معتقد است که یکی از دلایلی که شاید باعث می‌شود که مردم روستاها همیشه نسبت به سنت‌ها و آداب و رسوم پایبندتر باشند دست‌نخورده ماندن سبک زندگی آن‌هاست چون هنوز تکنولوژی و رسانه‌های گوناگون فرصت چندانی برای ورود به زندگی مردم روستایی پیدا نکرده‌اند. از جمله روستاهایی که مردمش در تاجیکستان شب یلدا را به بهترین شکل برگزار می‌کنند مردم روستاهای منطقه بدخشان هستند؛ تا جایی که در آنجا هم مردم برای دوره‌امی به مهمانی می‌روند و باهم گپ می‌زنند لباس مخصوص و ضخیم می‌پوشند که رنگارنگ است. هندوانه و انار را شاید بتوان نماد مسلم این شب باستانی در بین فارسی‌زبان‌ها دانست تا جایی که آقای تورایف درباره آن می‌گوید:« در شب یلدا در تاجیکستان هرکس باید یک انار کامل بخورد چون باور مردم این است که این میوه در شب یلدا شفابخش‌تر از گذشته می‌شود.» ولی نکته جالب توجه این است که در کنار انار و هندوانه یکی از غذاهای ویژه‌ای که مردم تاجیکستان برای شب یلدا تهیه می‌کنند«گندم بریان» است.

 فال حافظ برای جوانان دم بخت

زبان فارسی بزرگترین نقطه اشتراک بین مردم ایران و تاجیکستان به حساب می‌آید به صورتی که شعر و ادبیات فارسی در بطن زندگی مردم این کشور جایگاهی ویژه دارد تا جایی که مردم تاجیکستان یکی از کارهایی که در مراسم و اعیاد مختلف انجام می‌دهند شعرخوانی است.«مردم تاجیک به شعرخوانی و شاعران فارسی‌زبان علاقه ویژه‌ای نشان می‌دهند  شاید برای شما جالب باشد که بدانید که  ما  در عروسی‌هایمان شعرهای سهراب سپهری را می‌خوانیم ولی درباره شب یلدا باید بگویم که ما هم حافظ می‌خوانیم و برای بیماران یا جوانان دم بخت فال می‌گیریم.»

افغان‌ها در یلدا تا پاسی از شب بیدار می‌مانند

اما یکی دیگر از کشورهایی که مردمانش  به همراه ایرانیان علاوه بر داشتن وجه مشترک بزرگی مثل زبان فارسی حق همسایگی بر گردن یکدیگر دارند کشور افغانستان است. جایی که تا چند قرن پیش جزیی از خاک ایران به حساب می‌آمده است مسلماً مردمش از لحاظ فرهنگی مشترکات زیادی با ایرانی‌ها دارند تا جایی که وقتی پای صحبت‌های مردم این افغانستان می‌نشینید از آنها می‌خواهید برایتان از رسم و رسومات متفاوتشان درباره شب چله بگویند به فرق و اختلاف چندانی نمی‌رسید به شکلی که آقای«محمد ابراهیم شریعتی» یکی از ناشران افغان درباره چگونگی برگزاری شب یلدا در افغانستان این طور می‌گوید که«شب چله یا شب یلدا یکی از جشن‌هایی است که در بین مردم کشور افغانستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است مردم در این شب به مهمانی می‌روند مثل ایرانی‌ها هندوانه می‌خورند،انار دانه می‌کنند و تا پاسی از شب بیدار می‌مانند. چگونگی برگزاری شب یلدا در بین افغانستانی‌ها بستگی به وضع زندگی مردم، شرایط اقتصادی و توانایی مالی آنها دارد.»

نوازندگی عاشیق‌های آذربایجان برای شب چله

کشور جمهوری آذربایجان هم یکی از کشورهای همسایه با ایران است. در این کشور هم مثل ایران برگزاری مراسم شب چله از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و آذری‌ها برای این شب مانند ایرانی‌ها برنامه‌های ویژه‌ای ترتیب می‌دهند تا جایی که طی چند ساله گذشته این کشور در پی این است که این آیین هشت‌هزارساله را در یونسکو به نام خود ثبت کند. علاوه بر خوردن انار و هندوانه که رسمی بین المللی در بین کشورهایی است که یلدا را در کشورشان برگزار می‌کنند یکی از آداب و رسومی که در شب چله بین آذربایجانی‌ها و ایرانی‌ها مشترک است این است که آنجا هم مثل ایران رسم دارند، کسانی که با هم نامزد هستند در دوران نامزدی برای نامزدهای خود خونچه و طبق می‌فرستند و آنها را از شیرینی، میوه و پارچه پر می‌کنند و حتی در نخستین سال‌های ازدواج زوج‌های آذری، پدر عروس قبل از غروب آفتاب هدایایی را که سهم دختر و دامادش است روانه منزل آنها می‌کند. علاوه بر این یکی  دیگر از رسوم یلدا  برای آنها این است که در آن شب «عاشیق‌ها» می‌نوازند. عاشیق‌ها خنیاگران محلی‌ای هستند که اشعار و موسیقی آنان برگرفته از موسیقی مردمی است که  فی‌البداهه شعر می‌سرایند، ساز می‌زنند و داستان می‌خوانند. قصه‌هایی که عاشیق‌ها در شب یلدا می‌گویند ریشه در افسانه‌های کهن دارد که مملو از عشق به میهن، نکات اخلاقی برای احترام به بزرگان و ادب‌آموزی به کودکان است. یکی دیگر از کارهایی که مردم جمهوری آذربایجان در پایان مراسم شب چله انجام می‌دهند دعای شکرانه بعد از صرف شام است که توسط بزرگ هر خانواده انجام می‌شود.

جشن پنج‌روزه هند با شروع فصل سرما

به غیر از کشورهای همسایه اگر نگاهی به آیین و سنت‌های کشورهای دیگر بیندازید خواهید فهمید که در کشورهای دیگر هم مردم برای آمدن فصل سرما خودشان را آماده می‌کنند. سرزمین  هندوستان یکی از همین کشورهاست.« پوجا شارما»یک دانشجوی هندی است که درباره جشن‌های زمستانی‌اش این طور می‌گوید« ما هم در هند برای زمستان جشن می‌گیریم که  یکی از این جشن‌ها جشن "دیوالی" است  که در ابتدای زمستان برگزار می‌شود  و دیگری جشن"هولی" است که در پایان زمستان برگزار می‌شود. که با آن به استقبال بهار می‌رویم.» دیوالی در هند یک جشن پنج روزه است که در تمامی هند برگزار می‌شود و قدمتی چند هزارساله دارد که مردم در طول این چند شبانه روز کوچه‌ها و خیابان‌هایشان را با چراغ و فانوس تزیین می‌کنند، به شادی می‌پردازند، دعا می‌خوانند و به خانه‌های یکدیگر می‌روند و جشن هولی هم یک جشن مذهبی است که هندی‌ها در آن به مناسبت تمام شدن زمستان روی هم رنگ می‌پاشند و به پایکوبی و شادی می‌پردازند.