نشست عقل و قرآن در حسینیه ارشاد برگزار شد

به گزارش خبرگزاری مهر، همایون همتی در این نشست گفت: می‌دانید کسانی مثل شهید مطهری در اواخر عمر به تفسیر قرآن روی آوردند و دورۀ ۱۲ جلدی ایشان چاپ شد. علامۀ طباطبایی(ره) هم در سنین بالا المیزان را نوشتند یا ملامحسن فیض کاشانی پس از ۶۰ سالگی تفسیر نوشت. این بزرگان وقتی تفسیر می‌نوشتند که سلوک روحی و آشنایی با دانش‌های روز را درک کرده باشند.

وی در ادامه سخنان خود به محدود بودن رشتۀ قرآن پژوهی در ایران، روزآمد نبودن اطلاعات اکثر استادان و دانشجویان این رشته (به جز عده‌ای اندک) و بی‌خبری از تحقیقات نوین اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان غربی اشاره کرد و افزود: ایشان به تحقیقات نسل اول قرآن پژوهان غربی مثل نولدکه، گلدزیهر، رودی پارِت، برت اشتراسر، نسل دوم مثل پروفسور هارولد موتسکی، خانم مک اولیف، پروفسور پاتریشیا کِرون، ریچارد بِل، مونتگومری وات، آرتور جفری، گرهارد باورینگ، دیوید بورل و نسل سوم مثل خانم پروفسور آنگلیکا نویویرث اشاره داشتند که آثار آنها توسط دانشگاه‌ها و انتشارات آکسفورد، کمبریج، راتلیج، بریل، لیدن هلند، پرینستون، تمپل، سوربن در دپارتمان‌های مطالعات دینی مطرح و چاپ شده است. کتاب «قرآن شناخت» هم به انگلیسی از پروفسور سید حسین نصر منتشر شده که در حال ترجمه است و برخی بخشهایش در مجلۀ اطلاعات حکمت و معرفت چاپ شده است. در جهان عرب نیز کسانی مثل شیخ محمد احمد، احمد خلف الله، مصطفی محمود، مالک بِن نبی در این زمنیه کار کرده‌اند. مرحوم پروفسور نصر حامد ابوزید هم کتابی دارد به نام  «رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن». برخی از عزیزانی که از دوستان من هم هستند و دکترای علوم قرآنی دارند حتی اسم یکی از این محققان را نشنیده و با کارهای آنها آشنا نیستند که ضعف بسیار بزرگی است.  

این استاد دانشگاه ادامه داد: نکته دیگر آنکه امروز دیگر دربارۀ «عقل و قرآن» بحث نمی‌شود و این بحث مال قرن ۱۹ است. بحثی که امروز در عرصۀ قرآن پژوهی مطرح است «عقلانیت قرآن»، «عقلانیت باورهای دینی» و «عقلانیت وحی» است. امروز بحث بر سر «عقلانیت (Rationality) است نه «عقل» (Reason). یعنی بحث بر سر قابلیت ارزیابی و محاسبۀ عقلانی اندیشه‌های افراد یعنی اعتقادات، ادعاها، اندیشه‌ها و باورهای آنها مطابق با داده‌های عقلانی باشد و بتوان آنها را ارزیابی عقلانی کرد و نشان داد که عقل آنها را تأیید می کند. این تئوری در برابر تئوری «توجیه» (Justification) قرار دارد. 

همتی در ادامه به تاریخچۀ نقد و تشکیک در کتاب مقدس در قرن ۱۷ و ۱۸ توسط روشنفکران و فیلسوفان و جنبش آنها علیه کلیسا اشاره کرد و توضیح داد: هیچ نگرش دینی را بدون تحلیل و نقد عقلانی نمی پذیریم. مسئلۀ دفاع و ارزیابی باورهای دینی از آن دوران مطرح شده است.

استاد ادیان و عرفان تطبیقی گفت: امروز دیگر با اکتفا به نظرات و کتاب‌های جلال الدین سیوطی، ثعالبی، ضرغامی و قرآن پژوهان قرن ۴ و ۵ یا آوردن شواهدی در ستایش عقل از قرآن و حدیث نمی‌توان به شبهات نسل جوان و دانشجویان در زمینۀ قرآن و وحی پاسخ داد و نیاز مبرم به کار و تحقیقات جدید است. برخی روشنفکران ما می‌گفتند پیامبران فقط برای قسط و عدل آمده‌اند اما اسلام جنبۀ معرفتی هم دارد.

ذکر مثال از آیات قرآن و نهج البلاغه، بحث درباه آراء قرآن پژوهان معاصر و زبان قرآن که بیش از ۸ تئوری دربارۀ آن وجود دارد، اشاره به جنبش ضدعقلانی در غرب (Irrationalism) و مکتب تفکیک در ایران، نظرات مولانا، ابن رشد، غزالی و ابن عربی دربارۀ عقل و شواهد استدلال عقلی در قرآن از دیگر بخش‌های سخنان همتی بود.

همتی در پایان به تعریف انواع عقل پرداخت و تصریح کرد: عقل عملی، عقل نظری، عقل هیولانی، عقل فعال کیهانی یا لوگوس، عقل بالملکه، بالفعل، مستکفی بالعرَض، عقل به معنای یک جهان و غیره و گفتند قرآن کریم ما را به سمت عقل هدایتگر و بیدارکننده می برد.

این نشست با پرسش و پاسخ تمام شد.