شریعتی؛بخشی از فولکلور شهری ماست/شوخی هایی که باشریعتی می شود

به گزارش خبرنگار مهر، نشست نگاهی به آراء و افکار دکتر علی شریعتی در ادامه سلسله نشست های آنان که می اندیشند در تالار ابن خلدون دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. نعمت الله فاضلی در این نشست درباره موضوع شریعتی همچون یک مسئله فولکلور شهری در ایران معاصر سخنرانی کرد.

وی افزود: قصد من از ارائه سخنرانی در این نشست این است که بگویم شریعتی چگونه توسط عامه مردم فهمیده می شود و مردم او را چگونه می بینند و می فهمند.به عقیده من شریعتی تنشی در درون خودش و یک متن معنادار برای عامه مردم دارد که آن را جذاب می کند.

فاضلی در ادامه سخنانش به تعدادی از پیامک های طنزی که راجع به دکتر شریعتی ساخته شده، اشاره کرد و آنها را خواند و پس از آن اظهار داشت: شریعتی یک متن است که جامعه آن را به شیوه خودش می خواند و برداشت می کند. بنابراین غیر از شریعتی روی زمین که در دانشگاه ها و کتاب ها راجع به آن بحث و گفتگو می شود، ما یک شریعتی زیرزمینی هم داریم. شریعتی ای که روی زمین است یک ایدئولوگ است که در سال ۵۶، ۱۵ میلیون نسخه از کتابش به فروش رفت و هنوز هم که هنوز است، کتاب کویر او جزء پرفروش ها است. او قبل از انقلاب هم این جنبه فولکلوری را داشت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه سخنان خود به شیوه آشنایی اش با شریعتی پرداخت و توضیح داد: من در سال ۵۶، زمانی که دوم راهنمایی بودم برای اولین بار با اصطلاحاتی مانند انقلاب آشنا شدم. این آشنایی به واسطه معلمی بود که امروز هم همچنان زنده است. او مرا با کتاب هایی همچون «فاطمه فاطمه است» و «ما و اقبال» آشنا کرد. در آن زمان من هر دوی این کتابها را خواندم اما چیزی سر در نیاوردم. به مرور زمان از طریق همین معلم با انقلاب آشنا شدم و به این ترتیب شریعتی کم کم وارد زندگی روستایی من و پس از آن کتابهایش وارد زندگی ام شد. در دوره ای که بنده تحصیل می کردم و برای نسل روستایی مردم بیشتر شریعتی را می شناختند نه انقلاب اسلامی.

فاضلی گفت: نکته جالب اینکه وقتی بنده وارد دانشگاه شدم در آثار هیچ چیزی ندیدم. در همان زمان شریعتی را به عنوان یک جامعه شناس می شناختند تا فیلسوف. از سال ۶۴-۶۵ به بعد، شریعتی وارد دانشگاه ها شد و استادان کم کم، نام او را آوردند. از سال ۷۶-۷۷ به بعد با شکل گیری جامعه مجازی و راه اندازی سیستم هایی مانند پیامک و امروزه هم تلگرام با فاصله گرفتن از انقلاب، جامعه هم از شریعتی ایدئولوگ فاصله گرفت. در سال های ۷۰ به بعد، همانطور که بیشتر ما به خاطر داریم، شریعتی ادیب بیشتر ظاهر شد و ایدئولوگ و مبارز بودن آن به حاشیه رفت. در واقع در این زمان یک شریعتی رمانتیک ظاهر شد که طبقه متوسط شهری آن را به خوبی می شناسند. این قشر حتی اگر کتاب های شریعتی را هم نخوانده باشند، اما حتماً یک جلد از آن را در خانه شان دارند لذا در همین دوران یک شریعتی فولکلور کلان شهری ظاهر می شود.

این جامعه شناس شهری در ادامه تصریح کرد: شریعتی لایه های گوناگونی دارد ولی درباره این لایه از شریعتی خیلی بحث نشده است. همانطور که شاهد بودید در سالهای اخیر با شریعتی، شوخی هایی هم می شود. به قول یکی از جامعه شناسان، مردم با موضوعات جدی بیشتر شوخی می کنند. بر همین مبنا می توان گفت شریعتی ابژه جدی ماست. به همین دلیل هم مردم با آن شوخی می کنند و برای آن طنز می سازند. این کار را با هر کسی نمی شود کرد. تمام این نکات نشان می دهد که شریعتی دیگری غیر از شریعتی ای که دانشگاهیان درباره آن بحث می کنند، وجود دارد. اتفاقا ارتباط زیادی هم با زندگی روزمره و کلان شهرها دارد به عقیده من، زمان هرچقدر جلوتر برود این شریعتی بیشتر ظاهر می شود تا شریعتی ای که در دانشگاه ها راجع به آن صحبت می کنند. چون چیزی که جامعه را شکل می هد واقعیت زندگی روزمره است نه بحث های دانشگاهی و فلسفی.

فاضلی در پایان خاطرنشان کرد: شریعتی این شانس را داشت که وارد زندگی روزمره ما بشود. او یک اندیشمند شفافی و کتبی بود و این اقبال را داشت که به عنوان یک شخصیت مدنی شناخته شود. افرادی مثل آل احمد، این اقبال را نداشتند. شریعتی پس از انقلاب مستقل باقی ماند و یک شخصیت مناقشه برانگیز شد. او به زبان جامعه کلان شهری صحبت می کرد و بیان سنتی و آخوندی نداشت. شریعتی حتی وقتی وارد دانشگاه هم شد بیشتر وارد زندگی عامه مردم شد چون امروز ما جمعیتی داریم با عنوان عامه دانشگاهی که سواد دارند ولی عامه هستند. این نکته را هم نباید فراموش کرد که شریعتی زیست دوگانه داشت چون هم در ایران زندگی می کرد هم غرب. او در دو جغرافیا زیست کرده است و همین مسئله هم به محبوبیت او اضافه می کند اینکه او در ایران از دنیا نرفته است. خلاصه اینکه شریعتی بخشی از فولکلور شهری ماست مثل سهراب سپهری، فروغ فرخزاد و.... که بخشی از بیان عمومی مردم هستند.