۱۲۳۱ متن بی‌بی‌سی‌ فارسی درباره گرانی/نگرانی به جای لذت در اسفند

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ:

رسانه‌ها از جمله کانون‌های تصویرسازی و تفسیر مسائل جامعه هستند که به واسطه این توانایی‌شان قادرند در جوامع عقاید، باورها و عادت‌های مردم را تحت تأثیر خواسته‌های خودشان قرار دهند. هرچند در مورد تأثیر رسانه‌ها بر مخاطبان تحقیقات علمی در کشورهای مختلف از اوایل قرن نوزدهم میلادی انجام شده و نتایج یکسانی به همراه نداشته است اما نتیجه هیچ تحقیقی تا به امروز از بی‌تاثیر بودن آن‌ها بر زندگی مردم جامعه صحبت نکرده‌اند.

بعضی تحقیقات نشان می‌دهند رسانه‌ها علاوه بر اینکه می‌توانند موجب بروز رفتارهایی همچون بزهکاری و پرخاشگری در میان برخی مخاطبان خود شوند، به شکل عام‌تری قدرت تأثیر بر سبک زندگی مردم هم دارند. هرچند نتایج این تحقیقات به طور عمده روی برنامه‌های تلویزیونی انجام شده است. اما امروزه با فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی و اقبالی که مخاطبان به آن نشان می‌دهند به طور حتم تاثیرپذیری مخاطبان از این بستر به موضوعی با اهمیت میان اندیشمندان علوم اجتماعی و ارتباطات مبدل شده است.

یکسال خبررسانی مکرر در مورد گرانی

در زمینه تأثیرگذاری رسانه‌ها بر مخاطبان موضوع پرداخت‌های تکراری به یک سوژه نیز دارای اهمیت زیادی است. همان طور که در ماه‌های اخیر موضوع گران شدن کالاها به صدر اخبار رسانه‌ها آمد و باعث شد تا رفتارهای مردم متناسب با این شرایط تغییر کند. گرانی کالاها از اواخر سال گذشته با گران شدن دلار شروع شد اما در کمال تعجب هرچه گران‌تر می‌شد به نظر می‌رسید صف‌های تهیه دلار هم طولانی‌تر می‌شوند. خیلی زود گرانی‌ها به سایر کالاها رسید و در این میان دولت آمریکا هم اقدام ظالمانه خود مبنی بر تحریم ملت ایران را اجرایی کرد.

گرانی کالاها از اواخر سال گذشته با گران شدن دلار شروع شد اما در کمال تعجب هرچه گران‌تر می‌شد به نظر می‌رسید صف‌های تهیه دلار هم طولانی‌تر می‌شوند

با شروع تحریم‌ها موجی از اخبار منفی در خصوص شرایط اقتصادی داخلی شکل گرفت که هدایت آنها به طور عمده از سوی رسانه‌های فارسی زبان خارج از ایران انجام می‌شد. این وضعیت موجب شد برخی از هم وطنان نگران تأمین کالاهای اساسی زندگی شوند و بسیاری از فروشگاه‌های زنجیره‌ای به محلی برای خریدهای بیش از حد مصرف خانواده‌ها تبدیل شود. به عنوان مثال تصاویری که نشان می‌داد مرد جوانی با فرزند خردسالش به اندازه‌ای روغن مایع خریده است که برای یک خانواده سه تا چهارنفره به اندازه نیاز تقریبی یک سال محسوب می‌شد.

این تصاویر در طول ماه‌های اخیر بارها در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شدند و بعضی رسانه‌های داخلی هم بدون پرداخت مناسب به این موضوع که ایران تحریم شده است اما با قحطی مواجه نشده است؛ زمینه را مهیا کردند تا رسانه‌های اپوزیسیون به راحتی بتوانند جولان دهند و به گونه‌ای تصویرسازی کنند که در ایران گران شدن بیشتر کالاها خیلی زود و قحطی (اما بدون مشخص کردن زمان مشخص) رخ خواهد داد. به این ترتیب با ترغیب بیشتر به خرید افزون بر مایحتاج، زمینه چینی کردند تا به هدفشان برسند. البته گران شدن کالاها فقط نتیجه تقاضای بیش از حد مردم نیست اما این رفتار مردم علاوه بر اینکه زمینه تداوم گرانی‌ها را فراهم کرده است ایجاد جوی از ترس و ناامیدی را در میان مردم موجب شده که هدف اصلی رسانه‌های ضدانقلاب است.

نگرانی به جای لذت بردن از خریدهای شب عید

پدیده خریدهای افزون بر مایحتاج خانواده‌ها این روزها که در آخرین ماه سال هستیم مجدد نمود خاصی پیدا کرده است. چرا که اسفند ماه زمانی است که اغلب مردم برای خرید کالاهای ویژه شب عید، پوشاک و حتی کالاهای بادوام منزل اقدام می‌کنند. اما نگاهی به رفتار مردم در بعضی فروشگاه‌های زنجیره‌ای نشان می‌دهد به جای تمایل به خرید کالاهای ویژه شب عید با خرید بیش از حد کالاهای مصرفی توأم با نگرانی از گران شدن بیشتر کالاها و حتی بروز کمیابی حکایت دارد.

پوشش گرانی بدون راهکار

در بروز این پدیده همان طور که اشاره شد می‌توان به نقش برجسته رسانه‌های فارسی زبان خارجی اشاره کرد. جست‌وجوی کلید واژه «گرانی» در سایت بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد این رسانه بیش از ۱۲۳۱ مطلب خود را به موضوع گرانی کالاهای مختلف اختصاص داده است. در حالی که نتایج آخرین گزارش‌ها در این سایت حکایت از این می‌کند که همه راهکاری به مردم برای مقابله با گرانی در سخنان مسئولین دولتی کاملاً سانسور می‌شود. به نوان مثال در مطلبی از این سایت که به طرح فروش خودروهای پیش فروشی توسط خودروسازان کشور اختصاص دارد، این رسانه با تاکید بر عبارت‌هایی همچون «هجوم مردم برای خرید» و «ازدحام مردم برای خرید خودرو» تلاش کرده تا دلایل خرید گسترده مردم را نامطمئن بودن بازگشت قیمت‌ها عنوان کند و سیگنالی ارسال کند که گرانی همه کالاها بدون راهکار است.

سایت رادیو زمانه هم مشابه دیگر رسانه‌های مشابه خود به دنبال ایجاد جوی خلاف واقع است. به عنوان مثال در مطلبی از سوی این سایت به نقل از مدیر کل دفتر صادرات ایران نوشته است که صادرات قند حاصل از شکر سفید ممنوع است. این سایت به نقل از رویترز خبر داده است که ایران در حال واردات شکر خام از هند به میزان ۱۵۰ هزار تن است و همین موضوع را نشانه کمبود کالاها در ایران عنوان کرده است و بعد از گوشت بزرگترین مشکل دولت را تأمین شکر عنوان کرده است. در حالی که در ابتدای امسال آمار مربوط به تولید شکر چغندری سال ۹۶ یک میلیون و ۱۴۳ هزار و ۲۲۶ تن بوده است که در مقایسه با آمار واردات از هند حجم بسیار بزرگ‌تری است و تا لحظه نگارش این یادداشت هنوز هیچ منبع رسمی اعلام نکرده است که حجم تولید در سال جاری با کاهش مواجه خواهد شد.

در حالی که نتایج آخرین گزارش‌ها در این سایت حکایت از این می‌کند که در هیچ مطلبی راهکاری به مردم برای مقابله با گرانی ارائه نمی‌شود

بنابراین در عمل به نظر می‌رسد سیاست واردات شکر از هند ابزاری است برای اینکه طرف ایرانی بتواند در شرایط تحریمی راهکاری برای تسویه فروش نفت به این کشور داشته باشد. موضوعی که در گزارش سایت رادیو زمانه به آن اشاره شده است اما با اصرار به این موضوع که ایران کشوری ذلیل است و برای فروش نفت خود و تأمین مایحتاج مردمش دچار ناتوان شده است، نتیجه‌گیری می‌کند که در شرایط کنونی مردم باید به فکر زندگی‌شان باشند و برای قحطی که در راه است چاره‌اندیشی کنند.

نقل قول‌های گزینش شده در مورد گرانی
سایت یورونیوز فارسی هم در نشان دادن تصویر اوضاع نابه‌سامان گرانی کالاها در ایران از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. این رسانه هرچند نسبت به خیلی از رقبای دیگر خود معیارهای حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را بیشتر رعایت می‌کند. اما در گزارشی که در آخرین روزهای پایانی سال میلادی منتشر کرده، این طور نوشته است که مخابره اخبار تظاهرات مرتبط با گرانی کالاها در ایران از پرمخاطب‌ترین مطالبش بوده است و نام ۲۲ شهر را به عنوان مشارکت کنندگان این تظاهرات عنوان می‌کند و به این ترتیب زمینه‌ای را فراهم می‌کند از ابتدای سال جاری میلادی (حدود دو ماه قبل) مخاطبانش آماده باشند تا نسبت به گرانی کالاها حساسیت بیشتری داشته باشند و حتی آماده شرکت در تظاهرات‌های مشابهی باشند که از خارج کشور ساماندهی می‌شوند.

این سایت در مطلب جدیدتری با استفاده از ارقام و اطلاعات مرکز آمار ایران ضمن اعلام خبر گران شدن ۴۲ درصدی هزینه خانواده‌های ایرانی طی یکسال گذشته تا بهمن ماه، با استفاده از نقل قول‌های سلبریتی‌ها و مقام‌های سیاسی کشور تصویری ضعیف از دولت ترسیم می‌کند، سپس به نقل از چهره‌های هنری که این سایت آنها را سلبریتی‌های حامی دولت می‌نامد، این طور می‌نویسد که گرانی اقلامی همچون گوشت، بهترین ابزار برای روی آوردن به خام گیاهخواری است. به این ترتیب زمینه‌ای برای ناامیدی مردم از دولت و حتی خشمگین شدن آنها را فراهم می‌کند.

رسانه‌های ضدانقلاب در پوشش اخبار گران شدن کالاها فعال‌تر عمل می‌کنند و نسبت به کاهش قیمت‌ها بی‌تفاوت‌اند و برخی بخش‌ها را هم سانسور می‌کنند

سایت رادیو صدای آمریکا هم از جمله رسانه‌هایی است که در نشان دادن تصویر نامطلوب از ایران فعالیت زیادی انجام می‌دهد. این سایت در تازه‌ترین گزارش خود از قیمت مرغ به نقل از «برومند چهارآیین» مدیر عامل اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی که با باشگاه خبرنگاران جوان مصاحبه کرده بود، خبر می‌دهد که قیمت هرکیلو مرغ به ۱۶ هزارتومان رسیده است. خبری که به لحاظ صحت قابل تأیید است. اما نکته قابل تأمل در اینجاست که این رسانه ضدانقلاب به نظر می‌رسد در پوشش اخبار گران شدن کالاها فعال‌تر عمل می‌کند و نسبت به کاهش قیمت‌ها بی‌تفاوت است و برخی بخش‌ها را هم سانسور می‌کند. به عنوان مثال در همین مصاحبه مدیرعامل اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی در حالی که او نسبت به بهبود توزیع نهاده‌های دامی ابراز امیدواری کرده بود که این موضوع تأثیر مثبتی در جوجه‌ریزی واحدها در اردیبهشت دارد و وضعیت توزیع مرغ تا پایان سال را بدون مشکل عنوان کرده بود، از اعلام این بخش از صحبت‌های چهارآیین خودداری کرده است.

هرگزاره‌ای را راحت نپذیریم!

به لیست اقدام‌های رسانه‌های ضدانقلاب بازهم می‌توان افزود، در حالی که این نکته را نمی‌توان انکار کرد که امروز این رسانه‌ها به طور تقریبی در هر مکانی حضور دارند. هرنقطه‌ای که در پوشش اینترنت قرار دارد و به تلفن همراه افراد سرویس‌دهی می‌شود، رسانه‌ها هم حضور دارند. به علاوه فعالان فضای مجازی در گروه‌ها حضور دارند و کانال‌های زیادی هم هستند که در بازنشر خواسته‌های رسانه‌های بیگانه، آگاهانه یا ناآگاهانه فعالیت می‌کنند. در حالی که مخاطبان پیام‌های این رسانه‌ها امکان مقابله با آنها را ندارند اما می‌توان جلوی تأثیرگذاری حداکثری آنها را گرفت.

باید توجه داشت رسانه‌ها هر جا که رشد می‌کنند دارای قدرت قابل ملاحظه‌ای برای شکل دادن به عقاید و باورها، دگرگون کردن عادات زندگی و ترویج رفتارهایی کمابیش مطابق میل کنترل‌کنندگان رسانه‌ها و محتوای آنها هستند. این دیدگاه هم بر اساس کاوش‌های علمی و همچنین در اثر مشاهده محبوبیت بسیار زیاد مطبوعات، فیلم، رادیو و البته رسانه‌های جدید و نفوذ آنها در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی به وجود آمده‌اند.

بعضی دیدگاه‌ها در علم ارتباطات موید تأثیر رسانه بر زندگی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد با پیدایش تلویزیون -به عنوان رسانه‌ای نوین که جذابیتی بیش از اسلاف خود داشته- است این در حالی که است امروزه شبکه‌های اجتماعی هم بر زندگی افراد تأثیرگذار است. بنابراین در دنیای جدید هر چه رسانه‌ها قدرتمندتر می‌شوند تأثیر مستقیم‌تری بر زندگی افراد می‌گذارند و رسانه‌ها موقعیت یک نهاد اجتماعی مهم را به دست آورده‌اند و روز به روز بیشتر مسائل زندگی عموم در عرصه رسانه‌ها متجلی می‌شود چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی؛ بنابراین لازم است در مواجهه با اخبار رسانه‌ها با هوشیاری بیشتری واکنش نشان داد.

هیچ گربه‌ای محض رضای خدا موش نمی‌گیرد

همان طور که یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید «هیچ گربه‌ای محض رضای خدا موش نمی‌گیرد» باید متوجه این قضیه بود که رسانه‌ها به عنوان مؤثرترین و بهترین ابزارهای انتقال پیام در تأثیرگذاری و شکل‌دهی سبک زندگی جایگاه ویژه‌ای دارند. در حوزه دیداری و شنیداری و مکتوب و مجازی، رسانه‌ها دارای کاربردهای ویژه هستند و مدیران رسانه هم اغلب در انتشار محتوایشان به دنبال همین کاربردها هستند.

رسانه‌های بیگانه می‌دانند زندگی بخشی از مردم ایران به لحاظ شرایط اقتصادی سخت شده است اما با علم به اینکه از قدرت تاثیرگذاری‌شان بر مخاطب واقف هستند، مدام با شیوه‌ها و ترفندهای گوناگون به دنبال راه‌هایی هستند تا بتوانند رفتارهای مردم را در جهت منافع خود تغییر دهند و باورهایشان را در زمینه‌های مختلف منطبق با چیزی که خودشان می‌خواهند تغییر دهند.

همان طور که در خصوص کالاهای اساسی چنین هدفی را دنبال می‌کنند، اما کافیست مصرف کنندگانی که مخاطب پیام‌های این رسانه‌ها قرار می‌گیرند به یک نکته مبنی بر اینکه «اگر کالایی واقعاً کمیاب شده باشد نباید در قفسه‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای به شکل وسیع قرار بگیرد و با خرید گسترده آن مجدد قفسه‌ها شارژ شود» توجه کنند.

در دنیای جدید هر چه رسانه‌ها قدرتمندتر می‌شوند تأثیر مستقیم‌تری بر زندگی افراد می‌گذارند و رسانه‌ها موقعیت یک نهاد اجتماعی مهم را به دست آورده‌اند

در مورد عرضه گوشت تنظیم بازاری هم که صف‌های طولانی برای تهیه آن قشرهای مختلف مردم را ناراضی کرده است، نمی‌توان نتیجه‌گیری کرد که کشور دچار قحطی شده است. چرا که هنوز در قصابی‌ها با قیمت‌های چند برابر عرضه گوشت انجام می‌شود.

با کمی تأمل این نتیجه‌گیری سخت نخواهد بود که اگر به جای پذیرش، بدون توجه اخبار رسانه‌های بیگانه در مصرف کالاهای اساسی همچون مواد غذایی کمی عطش خرید کردن فروکش کند، واسطه‌های عرضه مجبورند برای کالاهای فاسد شدنی دست از طمع بردارند و قیمت را پایین‌تر بیاورند.