خدایا مرا ازجهالت وکارباطل دورگردان/هوش بیدار؛ ابزاری برای هدایت

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: دو شاخص طلایی برای دست یابی به سعادت و خوشبختی استفاده صحیح از اهرم دقت و تفکر است. وقتی ذهن و حافظه انسان از غفلت رها شود، او را آماده حرکت به‌سوی محبوب و معبود و خالق بی‌همتا می‌سازد و این، نعمتی بس بزرگ و راهبردی است که همانند کلیدی، قفل در خانه سعادت انسان را باز می‌کند.

دو نعمت ذهن و توجه، اگر لحظه‌ای از یکدیگر جدا شوند یا لحظه‌ای هر کدام از آنها قطع شود حرکت انسان در مسیر کمال دچار نقص می‌شود و انسان را از قدم برداشتن در جاده سعادت باز می‌دارد. پس باید از خداوند بخواهیم که این دو نعمت را، رزق و روزی هر روز و هر لحظه ما قرار دهد؛ چرا که رزق، به معنای بخشش مدام و پیوسته است. [۱] ازاین‌رو در دعای روز سوم ماه مبارک رمضان چنین می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ ؛[۲] خدایا در این روز مرا هوش و بیداری نصیب فرما».

باید توجه داشت که خداوند به همه ما ذهن و حافظه عنایت کرده است که به‌وسیله آن می‌توانیم به تجزیه وتحلیل مسائل گوناگون بپردازیم؛ اما آفت این نعمت بزرگ آن است که یا آن را تعطیل کرده و بی‌استفاده قرار دهیم یا اینکه با متمرکز کردن آن بر مسائل پوچ و انحرافی موجب هدررفت این نعمت بزرگ شویم. بهترین نوع استفاده از ذهن و حافظه، به‌کارگرفتن آن در شناخت راه سعادت واقعی و حرکت به‌سوی معبود یکتاست.

در روز سومِ از ماهی که مهمان خدا شده‌ایم باید دست از تفکرهای پوچ و بی‌فایده برداشته و در میدان معرفت الهی، سفره قرآن کریم، مرواریدهای کلام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و نشانه‌ها و اسرار خلقت بیندیشیم. آوردن نیروی تفکر و توجه به میدان عبادت، از چنان ارزشی برخوردار است که از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: «تَفَکُّرُ سَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ ؛[۳] یک ساعت تفکر از عبادت یک سال بهتر است‏».

خطر نادانی و فریفتگی بچه‌گانه به مادیات

همیشه مبارزه با دشمنان درونی دشوارتر و پیچیده‌تر از دشمنان بیرونی بوده است. نادانی نیز یکی از همان دشمنان درونی است که هر چه خود را از آن دورتر کنیم از ضربات مهلک آن ایمنی بیشتری خواهیم یافت. انسان نادان نیازی به دشمن ندارد و نادانی او برای نابودی‌اش کافی است. در روایتی امام رضا (ع) نقل می‌کنند که رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «صَدِیقُ کُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُه ‏؛[۴] دوست هر انسانی عقل او و دشمنش جهل اوست».

روشن است که یکی از مهم‌ترین دلایل جهل، عدم تفکر صحیح است. غرق شدن و تمرکز در مادیات، یکی از نمونه‌های تفکر غلط است. در چنین حالتی تفکر، اسیر افزون‌طلبی مادی شده و از پرداختن به امور اساسی برکنار می‌ماند. چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «أَلْهاکُمُ التَّکاثُر؛ [۵] تفاخر به بیشتر داشتن، شما را غافل داشت». [۶]

بازی و سرگرم شدن به دنیا [۷] نمایش دومینویی دهشتناک از لحظات منحصر به فرد عُمر است که یک به یک فرومی‌افتند و انسان را با سرعت حیرت‌آوری به انتهای خط و خسرانی عظیم می‌کشانند. پس، باید دوری از این خطر پُراِبتلا را از خداوند ملتمسانه بخواهیم که: «وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ‏؛ [۸] و از سفاهت و جهالت و کار باطل دور گردان».

خیر بی‌نهایت؛ خواسته مهمان حسابگر

هر روز و شبی که از مهمانی محبوب می‌گذرد و مؤمن، هدیه‌های رنگارنگ الهی را مشاهده و لمس می‌کند بر طمَعش نسبت به کرم الهی افزوده می‌شود تا جایی که در همین روزهای ابتدایی، یعنی روز سوم، همتش را بلند کرده و همه هدایا را یک‌جا طلب کرده و می‌گوید: «وَ اجْعَلْ لِی نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ ؛[۹] و از هر خیری که در این روز نازل می‌‏فرمایی مرا نصیب بخش».
با ورود مؤمن به عرصه ضیافت الهی، به زودی متوجه می‌شود که در بارگاه بخشنده نعمت‌های بی‌نهایت، به اندک قانع شدن، خسارتی بزرگ است؛ چراکه نه چیزی از دارایی میزبان کم می‌شود و نه نیاز مهمان به لطف کریمانه محبوب پایان می‌یابد.

تنها کافی است که یادآور بخشش بی‌پایان او شویم و بگوییم: «بِجُودِکَ یَا أَجْوَدَ الْأَجْوَدِین ؛[۱۰] به حق جود و کرمت ای جود و بخشش دارترین عالم» و بدانیم که حساب هدیه‌های خداوندی بی‌حساب است و در این بین قرآن کریم سر این نخ را به ما نشان داده که خداوند به صابران [۱۱] و البته به هر که بخواهد [۱۲] بی‌پایان عطا می‌کند.

پی‌نوشت:
[۱]. ‏حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات ألفاظ القرآن (دار الشامیة: بیروت، ۱۴۱۲)، ۳۵۱.
[۲]. مفاتیح الجنان، دعای روز سوم ماه رمضان.
[۳]. ‏محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیّاشی (مکتبة العلمیة الاسلامیة: تهران، ۱۳۸۰)، ج ۲, ۲۰۸.
[۴]. ‏احمد بن محمد برقی، المحاسن (دار الکتب الإسلامیة: قم، بی‌تا)، ج ۱, ۱۹۴.
[۵]. سوره تکاثر، آیه ۱.
[۶]. ابن‏عباس، عبدالله بن عباس، غریب القرآن فی شعر العرب، ۱ جلد، الکتب الثقافیة - لبنان - بیروت، چاپ: ۱، ۱۴۱۳ ه. ق.
[۷]. سوره انعام، آیه ۳۲؛ سوره عنکبوت، آیه ۶۴؛ سوره محمد، آیه ۳۶؛ سوره حدید، آیه ۲۰.
[۸]. مفاتیح الجنان، دعای روز سوم.
[۹]. همان.
[۱۰]. همان.
[11] . سوره زمر، آیه ۱۰.
[۱۲]. سوره بقره، آیه ۲۱۲؛ سوره آل‌عمران، آیه ۲۷ و ۳۷؛ سوره نور، آیه ۳۸؛ سوره غافر، آیه ۴۰.