شوق بی‌نهایت در لقای محبوب/بندگی یعنی خود را از قهر الهی دور کنیم

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: برخی تصمیم‌ها به قصد انجام گناه، اگرچه ممکن است با لطف الهی، به گناه منتهی نشود، اما موجب خواری و افت مرتبه انسان می‌شود. چه بسیار تصمیم‌هایی که به قصد انجام گناه گرفته‌ایم و برای انجام آن حرکت کرده و چه بسا مقداری از آن را نیز انجام داده‌ایم، اما دست لطف الهی ما را از سقوط، نجات داده است. قرآن کریم در سفارشی مهم، مؤمنان را از نزدیک شدن به خطوط قرمز الهی که همان گناهان هستند برحذر داشته و می‌فرماید: «تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ آیاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُون ‏؛[۱] این است حدود احکام الهی! پس [به قصد گناه‏] بدان نزدیک نشوید. این گونه، خداوند آیات خود را برای مردم بیان می‌‏کند، باشد که پروا پیشه کنند.» نتیجه آنکه، اگرچه گاهی نزدیک شدن به گناهان یعنی تصمیم بر انجام گناه، به ارتکاب گناه منتهی نمی‌شود، اما باز هم نباید به خطوط قرمز الهی تا این حد نیز نزدیک شد؛ چرا که یکی از آثار نزدیک شدن به مرزهای الهی، فروافتادن از مقام و منزلت عالی است.

امام علی (علیه السلام) در بیان داستان حضرت آدم (علیه السلام) می‌فرمایند: «وَ أَعْلَمَهُ أَنَّ فِی الْإِقْدَامِ عَلَیْهِ التَّعَرُّضَ لِمَعْصِیَتِهِ وَ الْمُخَاطَرَةَ بِمَنْزِلَتِه‌؛ [۲] و آگاهش ساخت که اقدام بر تناول از محصول پرهیز داده شده، نافرمانی بوده و مقام و ارزش او را به خطر خواهد افکند.» در داستان حضرت آدم (علیه السلام)، گرچه گناهی صورت نگرفت اما ترک اولی از طرف حضرت آدم (علیه السلام) اثر خسارت‌بار خود را دارد و موجب نزول درجه خواهد بود. با این وصف، باید تأمل کنیم که چقدر اقدام بر گناه می‌تواند به ضرر انسان تمام شود و از اعتبار و منزلت انسان بکاهد، چنان‌که موجب هبوط حضرت آدم (علیه السلام) از بهشت شد. از این رو، با اقرار نسبت به ضعف و غفلت خود در بسیاری از لحظه‌ها، از خداوند می‌خواهیم که در ماه مهمانی خود، لطف ویژه‌ای به ما داشته و ما را از آثار خسارت‌بار و خوارکننده تصمیم‌های گناه‌آلودمان و نیز خود گناهانمان دور بدارد. می‌گوئیم: «اللَّهُمَّ لاَ تَخْذُلْنِی فِیهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیَتِکَ؛ [۳] ای خدا مرا در این روز به واسطه نافرمانی‌ات خوار مساز.»

چوب قهر خدا

گاهی انسان پای خود را از خطوط قرمز الهی عبور داده و مرتکب گناه می‌شود در این صورت نه تنها از منزلت خود کاسته است بلکه باید منتظر کیفر آن گناه نیز باشد. عذاب الهی، برای جبران ضرر خدا نیست چراکه اساساً در انجام گناه، هیچ ضرری به خداوند نمی‌رسد که خداوند بخواهد با عذاب خود، آن را جبران کند؛ بلکه یک جنبه عذاب، تنبیهی برای بازگشت بنده است به سوی خدا. با این حال در روز ششم مهمانی خدا از او می‌خواهیم که ما را از عذاب خود عفو کند چرا که عفو او همواره بیشتر از قهر اوست. چنانکه امام سجاد (علیه السلام) در نجوای با محبوب خویش عرضه می‌دارد: «وَ یَا مَنْ عَفْوُهُ أَکْثرُ مِنْ نَقِمَتِه‏؛ [۴] ای خداوندی که عفوت، از کیفرت بیشتر است‏.» می‌گوئیم: «وَ لاَ تَضْرِبْنِی بِسِیَاطِ نَقِمَتِکَ‏؛ [۵] و به ضرب تازیانه قهرت کیفر مکن.»

یک قدم جلوتر به خدا

در ماه ضیافت الهی، باید یاد بگیریم که راه بندگی آن است که هر چه می‌توانیم خود را از هر آنچه موجب خشم و قهر خدا می‌شود دور کنیم. این کار را در قالب درخواست از خدا می‌خواهیم و می‌گوئیم: «وَ زَحْزِحْنِی فِیهِ مِنْ مُوجِبَاتِ سَخَطِکَ؛ [۶] و از موجبات خشم و غضبت دور گردان.» در اینجا نیز خشنودی خدا بیش از خشم اوست. چنانکه امام سجاد (علیه السلام) در محضر خدای مهربان عرض می‌کند: «وَ یَا مَنْ رِضَاهُ أَوْفَرُ مِنْ سَخَطِه‏؛ [۷] و ای کسی که خشنودیت، از خشم، بیشتر است.» میزبان مهربان ما، خیلی زودتر از آنکه در اثر نافرمانی‌ها و معصیت‌های بنده‌اش خشمگین شود، با بازگشت حقیقی بنده، خشنود خواهد شد و امام عارفان، علی (علیه السلام)، چه زیبا در دعای کمیل، چنین ویژگی زیبای خدای مهربان را واسطه ترحّم بر خود قرار داده است که: «یَا سَرِیعَ الرِّضَا اغْفِرْ لِمَنْ لاَ یَمْلِکُ إِلاَّ الدُّعَاء؛ [۸] ای که از بندگانت بسیار زود راضی می‌شوی ببخش بر بنده‌ای که به جز دعا و تضرع به درگاهت، مالک چیزی نیست.»

سفره کریم بی‌همتا

یادآور شدن بخشندگی و نعمت‌های الهی در طول این ماه، موجب جلب رحمت الهی و از جمله آداب اصلی در دعا و تضرع است. پس از چند درخواست، در دعای روز ششم نیز، بخشندگی کریم بی‌همتا را واسطه برآورده شدن قرار داده و می‌گوئیم: «بِمَنِّکَ وَ أَیَادِیکَ؛ [۹] به حق احسان و نعمت‌های تو به خلق.»

آخر خط اشتیاق

یکی از آسیب‌های دعا و درخواست طلب به درگاه الهی، این است که از خود صاحب نعمت غافل شده و تنها به نعمت‌ها و کرم او چشم بدوزیم. مؤمن باید متوجه باشد که شوق بی‌نهایت در لقای به محبوب بی‌همتا نهفته است. پس با یادآوری اشتیاق بی‌نهایت، می‌گوئیم: «یَا مُنْ تَهَی رَغْبَةِ الرَّاغِبِین؛ [۱۰] ای منتهای آرزوی مشتاقان.» تنها با رسیدن به تقرب الهی است که انسان احساس بی‌نیازی می‌کند. به عبارت دیگر در هر دعایی باید، قله کمال و تربیت را همیشه در نظر بداریم تا ضمن ادامه بندگی، از سستی، ناامیدی یا غرور و غفلت در امان بمانیم.

پی‌نوشت:

[۱]. سوره بقره، آیه ۱۸۷.
[۲]. ‏صبحی صالح و محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، ۱۳۳.
[۳]. مفاتیح الجنان، دعای روز ششم ماه رمضان.
[۴]. صحیفه سجادیه، نیایش دوازدهم.
[۵]. مفاتیح الجنان، دعای روز ششم ماه رمضان.
[۶]. همان.
[۷]. صحیفه سجادیه، نیایش دوازدهم.
[۸]. مفاتیح الجنان، دعای کمیل.
[۹]. مفاتیح الجنان، دعای روز ششم ماه رمضان.
[۱۰]. همان.