زهرا مصطفوی در گفتگو با مهر : نیازمند تبیین اندیشه‌های امام هستیم/ صدور انقلاب از دید امام نیازمند حکومتی کارآمد و اسلامی است/ بسته شدن راه تفسیر افکار امام خطرناک است

خبرگزاری مهر: آیا سخنان امام خمینی (ره) نیاز به تفسیر و تاویل دارد یا اینکه عینا همان فرمایشات ایشان ملاک عمل است؟

جواب: لازم است ابتدا به مناسبت سالگرد رحلت حضرت امام به همه فرزندان معنوی امام و عاشقان راه انقلاب اسلامی تسلیت عرض کنم و ابراز تشکر کنم از شما و همه اصحاب رسانه که در این ایام به مسائل مربوط به امام می پردازند تا مردم ما مخصوصا نسل جوان بهتر و بیشتر با اندیشه های ماندگار امام آشنا شوند.

آنچه باید قبل از پاسخ این پرسش مورد توجه قرار بگیرد این است که فرمایشات امام نیاز به توضیح ، تفسیر و تبیین دارد. از آنجا که حضرت امام یک اسلام شناس چند بعدی بوده اند و به دلیل اینکه در علوم اسلامی مثل عرفان، فلسفه َ، تفسیر و فقه دارای مراتب عالی اجتهاد بودند و در مسائل اجتماعی و سیاسی ، اقتصاد و جامعه شناسی اسلام دارای نگرش های خاص بوده اند، به عنوان شخصیتی نمونه در جهان اسلام محسوب می شوند.

"عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنید"، زیباترین جمله امام است

بنابراین در مواجهه با کلمات و موضع گیری های حضرت امام لازم است ابتدا در فکر تبیین و توضیح فرمایشات ایشان باشیم که بر کدام یک از آموزه های اسلامی تکیه زده است یا از ترکیب کدام مباحث دینی با هم نتیجه گیری فرموده است.

اگر بتوانیم مدارک و ماخذ و استدلال های سخنان امام را به دست آوریم، در این صورت می توانیم به عمق آنها پی ببریم و فقط در این صورت است که می توانیم نظر دهیم که آیا ظاهر عبارات امام مقصود بوده یا نیازمند تفسیر است.

در زمان حضرت امام ، مباحث گوناگونی از سوی ایشان مطرح می شد که در میان دوستان ایشان در توضیح و تبیین آن مشکلاتی به وجود می آمد و به همین جهت گاهی توجیهات و تفسیرهای نادرستی درباره نظرات ایشان ارائه می شد که امام مجبور بودند درباره نظر خود توضیح دهند و تفسیرهای اشتباه را اصلاح نمایند.

مثلا در تفسیر وحدت حوزه و دانشگاه که تا آن حد امام روی آن تاکید داشتند، مطالبی ارائه شد که امام مجبور شدند بیان کنند که مقصودشان از وحدت حوزه و دانشگاه این نیست که دروس حوزوی به دانشگاه ها راه پیدا کند و دانشگاه ها دروس خود را رها کنند با بر عکس ، بلکه مقصودشان این است که دانشجو و روحانی برادرانه و بدون سوء ظن هایی که از سوی تفرقه افکنان  القا می شد، دست به دست هم بدهند ودر جهت اهداف بلند انقلاب حرکت کنند.

اختلافات مسئولین به تعبیر امام- خدای ناکرده- به شکست نظام منجر می شود

در مورد ولایت فقیه نیز که از مبانی مهم حضرت امام در حوزه فقه سیاسی است، تفاسیری ارائه می شد که امام در جهت اصلاح آنها بر آمدند و تصریح کرد مقصودشان از ولایت مطلقه فقیه این است که فقیه می تواند در صورتی که مصلحت اقتضا کند، از اجرای احکام فرعیه اسلام  برای مدتی جلوگیری کند.

مقصود این است که در زمان حضرت امام نیز این بحث ها بوده است و امروزه این مباحث گسترده تر و حساس تر شده است و عده ای به ظواهر کلمات امام استناد می کنند و عده ای به تفسیر آرای امام می پردازند که هیچ کدام از دو روش را نمی توان به طور مطلق ، راهی درست در برای رسیدن به مقصود امام دانست.

گام نخست این است که ما بتوانیم کلمات امام را بر اساس نظریات ایشان و مقدمات علمی ایشان تبیین کنیم و در این هنگام است که پی خواهیم برد امام چه مقصودی داشته است. بسیاری از آرای سیاسی و اجتماعی امام بر اساس نظریات عرفانی یا اخلاقی امام استوار بوده و لازم است در کتابهای علمی امام ، از این جهت پژوهشهای گسترده ای صورت بگیرد( چنانچه در برخی زمینه ها انجام شده است) تا زیر بناهای فکری امام آشکار شود. برای مثال اگر شما نظر امام درباره عصبیت و طرفداری بی دلیل از دوستان و آشنایان را در کتاب چهل حدیث امام مطالعه کنید به خوبی در می یابید که مقصود حضرت امام در پیام وحدت چیست هنگامی که می فرماید انسان تحت تاثیر علایق گروهی ، کاری که دوستان او انجام دهند صحیح می داند و اگر همان کار را مخالفین او انجام دهند، آن را نادرست می شمرد.

 یا اگر نظر امام را در توحید افعالی بدانید به خوبی می توانید تشخیص دهید مقصود امام از شعار " نه شرقی ، نه غربی " آن است که چون هر واقعه ای که در جهان پدید می آید تحت اراده  و قدرت خداوند است بنابراین ، باید فقط بر خدا تکیه کرد وهیچ قدرتی را در سرنوشت خود موثر ندید و مقصود امام از انگیزه الهی که در وصیت نامه خود آن را از ارکان پیروزی و حفظ انقلاب شمرده اند همین است.

س: برداشت های گوناگون از اندیشه امام می تواند سبب تفرقه و انحراف در بنیان اندیشه ای انقلاب شود؛ برای رسیدن به اصل اندیشه امام و دوری از تاویل و تفسیر به رای آرای ایشان چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟

هرمقدارازعمرانقلاب بگذرد، صدور انقلاب پررنگ تر می شود زیرا توانسته است در برابر قدرت های بزرگ استوار بماند

- ما از حضرت امام آموخته ایم که اختلاف نظر و اندیشه به هیچ وجه به خودی خود باعث تفرقه نمی شود. آنچه باعث تفرقه می شود این است که افراد بر اساس اختلاف نظرها یکدیگر را نفی کرده و متهم  کنند.

امام به عنوان یک مربی اخلاق  و با دور اندیشی خاص خود همیشه به دست اندرکاران امور کشور و اهل سیاست نصیحت می فرمودند که بدبینی ها را نسبت به هم کنار بگذرایم و از اینکه عده ای از همین اختلافات سوء استفاده کنند و آتش بیار معرکه باشند بپرهیزیم. کشور ما در موقعیتی است که اگر همه جناح های کشور دست به دست هم بدهند تا در جهت ارتقای آن حرکت کنند، با وجود رقابت های جهانی و فشارهای بین المللی ، باز هم مشکلات بسیاری در پیش رو وجود دارد چه رسد به اینکه در کار یکدیگر اشکال تراشی کنیم و همدیگر را متهم نماییم. این اختلافات به تعبیر امام خدای ناکرده به شکست نظام منجر می شود و اگر اسلام از این جهت لطمه ای ببیند تا قرنها نمی تواند سربلند کند.

بنابر این اختلاف نظر موجب تفرقه نیست و در مورد فرمایشات حضرت امام نیز همین قاعده وجود دارد . اینکه هر کسی از فرمایشات امام یک برداشتی دارد عیبی  ندارد، آنچه خطرناک است مسدود شدن راه برداشت از فرمایشات امام است. اینکه کسانی اجازه ندهند دیگران از فرمایشات امام برداشت خاص خود را داشته باشند، و آرای امام را در نظرات خود منحصر کنند کار اشتباهی است.

س: امام فرمود:" ما که می گوییم می خواهیم انقلابمان  را صادر کنیم ، نمی خواهیم با شمشیر باشد بلکه می خواهیم با تبلیغ باشد" ( صحیفه ، ج 18 ،ص 72 ) به نظر شما تبلیغ برای صدور انقلاب در همه ابعادش ( سیاست داخلی - سیاست خارجی - علمی و ...) باید دارای چه ویژگی هایی باشد؟

- تبلیغ در تصویر ما با تبلیغ در فرهنگ امام تفاوت جدی دارد. تبلیغ از نظر امام این نیست که شما حرف بزنید و سخنرانی کنید؛ تبلیغ با عمل واقع می شود. در مورد مسائل اخلاقی فردی نیز امام با رفتارشان تربیت می کردند. ایشان هیچ گاه به ما مطلبی اخلاقی را آموزش نمی دادند یا نصحیت نمی کردند بلکه با عمل خودشان ، ما را هدایت می کردند و رفتار صحیح را آموزش می دادند. این روش تربیتی حضرت امام در مسائل سیاسی نیز سرایت داشت. به نظر ایشان جمهوری اسلامی ایران اگر بتواند حکومتی کار آمد و آزاد و اسلامی بدون فریب و ریا ارائه کند، از نظر سیاست داخلی یک الگوی واقعی به جهان معرفی کرده است و تبلیغ واقعی انقلاب همین است. این چنین حکومتی عملا مردم جهان و مستضعفین را به سمت ایجاد یک حکومت اسلامی و انقلاب اسلامی دعوت می کند وا نگیزه های لازم را در ایشان فراهم می کند.

در سیاست  خارجی نیز همین روند قابل اجراست؛ اگر جمهوری اسلامی ایران بتواند بدون تکیه بر قدرت های بزرگ حرکت کند و به عنوان کشوری مستقل و موثر در معادلات سیاسی جهان عمل کند، تبلیغ انقلاب را انجام داده است زیرا یکی از اصول اصلی حضرت امام سیاست " نه شرقی ، نه غربی" است که در سیاست خارجی ایران نقش اساسی را بر عهده دارد.

همچنین در بعد علمی راه صدور انقلاب این است که در حوزه علوم انسانی مثل جامعه شناسی ، عرفان ، حقوق ، علوم سیاسی و غیره ، اندیشه هایی با مبانی انقلاب اسلامی به جهان علم معرفی شود. دوستداران واندیشمندان انقلابی تلاش می کنند تا مبانی انقلاب را در حوزه های فکری وارد کنند و به تناسب نظریه انقلاب اسلامی در آن حوزه ها، نظریات نوینی  بنا نهند. و این نوع تبلیغ انقلاب در بعد علمی بسیار ماندگار و عمیق است.

سوال: در مقطع کنونی پروژه صدور انقلاب را تا چه اندازه موفق می دانید ؟ چرا؟

- به نظر می رسد این پروژه خیلی موفق بوده است. چند جهت وجود دارد که نشان می دهد پروژه انقلاب با همه کارشکنی های قدرت های بزرگ و همه کم  تجربگی هایی که در ما وجود دارد چقدر پیش رفته است. برای نمونه توجه جهانیان نسبت به انقلاب و آرمان های انقلاب اسلامی ، حب و بعض شدید نسبت به این انقلاب به طوری که عده ای به شدت به آن علاقمند هستند و عده ای به شدت با آن مخالفند ، حتی توجه دولتهایی که به دلایل خودشان نمی توانند مسیر انقلاب را در پیش  بگیرند ولی از نوع برخورد و دلسوزی هایشان روشن می شود که نسبت به سرنوشت انقلاب حساس هستند، و همچنین اهمیت اخبار مربوط به ایران در رسانه های جهان از این شواهد است. اصولاهرمقدارازعمرانقلاب بگذرد، صدور انقلاب پررنگ تر می شود زیرا انقلابی که گمان می شد در مقابل قدرت های بزرگ به زودی از پا در آید، هر مقدار ماندگار شود نشان دهنده موفقیت آن و قدرت آن است و می تواند الگوی مناسبی برای جهانیان باشد.

امروز کسی نمی تواند به فکر حمله نظامی به ایران باشد ، حتی آمریکا نیز به صراحت اعلام می کند که راه مقابله با ایران حمله نظامی نیست. در ابتدای انقلاب یکی از ضعیف ترین کشورها را برای حمله نظامی به ایران تجهیز کردند و همه دنیا نیز به عراق کمک کرد تا ایران را به زانو در آورد. این نشان می دهد که دنیا می داند که عملا از نظر نظامی ، که در بردارنده ابعاد مدیریتی ، فرهنگی ، سیاسی ، تسلیحاتی و غیره است ، ایران قدرتمند و موفق شده است . همین امر در ذهن همه مردم دنیا رسوخ می کند و آن ها را به پیروی از آرمان های انقلاب تشویق  می کند.

سوال: امام فرمودند: " هیچ انقلابی در دنیا نمی توانید پیدا کنید مثل انقلاب ایرا که بعد از انقلاب ، ابدا گرفتاری در کار نبود و آزادی مطلق بود. اجتماعات همه  آزاد بود و حزب ها همه آزاد بود" ( صحیفه ج 10 ، ص 431 ) شما روند آزادی اجتماعات و احزاب را از بعد از انقلاب تا کنون چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این روند رو به رشد بوده است یا رو به تنزل ؟ چرا؟

- به نظر می رسد این روند رو به رشد  بوده است. هرچند رشد احزاب نیز یکی از شاخصه های نسبی در آزادی است ولی شاخصه مهم در امر آزادی احزاب رشد کمی نیست.

از نظر کمیت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، ناگهان احزاب گوناگون اعلام وجود کردند اما بسیاری از این احزاب عملا وابسته به بیگانگان بودند. حزب که باید در داخل یک نظام فعالیت داشته باشد، بر خلاف فلسفه وجودی اش تبدیل شده بود به پایگاهی برای نیروهای خارجی . اما در هر حال این وضعیت ادامه داشت. در دوران جنگ ، به دلیل عدم توجه مردم به مسائل سیاسی به عنوان مسائل اصلی نظام، احزاب رشد نیافتند مگر چند گروه و حزب.

پس از جنگ نیز، در دوران بازسازی ، به دلیل فرعی شدن مسائل سیاسی احزاب رشد نکردند. اما در چند قبل که باز مسائل سیاسی اهمیت پیدا کرد احزاب نیز رشد کردند.

در این دوران ، رشد احزاب یک روند کیفی پیدا کرد. قبلا متاسفانه بسیاری از گروهها و مجامع که کار حزبی می کردند و فعالیت سیاسی داشتند غیر قانونی بودند یعنی بر اساس قانون احزاب تشکیل نشده بودند و اجازه فعالیت نداشتند. از این زمان به بعد کم کم احزاب یک روند کیفی پیدا کردند و مجوز فعالیت گرفتند و پذیرفتند که در یک نظام سیاسی به فعالیت خود ادامه دهند.

رشد کیفی دیگر از این جهت بود که احزاب در انتخابات مختلف نقش خود راموثر دیدند. ائتلاف و اختلاف خود را با اهمیت تلقی کردند، و بر اساس نقشی که توانستند به مردم معرفی کنند، فعالیت خود را سامان دادند. مردم به احزاب اعتماد کردند و از آنها انتقاد کردند. احزاب هم، توانستند افراد جدیدی را به صحنه سیاست کشور بیاورند و به مردم معرفی کنند. بنابراین ، رقابت احزاب جدی تر شد. رشد کیفی دیگر در احزاب ، تشکیل خانه احزاب بود که احزاب توانستند برای خود یک تشکل صنفی بسازند تا مسائل مشترک آنها را دنبال کند.

اما با وجود این، ما نیازمند آن هستیم تا تعریف دوباره ای از حزب و نقش آن در جامعه و تعاملات سیاسی ارائه کنیم تا پایگاه حزب را در جمهوری اسلامی تبیین نماییم.

س: همه جمله های امام(ره) زیبا و کاربردی هستند اما زیباترین جمله امام از نظر شما کدام جمله ایشان است؟

- به نظر من این فرموده امام که "عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنید"، زیباترین جمله ایشان است.