مبنای سیستم حکومتی امام ، محوریت ولایت فقیه بود / برخی به اندیشه امام نگاه کاریکاتوری دارند / امام مخالف حاکمیت سانسور و خشونت بود

خبرگزاری مهر: آیا سخنان حضرت امام (ره) نیاز به تاویل و تفسیر دارد یا اینکه عین سخنان ایشان ملاک عمل است؟ چه عواملی باعث شده گروه های سیاسی بعضا برداشت های متفاوت و حتی متضادی از اندیشه و سخنان امام داشته باشند؟

جواب: سخنان امام به عنوان رهبر انقلاب و یک مرجع دینی مانند سخنان ائمه اطهار (ع) و قرآن کریم دارای محکمات و متشابهات است. محکمات سخنان امام برگرفته از محکمات اسلام است و اصولا زمانی که ما درباره سخنان امام خمینی (ره) و اهل بیت (ع) صحبت می کنیم باید به این نکته توجه خاص داشته باشیم که امام از خودشان مطلبی را نمی گفته اند. از همان ابتدا هم شعار امام احیای اسلام و احکام آن بود.

امام هیچ وقت داعیه آوردن یک مکتب جدید را نداشت و همه سخنان و رفتار سیاسی ایشان برگرفته از اسلام بود. بنابراین قسمت اعظم سخنان امام اصول محکم و ثابتی است که ریشه در اصول محکم اسلام دارد و قابل تفسیر و توجیه نیست. تفسیر و توجیه افکار و سخنان امام تنها می تواند با اغراض خاصی صورت گیرد کما اینکه عده ای با اغراض خاص از خود اسلام و قرآن هم برداشت های گوناگونی داشته اند. نکته دیگری که در این باره قابل تامل است، نیت و غرض فرد یا گروه استفاده کننده از سخن واندیشه امام است که یا از سر حقیقت خواهی و حقیقت جویی و یا از سر سوء استفاده ، توجیه و کسب وجهه است. 

امام در الگوی مدیریت سیاسی و برچند موضوع تاکید داشت؛ برخورد ساده با مردم ، عدالت ، برخورد قاطع با مسئولین متخلف و رعایت احکام اسلام

به دلیل وجود موسسه ای با نام " موسسه نشر و تنظیم آثار امام" کسی نمی تواند سخنان ایشان را به صورت لفظی تحریف کند به همین دلیل ، عده ای رو به تحریف معنوی و مفهومی سخنان امام آورده اند. به وجود آمدن فرقه ها و مکتب های گوناگون در طول تاریخ ، همواره ریشه در همین تحریف های معنوی داشته است. 

تحریف معنوی اندیشه امام به تعبیر حجت الاسلام سید حسن خمینی عبارت ازداشتن نگاه کاریکاتوری به سخنان ایشان است. متاسفانه برخی از گروه های سیاسی داخل کشور هم برای کسب وجهه ، محبوبیت و مشروعیت در بین مردم از امام سوء استفاده کرده و در مانیفست حزبی یا گروهی خودشان بخش هایی از سخنان ایشان را می آورند تا به اهداف خود برسند. البته باید توجه داشت همانطوری که بسیاری از احکام اسلام مثل احکام حج (ساختن گذرگاه دوطبقه برای سعی صفا و مروه به دلیل افزایش جمعیت زائران و...) قابل تغییر و پویا شدن است بخش هایی از سخنان حضرت امام هم بر اساس شرایط زمانی و مکانی قابل تغییر است چرا که خود ایشان فرمود:" بدون در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی در فقه ، ما حتما به بن بست می رسیم".

س: افراد و گروههایی وجود دارند که امام را در هاله ای از تقدس قرار داده و ایشان را موجودی آسمانی دانسته و نقد اندیشه امام را ممنوع می دانند ، آیا شما آرا و عملکرد حضرت امام را قابل نقد و انتقاد می دانید یا خیر؟

ج: مکان ، اهداف و انگیزه های این نقد و انتقاد از موضوعات تعیین کننده برای جواز یا عدم جواز آن است. به عنوان مثال، نقد آرای سیاسی، مدیریتی و یا فقهی حضرت امام در یک محیط علمی و به نیت رسیدن به حقیقت نه تنها جایز بلکه لازم است اما نقد آرای امام به نیت زیر سئوال بردن شخصیت کاریزمایی و قداست ایشان به هیچ وجه نمی تواند از سر خیرخواهی باشد. لذا اصلا قابل پذیرش نیست. افراد یا گروه هایی که آرای امام را به نیت شکستن قداست ایشان نقد کرده و یا زیر سئوال می برند، از این در حیرتند که رابطه امام با مردم فراتر از رابطه یک فرمانده با زیردست بود و یک رابطه عاشقانه به شمار می آید.

من در زمان جنگ که توفیق حضور در جبهه ها را داشتم از نزدیک شاهد بودم که رزمندگان همین که متوجه می شدند امام مایل است ، حصر آبادان شکسته شود و یا امام از رکود در فلان عملیات ناراحت است ، کسب خشنودی امام را کسب خشنودی خدا و لبخند امام را لبخند حضرت مهدی(عج) می دانستند و این نقش کاریزمایی و نفوذ معنوی امام واقعا معجزه می کرد . بسیاری از بن بست ها را می شکست و همین جنبه کاریزمایی و معنوی امام بود که ایران را به یک قدرت در مقابل ابرقدرت ها تبدیل کرد بنابراین انتقاد از امام به منظور شکستن قداست ایشان عملی صد در صد مذموم و مغرضانه است.

س: از سخنان و رفتار سیاسی حضرت امام پیداست که ایشان از ابتدای آغاز مخالفت با حکومت پهلوی، به دنبال سرنگونی رژیم و تشکیل حکومت نبودند و ابتدا به قصد اصلاح شاه و سیستم سیاسی به میدان آمدند؟ چه عواملی باعث شد که امام به فکر تشکیل حکومت بیفتد؟ 

ج: بله، امام از ابتدا قصد اصلاح سیستم را داشت اما زمانی که شروطی مثل "شاه باید به اصول اسلام و قانون اساسی عمل کند" را مطرح کردند مشخص شد که شاه هیچ اختیاری از خودش ندارد و حتی اگر بخواهد بر اساس قانون اساسی هم عمل کند ، نمی‌گذارند و لذا امام متوجه شد که تنها راه اصلاح سیستم سیاسی ایران، سرنگونی رژیم است و شاه به هیچ وجه نصیحت پذیر نیست؛ طبعا زمانی که موضوع سرنگونی رژیم مطرح می شود نیاز به یک طرح جایگزین کاملا محسوس است.

اعتقاد امام به لزوم وحدت مسلمین فراتر از شعار بود. نمونه هایی از فتاوای امام مثل " حجاج شیعه موظف هستند در ایام حج به امامان جماعت اهل تسنن اقتدا کنند" تاییدی بر این گفته است

امام برای جایگزینی ، سیستمی را طراحی کرد که از مجرای ولایت فقیه می گذشت و این سیستم ، جمهوری اسلامی بود. مشروعیت نظام سیاسی طراحی شده توسط امام بر دوپایه است: رهبر واجد شرایط و  اراده و انتخاب مردم. همین سئوال شما را مقام معظم رهبری هم از شخص امام پرسیده بود و ایشان فرموده بودند: در ذهن من از ابتدا چنین فکری (سرنگونی رژیم شاه) نبوده اما من همیشه بر اساس تکلیف و وظیفه عمل کردم تا اینکه به تشکیل جمهوری اسلامی منتهی شد.

"اما امام برای سرنگونی رژیم شاه از هر وسیله و شیوه ای استفاده نمی کرد؛ زیرا زمانی که گروه فداییان اسلام در نجف به حضور امام رسیده بودند و از ایشان مجوز ترور اسدالله علم را خواسته بودند ایشان گفته بودند: فردی که به شخص شاه دسترسی داشته ، به من مراجعه و برای ترور شاه کسب اجازه کرد اما من اجازه ندادم. دلیل ایشان برای مخالفت با اینگونه اقدامات تروریستی این بود که تا زمانی که خود مردم آگاه و بیدار نشوند، کشتن یک فرد دردی را دوا نمی کند و از طرفی آنها هم شخص تازه نفس دیگری را جایگزین می کنند که هم نهضت به تاخیر می افتد و هم رژیم با حربه مظلوم نمایی، مبارزین را از صحنه خارج می کند. امام با اقدامات و گروهک های تروریستی شدیدا مخالف بود و اینگونه فعالیت ها را اقداماتی بی ثمر و مضر می دانست."

س: امام خمینی (ره) در نوفل لوشاتو فرمود:"حکومت اسلامی ما اساس کار خود را بر بحث و مبارزه با هر نوع سانسور می‌گذارد" ما تا چه اندازه به این سخن امام پایبند بوده ایم؟

ج: مسائلی را که امام بویژه در پاریس مطرح فرمودند بسیار قابل توجه است. ایشان در نوفل لوشاتو مطالبی را عنوان کردند که سیمای حکومت مطلوب اسلامی بود. یکی از مواردی که بنیانگذار کبیر انقلاب در آنجا گفتند و پس از تشکیل حکومت هم به آن پایبند ماندند موضوع اقلیت ها بود و در قانون اساسی گنجانده شد و ما اکنون شاهدیم که اقلیت کلیمیان ایران که جمعیت آنها به 9هزار نفر می رسد یک نماینده ( با 1200 رای) در مجلس دارند که این نماینده دارای حقوقی برابر با نماینده اول تهران است که مثلا با سه میلیون رای انتخاب شده است.

موضوع دیگری که امام مطرح کردند طرح آزادی ( مطبوعات ، عقیده ، بیان و...) بود که واقعا به ان پایبند ماندند و بحث آزادی بیان و مطبوعات هم در قانون اساسی آمد و هم در عمل به منصه ظهور رسید و همه گروه ها حتی گروه های معاندی مثل فدائیان خلق، دارای نشریه و روزنامه شدند. اما متاسفانه در مراحلی ( پس از رحلت امام) ما شاهد این بوده و هستیم که برخی جریانات جزم اندیش و انحصارطلب با نگاه سیاسی و گروهی و گاه به بهانه مسائل ارزشی به سمت محدود کردن آزادی های مردم گام برداشته اند. البته در زمان خود امام هم چنین گرایش هایی وجود داشت . به عنوان مثال ، حضرت امام شدیدا در مقابل برخی رد صلاحیت های عجیب و غریب شورای نگهبان می ایستاد.

وی افزود: اگر به جریانات افراطی که به جمهوریت معتقد نبوده و اصالت و حرمتی برای رای مردم قائل نیستند و قانون اساسی را از سر اجبار و رودر بایستی پذیرفته اند میدان داده شود قطعا سانسور را نهادینه و مردمسالاری دینی را دفن خواهند کرد.

"من شدیدا با اقداماتی که اخیرا برای تجمیع انتخابات به بهانه صرفه جویی مالی صورت می گیرد، مخالفم . ما به طور میانگین هر سال یک انتخابات داشته ایم و هیچ گاه از نظر تعدد انتخابات و هماهنگی دستگاه های مربوطه مشکلی نداشته ایم. چرا یک عده با نام صرفه جویی می خواهند این افتخارات را از مردم بگیرند؟ نکند این عده قصد دارند ابتدا انتخابات را در هم ادغام کرده و به تدریج برگزاری انتخابات را که حق مسلم مردم است "سمبل" کنند؟ ما نباید برکات انتخابات را همچون حضور مردم در صحنه و ارتقای سطح آگاهی مردم فراموش کنیم. اما متاسفانه در حال حاضر جریاناتی در کشور وجود دارند که نمی خواهند صدایی غیر از صدای آنها شنیده شود. البته این را هم نباید منکر شد که سوء استفاده برخی جریانات سیاسی از موضوعاتی چون آزادی بیان و مطبوعات و نیز وجود نقص در قانون مطبوعات هم زمینه را برای فشار گروه های جزم اندیش موافق سانسور بیشتر فراهم کرده است."

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: درهیچ کجای دنیا به اسم آزادی بیان اجازه ساختار شکنی، تحمیل عقاید و توهین به مقدسات داده نمی شود و هیچ گروهی نباید به بهانه آزادی بیان ، امنیت کشور و مردم را تهدید کند. من معتقدم در حال حاضر همه ما دچار نوعی خودسانسوری هستیم.

س: چه عواملی باعث ایجاد این خودسانسوری شده اند؟

یکی از مهمترین دلایل خودسانسوری، عدم سعه صدر مسئولین و دولتمردان است که تحمل نظر دیگران را ندارند. مثلا زمانی که یک گروه سیاسی در انتخابات پیروز می شود از ابزارهای گوناگونی استفاده می کند تا قدرت انتقاد را از گروه سیاسی رقیب بگیرد و رقیب را مجبور به خودسانسوری کند. یکی از این ابزارها عزل و نصب مدیران پس از انتخابات است. البته هرچند این روند در همه دوره ها بوده اما در دولت نهم تشدید شده است. پرسیدن این سئوال از دولت نهم ضروری است که آیا واقعا همه عزل و نصب های این دولت در مقیاس چند ده هزار نفری، مبتنی بر شایسته سالاری بوده است؟ آیا نادیده گرفتن 28 سال تجربه مدیریت کشور در سطوح گوناگون صرفا با معیار شایسته سالاری انجام شده است؟ آیا همه آنان که کنار گذاشته شدند ناشایسته بودند؟ تنگنای سیاسی، تنگنای مالی، محدودیت اجتماعی و ترس از آبرو و برچسب خوردن از دیگر عوامل خودسانسوری است. 

س: امام (ره) (در نوفل لوشاتو- مصاحبه با القومی العربی - 20آبان 57) فرمودند:" حکومتی که ما می خواهیم مصداقش یکی حکومت و تعالیم حکومتی پیغمبر(ص) است که بعد از ایشان هم حاکم بود" ، با توجه به اینکه امسال سال اتحاد ملی و انسجام اسلامی است این سخن امام چه تاثیری در تحقق این مهم می تواند داشته باشد؟ 

ج: حضرت امام در الگوی مدیریت سیاسی و اجتماعی، روی چند موضوع تاکید داشت؛ یکی برخورد ساده و بی پیرایه مسئولین با مردم بود و در جاهای مختلفی از سیره پیامبر(ص) ، حضرت علی (ع) و خلفای صدر اسلام واقعیت هایی را بیان فرمودند تا مایه آگاهی باشد. موضوعاتی همچون عدالت (در استفاده از بیت المال ،امکانات و...) ، برخورد قاطع با متخلفین ( بویژه مسئولین متخلف)، رعایت احکام اسلام در همه امور از جمله این تاکیدات امام با استناد به شیوه حکومت در صدر اسلام است.

امام در جایی زمانی که بر لزوم وجود آزادی بیان تاکید می کند به عصر زمامداری عمر بن خطاب استناد می کند و می فرماید که روزی عمر در مسجد مشغول صحبت برای مردم بود که فردی از میان جمعیت برخاست و بدون هیچ گونه ترسی به عمر گفت: اگر شما راست حرکت نکنید ما با شمشیر راستتان می کنیم و اینقدر آزادی بود که هیچ کس به این فرد متعرض نشد. این نشان می دهد که در صدر اسلام بر اثر تعالیم پیامبر مردم تا آن اندازه احساس مسئولیت می کردند که اگر از حاکمانشان خطایی می دیدند شدیدا اعتراض می کردند و حاکمان هم این انتقادات را با آغوش باز می پذیرفتند.

"امام خمینی (ره) نگاه بسیار وسیعی به آینده و جهان اسلام داشت تا آن حد که ایشان به هیچ وجه خود را صرفا یک رهبر برای شیعیان نمی دانستند و همیشه از مجموعه جهان اسلام سخن می گفتند لذا ایشان با هر موضوعی که سبب ایجاد تفرقه و شکاف در بین مسلمانان می شد مبارزه می کرد."

اعتقاد امام به لزوم وحدت مسلمین فراتر از شعار بود. نمونه هایی از فتاوای امام مثل " حجاج شیعه موظف هستند در ایام حج به امامان جماعت اهل تسنن اقتدا کنند" تاییدی بر این گفته است. زمانی که من در بعثه حضرت امام بودم برخی از این روحانیون در حج اقدام به برگزاری نماز جماعت جداگانه می کردند و یا پس از اقتدا به اهل سنت ، نمازشان را در کاروان ها اعاده می کردند که امام پس از باخبر شدن از این موضوع فرمودند: " برگزاری نماز جماعت در داخل کاروان ها حرام است". امام همچنین مهر گذاشتن برای نماز را در ایام حج حرام کرده و تجدید نماز را ممنوع نمودند. ایشان به شدت مخالف روضه خوانی ها و مداحی های افراطی و تفرقه افکن بود. دفاع ایشان از مردم فلسطین هم نمونه ای از تلاش ایشان برای یکپارچه سازی جهان اسلام بود.

س: پنج موضوعی را که به نظر شما اگر در حال حاضر، امام (ره) در قید حیات بودند در اولویت توجه قرار می دادند چه موضوعاتی هستند؟

ج: اول؛ مبارزه با سلطه طلبی و زیاده خواهی روز افزون آمریکا، دوم؛ وحدت جهان اسلام، سوم؛ مبارزه جدی با سکولاریسم، چهارم؛ مبارزه با عوامگرایی و فریبکاری در عرصه مدیریت سیاسی و پنجم؛ مبارزه با تحجرگرایی و حماقت دینی (به تعبیر خود امام).

س: بهترین جمله ای که از حضرت امام (ره) همواره به یاد دارید؟
ج: میزان رای ملت است.