خزر بین ایران و شوروی تقسیم نشده بود

به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل ازپایگاه اینترنتی وزارت امور خارجه ، مهدی صفری نماینده ویژه ایران در امور دریای خزر در مورد علت برگزاری اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در جمهوری اسلامی ایران و اهمیت این اجلاس توضیح داد: میزبانی دومین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر توسط جمهوری اسلامی ایران در جریان برگزاری اولین دور این اجلاس در اردیبهشت ماه سال1381 در شهر عشق آباد مورد توافق روسای جمهور پنج کشور ساحلی قرار گرفت.

وی افزود : در آن اجلاس، روسای جمهور غیر از توافق بر سر این مساله به توافق مهم دیگری دست نیافتند و حتی اعلامیه نهایی اجلاس امضا نشد. لذا، گرچه نفس برگزاری اولین اجلاس مثبت بود و زمینه اولین گفتگوها را فراهم کرد، اما دستاورد ملموسی نیز در این اجلاس حاصل نشد.

صفری تاکید کرد :  برخلاف اجلاس اول، اجلاس تهران به لطف خدا با موفقیت کامل و دستاوردهای بسیار خوب پایان یافت.
این نتایج به اذعان تمامی کارشناسان، پیشرفت کاملا محسوسی در مباحث مربوط به دریای خزر ایجاد خواهد کرد. به علاوه، از آنجا که این اجلاس اراده بالاترین مقامات اجرایی کشورهای ساحلی بر حل مسائل این دریا در اسرع وقت را نمایان ساخت، اهمیت داشت.


وی در ادامه خاطر نشان ساخت : اجلاس تهران از این جهت نیز مهم بود که در جریان آن روسای جمهور چهار کشور ساحلی دریای خزر به ایران سفر کردند تا باطل بودن ایده و تلاش های کسانی که سعی دارند ایران را از معادلات قدرت در سطح منطقه کنار بگذارند به وضوح عیان شود.

معاون وزیر امور خارجه گفت : در این اجلاس بالاترین مقام یکی از قدرت های بزرگ نظامی - اقتصادی جهان به ایران سفر کرد. اهمیت حضور آقای پوتین در تهران از آنجا عیان می شود که پیش از سفر وی، رسانه ها و سرویس های اطلاعاتی غربی با طرح مسائلی چون احتمال ترور آقای پوتین در تهران سعی کردند این سفر را تحت الشعاع قرار داده و یا مانع از انجام آن شوند؛ اما بالاخره آقای پوتین در تهران حاضر شد.

صفری در تشریح توافقات صورت گرفته در این اجلاس نیز به تشکیل کنفرانس همکاری های اقتصادی کشورهای ساحلی دریای خزر اشاره کرد و گفت : جمهوری اسلامی از سال1992 پیشنهاد تشکیل سازمان همکاری کشورهای ساحلی دریای خزر را ارائه کرده بود که به دلیل آماده نبودن کشورها، تاکنون توافقی در مورد آن صورت نگرفته بود.

وی افزود : اما در این جلسه پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تشکیل سازمانی با اهداف اقتصادی به منظور گسترش و توسعه تجارت و بازرگانی بین کشورهای ساحلی دریای خزر مجددا مطرح گردید که روسای جمهور کلیه کشورها با حمایت از این طرح، درخصوص شیوه پیگیری این ایده نیز توافق کردند.

نماینده ویژه ایران در امور دریای خزر تاکید کرد : بر این اساس قرار شد ابتدا کنفرانسی با هدف بررسی دقیق و فنی موضوع و راهکارهای عملی کردن طرح بررسی شود تا مقدمات تشکیل این سازمان فراهم آید. آقای پوتین آمادگی روسیه برای میزبانی این کنفرانس را در تابستان سال آینده اعلام کرد که مورد موافقت جمع قرار گرفت.

به گفته وی قرار شد هیات های کشورهای ساحلی به ریاست معاونین نخست وزیر و با شرکت وزرای امورخارجه و سایر وزرای ذی ربط در این کنفرانس شرکت کنند.

صفری زمان بندی برگزاری اجلاس سران را به عنوان دومین توافق صورت گرفته در اجلاس تهران برشمرد و گفت : جمهوری اسلامی ایران اعتقاد داشت که باتوجه به اهمیت مسائل دریای خزر، روسای جمهور و وزرای خارجه کشورهای ساحلی به طور منظم با یکدیگر ملاقات کنند. متعاقب طرح این پیشنهاد از سوی جناب آقای احمدی نژاد، آقای نظربایف رئیس جمهور قزاقستان اظهار داشت که این مدت را می توان به صورت سالی دو بار برای وزرای خارجه و سالی یکبار برای سران تدارک کرد که پیشنهاد فوق مورد موافقت قرار گرفت.

وی افزود : البته سران تایید کردند که می توان این تاریخها را اندکی جابجا کرد تا اسناد و توافقاتی برای امضا آماده شوند.
در مورد تعیین محل و زمان اجلاس بعدی سران نیز جملگی کشورها با میزبانی باکو (در اکتبر سال2008 ) موافقت کردند.

معاون وزیر امور خارجه همچنین از مسائل مربوط به صلح و ثبات و امنیت در دریای خزر به عنوان توافقات مهم صورت گرفته در اجلاس تهران یاد کرد .

وی گفت :  مسائل مربوط به صلح و ثبات در دریای خزر برای جمهوری اسلامی اهمیت زیادی دارد زیرا وجود امنیت، پیش شرط هرگونه فعالیت و همکاری در این دریاست. پس از بررسی نظرات کشورها در این خصوص، توافق شد که باکو به عنوان میزبان بعدی اجلاس سران، بر اساس طرحهای ارائه شده موجود (طرح های ایران، روسیه و قزاقستان) ابتکار عمل را بدست گیرد و پیش نویس سندی پنج جانبه را در این زمینه آماده کند تا در اجلاسهای بعدی گروه کاری و معاونین وزیر و سپس وزرای خارجه مذاکره و بررسی گردد تا انشاءالله در اجلاس آتی سران نهایی گردد.

صفری همچنین تاکید کرد : امضای دو سند شامل `اعلامیه`25 ماده ای بسیار پربار روسای جمهور درخصوص مسائل خزر و مبرم ترین مسائل منطقه ای و بین المللی، مهم ترین دستاورد این اجلاس محسوب می گردد.

وی افزود :  ضمنا سند سه جانبه دیگری درخصوص همکاری ها و اتصال خطوط ریلی بین 3 کشور جمهوری اسلامی ایران و قزاقستان و ترکمنستان نیز به امضا رسید که دستاورد بسیار مهمی محسوب می شود.

مهدی صفری همچنین در خصوص طرح  مباحث رژیم حقوقی دریای خزر در این اجلاس و نتایج احتمالی آن نیز گفت : باتوجه به پیچیده بودن مباحث رژیم حقوقی و وضعیت مذاکرات، از ابتدا همه طرفها می دانستند که قرار نیست مسائل رژیم حقوقی دریای خزر در این جلسه نهایی شود. البته روسای محترم جمهوری روند مذاکرات را ارزیابی و رهنمودهایی درخصوص چگونگی ادامه مذاکرات به کارشناسان ارائه کردند.اما از ورود به جزئیات مباحث رژیم حقوقی خودداری شد.

وی در خصوص دلایل طولانی شدن مباحث رژیم حقوقی دریای خزر و احتمال تحولی در این زمینه در آینده نزدیک گفت : دریای خزر در حال حاضر به لحاظ حقوقی تحت رژیمی است که عناصر ابتدایی آن را معاهدات ایران و شوروی سابق تشکیل داده اند. این عناصر گرچه کاربردی و مفید هستند، اما کامل و جامع نیستند.برای مثال مشخص نیست که در سطح دریا، عرض منطقه ملی یا دریای سرزمینی هر کشور چه مقدار است و چه رژیمی بر آن حاکم است.یا اینکه هر یک از کشورهای ساحلی در چه محدوده ای حق بهره برداری از منابع واقع در زیر بستر این دریا را دارا هستند.

نماینده ویژه ایران در امور دریای خزر افزود : همچنین در زمینه مسائل دیگر این دریا مانند مسائل نظامی، انتظامی و امنیتی، همکاریها در زمینه شیلات و محیط زیست، چگونگی انتقال منابع انرژی خزر و غیره لزوم ایجاد یک چارچوب مدون حقوقی از طریق اجماع کشورهای ساحلی احساس می شود.

وی تاکید کرد : برپایه چنین ضرورتی، کشورهای ساحلی دریای خزر متجاوز از ده سال است که دارند جهت تعیین این چارچوب جامع حقوقی با یکدیگر مذاکره کنند؛ اما این مذاکرات فقط 5-4سال است که جنبه فنی و تخصصی به خود گرفته و جدی تر دنبال می شود. اگر وضعیت موجود کنونی را با وضعیت موجود در آغاز این مذاکرات مقایسه کنید اذعان خواهید کرد که پیشرفت های بسیار چشمگیری حاصل شده است.ظرف این مدت برخی مسائل مانند محیط زیست مورد توافق نهایی قرار گرفته و اکنون چارچوب حقوقی فعالیتها در آن حوزه ها موجود است.

صفری افزود : به علاوه، در هیچ موردی نیز کشورها به بن بست نرسیده اند و همگرایی خوبی در بین نظرات کشورها درخصوص اصول حاکم بر فعالیت ها در دریای خزر به وجود آمده است. از آنجا که من به عنوان نماینده ویژه در امور دریای خزر چندین سال است که مسائل این دریا را از نزدیک دنبال می کنم، می توانم با اطمینان این مطلب را عنوان کنم که مذاکرات رژیم حقوقی دریای خزر تاکنون بسیار موفق بوده است.

وی خاطر نشان کرد : در عین حال، باید توجه کرد که این گونه مسائل به طور مستقیم با حاکمیت، حقوق حاکمه و اعمال صلاحیت کشورها و موضوع تحدید حدود پیوند خورده است؛ لذا حساسیت و اهمیت فوق العاده ای دارند. نباید انتظار داشت که چنین مسائل پیچیده ای به سرعت حل و فصل شوند.اصولا مذاکرات تعیین رژیم حقوقی دریاها و دریاچه های بین المللی در سراسر جهان مذاکراتی بسیار مفصل و طولانی بوده است.آنهم دریاچه هایی که به لحاظ ژئوپلتیک و اقتصادی قابل مقایسه با دریای خزر نیستند.واقعا دریای خزر در جمیع جهات دریایی بی نظیر و منحصربه فرد محسوب می شود.

معاون وزیر امور خارجه در خصوص سهم ایران از دریای خزر نیز گفت : اولا، برخلاف تصوری که برخی افراد دارند و فکر می کنند که در زمان شوروی دریای خزر بین ایران و شوروی تقسیم شده بوده است، اینگونه نیست.

وی با بیان اینکه یک خصوصیت منحصر به فرد دریای خزر این است که تاکنون هیچ گونه مرز سیاسی در آن ترسیم نشده است افزود : اگر به مفاد قراردادهای ایران و شوروی و روسیه سابق نیز رجوع کنیم خواهیم دید که در این قراردادها هیچ گونه صحبتی راجع به چگونگی تقسیم دریا و نیز ترسیم مرز در آنها وجود ندارد. لذا این تصور که نیمی از دریای خزر به ایران و نیمی از آن به شوروی سابق تعلق داشته است گمراه کننده بوده و به هیچ وجه قابل دفاع نیست.

نماینده ویژه ایران در امور دریای خزر تاکید کرد :  چنین چیزی نه تنها در اسناد منعقده بلکه در عمل و رویه نیز نبوده است.

به گفته صفری ، پس از فروپاشی شوروی، جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد که بهترین رویکرد در دریای خزر را بهره برداری و استفاده مشاع از این دریا می داند. منظور ایران از ارائه این پیشنهاد هم این بود که همه کشورهای ساحلی بایستی با همکاری هم مدیریت امور و مسائل این دریا را برعهده بگیرند و حقوق و تکالیف کشورها به صورت متناسب در این دریا برقرار شود.

وی تاکید کرد : اگر این پیشنهاد مورد قبول کشورهای دیگر قرار می گرفت، یک نمونه عالی از همکاری منطقه ای شکل می گرفت که می توانست برای کلیه مناطق جهان یک الگو و نمونه باشد. اما برخی کشورها قسمت هایی از این پیشنهاد را نپذیرفتند و خواستار آن شدند که بستر دریای خزر تقسیم شود. البته باز هم کشورها اتفاق نظر دارند که مسائل سطح دریای خزر باید اصولا به روش اشتراک نظر و همکاری حل شود.

صفری گفت : درخصوص بستر نیز وقتی از تقسیم صحبت می شود منظور تقسیم حاکمیتی و مرزبندی دریا شبیه آنچه در خشکی بین کشورها برقرار است، نیست. منظور تعیین مناطقی است که هر کشور در آن حق دارد از منابع واقع در بستر و زیر دریا بهره برداری اقتصادی کند.

معاون وزیر امور خارجه اظهار داشت : جمهوری اسلامی عنوان کرده که در صورتی که تمام کشورها خواستار تقسیم بستر باشند، ما نیز با این روش موافقت خواهیم کرد؛ منوط به این که این تقسیم بر طبق موازین حقوق بین الملل، از جمله توجه به ویژگی های خاص مثل شکل سواحل هر کشور و بکارگیری اصل انصاف باشد.

وی افزود :  لذا اکنون مذاکرات بین کشورها بر سر تعیین روش مناسب برای تحدید حدود بستر دریای خزر به منظور استفاده از منابع بستر و زیربستر جریان دارد. موضع جمهوری اسلامی ایران نیز در جریان این مذاکرات مستحکم، مستند به اصول و موازین حقوق بین الملل و همواره در جهت منافع ملی کشورمان بوده است.

صفری در خصوص  رقابت کشورهای ساحلی دریای خزر بر سر بهره برداری از منابع نفت و گاز این دریا  گفت : گرچه چند کشور حاشیه دریای خزر در طول چند سال گذشته در حال بهره برداری از منابع نفت و گاز این دریا بوده اند، اما این مساله لطمه ای به منافع ایران در این دریا نمی زند؛ زیرا منابع در حال استخراج بین ایران و آن کشورها مشترک نیست.

وی ادامه داد : به علاوه، جمهوری اسلامی ایران با دو کشور جمهوری آذربایجان و ترکمنستان به این توافق دست یافته که تا زمان حصول موافقت نهایی بین کشورهای خزر در این خصوص، هیچ گونه بهره برداری از منابع مورد اختلاف و در محدوده 20 درصدی صورت نگیرد.

به گفتهنماینده ویژه ایران در امور دریای خزر تاخیر ایران در بهره برداری از منابع این دریا به دلیل شرایط ویژه دریای خزر در نزدیکی سواحل ایران است که به دلیل عمق بسیار زیاد احتیاج به فناوری پیشرفته دارد.

صفری گفت : تاکنون گام های بسیار مهمی در شناسایی منابع هیدروکربوری در نزدیکی سواحل ایران از طریق لرزه نگاری برداشته شده و کار ساخت سکوی حفاری نیمه شناور با استفاده از جدیدترین و بهترین فناوری روز جهان در حال اتمام است.
در آینده بسیار نزدیک ایران نیز کار بهره برداری از منابع نفت و گاز این دریا را آغاز خواهد کرد.